بیکاری ۴۲ درصدی فارغ التحصیلان پیامد تب مدرک‌گرایی
زهرا ممتاز قمشه‌ای در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: هم اکنون حدود سه میلیون بیکار با تحصیلات دانشگاهی در کشور داریم و طبق آمار اعلام شده از سوی مسئولین، حدود ۴۰۰ هزار نفر در سامانه کارورزی ثبت نام کردند که ۲۰۰ هزار نفر واجد شرایط شناخه شدند.
وی عدم آگاهی فارغ التحصیلان و توجیه کافی آنها نسبت به طرح را یکی از علل استقبال نکردن دانش‌آموختگان دانست و گفت: عده‌ای در ابتدا تصور می‌کردند این طرح به معنای استخدام است ولی پس از ورود به سامانه، متوجه شدند با آنچه توقع داشتند، فاصله دارد.
این کارشناس حوزه کار افزود: دلیل دیگر این است که اعتمادی به سرانجام و نتیجه طرح ندارند و مطمئن نیستند که اشتغالشان با دستمزد ۳۰۰ هزار تومانی ولو در غالب کارورزی، آنها را به سمت اشتغالی دائمی و پایدار هدایت کند.
ممتاز به موضوع فرهنگ کار در کشور اشاره و اظهار کرد: دلیل دیگری که در این خصوص متصور است به فرهنگ کار و توقعی برمی‌گردد که یک فارغ التحصیل دانشگاهی دارد و کار رسمی و مطمئن دولتی می‌خواهد. این طرح قرار است در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها اجرا شود ولی اگر اعلام کنند کارورزی در ادارت دولتی و وزارتخانه‌ها با ماهی حتی ۱۰۰ هزار تومان اجرا می‌شود تعداد متقاضیان از سه میلیون نفر هم خواهد گذشت چون با خود می‌گویند برویم وارد سازمانی بشویم بالاخره از این ستون تا آن ستون فرج است!
این پژوهشگر اجتماعی افزود: در این طرح بحث تنها متقاضی نیروی کار نیست بلکه واحد پذیرنده و بنگاه متقاضی کارورز هم مطرح است.تاکنون حدود ۷۰۰۰ بنگاه و واحد پذیرنده اعلام آمادگی کرده‌اند که اگر همین آمار ثبت نام شده را تقسیم بر بنگاه‌ها کنیم به طور متوسط در هر بنگاه باید ۳۳ تا ۳۵ نفر مشغول کارورزی شوند ولی به نظر شدنی نیست.
این کارشناس حوزه کار و تعاون تاکید کرد: وقتی طرح کارورزی رسما و از سمت دولت هدایت شود، باید منابع پرداخت دستمزد کارورز هم پیش‌بینی و تامین شود. در کشورهای پیشرفته به بیکاران حتی اگر در جایی مشغول کار نباشند بیمه بیکاری می‌پردازند، اخیرا هم طرحی در دولت به تصویب رسید که بخشی از دستمزد به مبلغ ۳۰۰ هزار تومان ماهانه به هر کارآموز توسط دولت پرداخت شود که با توجه به محدویت های بودجه‌ای، تأمین بودجه خود مشکل دیگری است و جای بحث بسیار دارد.
وی در بخش دیگری از گفت‌وگو با ایسنا، روند اجرای طرح کارورزی در کشور را مورد اشاره قرار داد و گفت: بعد از انقلاب سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای تأسیس و به سرعت در سراسر کشور مراکز مجهز آن روز راه اندازی شد و قدم‌های خوبی هم برای مهارت آموزی برداشت اما با رشد تب مدرک‌گرایی، آموزشهای فنی و حرفه‌ای به تدریج رو به فراموشی گذاشت.به علت پر هزینه بودن آموزشهای فنی، نوسازی دیرتر انجام گرفت و سرعت تغییر کارگاه‌های آموزشی با سرعت تغییر تکنولوژیکی یکی نبود.
به اعتقاد ممتاز ، بیکاری ۴۲ درصدی فارغ التحصیلان دانشگاهی فاقد مهارت و پرتوقع، پیامد همان تب مدرک‌گرایی در جامعه است که به صورت بیماری مزمنی بیشتر خانواده‌های ایرانی را درگیر خود کرده است.
وی اضافه کرد: در چنین شرایطی بود که دولت نهم طرح کارورزی را برای جبران فاصله بین مهارت آموزی و تحصیلکردگان دانشگاهی دنبال کرد اما موانع زیادی پیش روی اجرای آن وجود داشت که از جمله آنها ضعف قانون کار، ذکر نشدن کارآموزی و منع کار زیر ۱۸ سال و مخالفت جامعه کارگری بود.
به گفته این کارشناس حوزه کار، آن زمان نمایندگان کارگری و کارفرمایی در شورای عالی کار معتقد بودند که تسری اجرای این طرح در سطح وسیع موجب سوء استفاده برخی از کارفرمایان در استفاده از نیروی کار ارزان‌تر و بیگاری کشیدن از جوانان جویای کار می‌شود.
ممتاز درباره مزایا و معایب اجرای طرح کارورزی گفت: اینکه نیروی انسانی کار و حرفه مورد علاقه خود را به شیوه استاد شاگردی در یک محیط کار واقعی فرا بگیرد در ظاهر خوب به نظر می‌رسد، اگر چه در بسیاری از رشته‌ها روند تربیت نیروی انسانی هنوز به شیوه استاد شاگردی ادامه دارد مثل رشته قلم‌زنی یا جواهرسازی که به عنوان رشته‌های هنری قدیمی و اصیل شاگرد نزد استاد تمام فوت و فن‌های کار را یاد می‌گیرد.
این پژوهشگر اجتماعی با این اعتقاد که به دلیل تغییرات فرهنگی و عدم تعهد اخلاقی کارفرمایان، استاد شاگردی به شیوه سنتی دیگر جوابگوی نیاز امروز نیست، تصریح کرد: در حال حاضر نقدهایی به طرح کارورزی وارد می‌شود از جمله اینکه تناسب کمتری بین رشته‌های دانشگاهی با مشاغل بازار کار وجود دارد و چنانچه طرح کارورزی در سطح وسیع برای همه مشاغل در کارگاه‌ها و کارخانه‌ها اجرایی شود، احتمال سوء استفاده زیاد است.
وی افزود: از سوی دیگر برخی کارفرمایان که منتظر کاهش هزینه عوامل تولید هستند، نیروی با سابقه خود را به بهانه استفاده از نیروی کار ارزان و جوان اخراج می‌کنند و این امر موجب افزایش بیکاری می‌شود به همین دلیل با توجه به شرایط فرهنگی کشور و عدم نظارت کافی بر این موضوع، نمی‌توان انتظار داشت که طرح کارورزی موجب اشتغال دائم برای کارورزان شود.
کارشناس حوزه کار در پایان افزود: درگذشته فرزندان خانواده‌ها برای به دست آوردن شغل و راه اندازی یک کسب وکار، یا راه پدری و اجداد خود را پیش می گرفتند یا از نوجوانی و حتی کودکی به فامیل و همسایه سپرده می‌شدند تا شغل و حرفه مورد نظر را به شکل «استاد و شاگردی» بیاموزند اما به تدریج با متنوع شدن مشاغل و در قرن اخیر با ایجاد آموزشهای رسمی در مدارس و بعدها تاسیس دانشگاه‌ها، شیوه استاد شاگردی رواج کمتری پیدا کرد و کار تربیت نیرو برای احراز شغل به این مراکز سپرده شد.
