ترامپ پروژه «نقض نمایی» برجام را کلید زد
به گزارش اقتصادنیوز ، با وجود آنکه دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، تاکنون دو بار پایبندی کامل ایران به توافق هسته‌ای را تایید کرده است، اما در طول رقابت‌های انتخاباتی بارها برجام را «بدترین توافق تاریخ» خوانده و حالا به‌دنبال بهانه‌ای است تا آن را برهم زند. در چنین شرایطی اما ترامپ از تلاش مقامات ارشد دولت خود برای یافتن راهی که ایران را متهم به نقض برجام کند ناامید شده است.
او به‌واسطه مواضع اعضای ارشد کابینه خود همچون وزیر خارجه رکس تیلرسون که اظهارنظرات مخالف ترامپ درخصوص برجام می‌کرد بسیار خشمگین شده بود. تیلرسون در اکثر پست‌های مهم وزارتخانه خود کارکنانی که موافقان برجام و به‌جا مانده از دولت اوباما بودند را حفظ کرده است و چندان اعتقادی به مشورت در این زمینه ندارد. تیلرسون و سایر اعضای کابینه نظیر مشاور امنیت ملی مک‌مستر برای ادامه یافتن برجام تلاش‌های بسیار کرده‌اند اتفاقی که دونالد ترامپ را مجبور به عقب‌نشینی از مواضع انتخاباتی خود کرده است.
لشکر شکست خورده ترامپ
پس از اینکه دونالد ترامپ در اواسط ماه ژوئیه برای دومین بار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را اعلام کرد، به این خاطر که وزیر امور خارجه‌اش انتخاب‌های دیگری را درخصوص برجام برای او فراهم نکرد بسیار ناراحت بود. بنابراین تصمیم گرفت تیم مشاوره‌ای جدیدی را در کاخ سفید به خدمت گیرد تا برجام را به‌طور مستقل بررسی کنند. در واقع او نمی‌خواست در ماه‌های آینده برای سومین بار پیاپی به پایبندی ایران به برجام اقرار کند. تیم جدیدی که ترامپ مامور بررسی برجام کرد متشکل از مشاورانی بود که سیاست‌های خارجی جنگ‌طلبانه را دنبال می‌کردند. این تیم به‌دنبال آن بود تا ببیند آیا برجام منافع آمریکایی‌ها را تامین می‌کند یا خیر و وفاداری ایران به توافق هسته‌ای چندان برایشان مهم نبود.
البته یک ماه پس از اینکه ترامپ تیم مشاوره‌ای جدید را برای بررسی برجام گماشت، نیمی از اعضای این تیم از هم پاشیدند. در این رابطه، درک هاروی، مشاور ارشد بخش خاورمیانه شورای امنیت ملی آمریکا چندی پیش از سوی مک مستر – مشاور امنیت ملی – برکنار شد. هاروی یکی از مخالفان سرسخت ایران در تیم مشاوره‌ای جدید بود و نقش اثرگذاری در بررسی‌های این تیم ایفا می‌کرد. استیو بنن، استراتژیست ارشد سابق ترامپ در کاخ سفید، از دیگر افرادی بود که بعد از هاروی از سمت خود برکنار شد.
استیو بنن نیز یکی از افرادی بود که سابقه‌ای طولانی در مواضع خصمانه علیه ایران داشت. ویکتوریا کواتس –از کارکنان سازمان شورای امنیت ملی آمریکا – یکی دیگر از قربانیان تیم برجامی ترامپ بود که از سوی مک‌مستر از سمتش برکنار شد. او پس از این انفصال از سوی جرد کوشنر در تیم صلح اعراب-اسرائیل به خدمت گرفته شد. با این حال در حال حاضر سه عضو دیگر تیم مستقل برجامی ترامپ به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این سه نفر عبارتند از: کارمند کاخ سفید سباستین گورکا، سخنگوی شورای امنیت ملی مایکل آنتون و کارمند شورای امنیت ملی آمریکا جوئل ریبرن.
حال که نیمی از تیم بررسی فعالیت‌های ایران در کاخ سفید برکنار شده‌اند، آیا تیم فعالی می‌تواند بهانه‌های لازم را به منظور خروج آمریکا از برجام برای دونالد ترامپ پیدا کند، یا بازهم رئیس‌جمهور آمریکا برای بار سوم مجبور خواهد شد به پایبندی ایران به برجام اذعان کند؟ به عقیده کارشناسان آمریکایی، رئیس‌جمهور ترامپ در سیاست‌های خارجی کاخ سفید با چالش‌های زیادی روبه‌رو است.
استراتژی‌های جدید در افغانستان، پیشبرد اهداف آمریکا در درگیری‌های خاورمیانه و رسیدگی به فرآیند صلح اعراب با اسرائیل از جمله این چالش‌هاست. بنابراین در چنین شرایطی ممکن است دونالد ترامپ باری دیگر مجبور شود پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را تصدیق کند. در این رابطه باید تا اواسط ماه اکتبر سال جاری منتظر ماند و دید که رئیس‌جمهور آمریکا چه تصمیمی را درخصوص برجام اتخاذ می‌کند.
فشار کاخ‌سفید بر نهادهای امنیتی آمریکا
روزنامه انگلیسی «گاردین» در گزارشی مدعی شد که سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا تحت فشار شدید کاخ سفید قرار دارند تا بهانه‌ای بتراشند که نشان دهد ایران توافق هسته‌ای را نقض کرده است. به گزارش این روزنامه، از بین رفتن توافق هسته‌ای که میان ایران و قدرت‌های جهانی در سال 2015 به امضا رسید، بحرانی جدید برای آمریکا آن هم در زمانی‌که این کشور در تنش با کره‌شمالی است، می‌آفریند. ند پرایس، تحلیلگر سابق سیا و کسی که سخنگویی شورای امنیت ملی آمریکا و دستیاری ویژه باراک اوباما را در کارنامه خود دارد در این باره می‌گوید: «من از برخی اعضای نهادهای امنیتی شنیده‌ام که این افراد احساس می‌کنند تحت فشارهای دولت قرار دارند. حسی منزجرکننده که پیش از این نیز در داستان حمله آمریکا به عراق تجربه شد.» پیش از این نیز در سال 2003، نهادهای اطلاعاتی آمریکا چنین فشاری را در موضوع حمله آمریکا به عراق تجربه کردند. در آن زمان جورج بوش تلاش کرد نهادهای اطلاعاتی را به‌وجود سلاح‌های کشتار جمعی صدام حسین متقاعد سازد.
کنگره آمریکا، رئیس‌جمهور این کشور را ملزم ساخته است تا هر سه ماه یکبار پایبندی ایران به توافق هسته‌ای را بررسی و تایید یا عدم‌تایید این مساله را اعلام کند. دونالد ترامپ گفته انتظار دارد در سومین بار که مهلت آن تا اواسط ماه اکتبر است نقض توافق هسته‌ای توسط ایران را اعلام کند. در این رابطه دولت ترامپ تلاش می‌کند راهی بیابد تا نشان دهد ایران به توافق هسته‌ای پایبند نبوده است تا این توافق را از بین ببرد. اقدام دیگری که مشابه آنچه در حمله آمریکا به عراق اتفاق افتاد، فشار آمریکایی‌ها بر آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای برای بازدید از پایگاه‌های نظامی ایران است. در سال 2003 دولت جورج بوش با فشار بر این نهاد خواستار بازرسی‌های سرزده و گسترده از پایگاه‌های نظامی عراق و کاخ‌های صدام حسین شده بود. در این راستا، نیکی هیلی – سفیر آمریکا در سازمان ملل – در سفری که به وین و ملاقاتی که با مسوولان آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای داشت از این نهاد خواست تا بازرسی‌های سرزده از سایت‌های نظامی ایران صورت گیرد.
به گزارش «گاردین»، البته موضوع هسته‌ای ایران از یک لحاظ با موضوع سلاح‌های کشتار‌جمعی صدام‌حسین و حمله آمریکا به عراق متفاوت است. در آن زمان اختلاف‌نظرهای گسترده‌ای میان نهادهای امنیتی آمریکا درخصوص موضوع سلاح‌های کشتار جمعی عراق وجود داشت. اما اکنون میان تمام نهادهای امنیتی آمریکا، وزارت‌خارجه این کشور، آژانس انرژی هسته‌ای و پنج کشور دیگری که برجام را امضا کرده‌اند این اتفاق‌نظر وجود دارد که تاکنون ایران به‌طور کامل به تعهدات خود در برجام پایبند بوده است. بر این اساس، اندکی پس از اینکه توافق هسته‌ای به امضا رسید، تهران زیرساخت‌های هسته‌ای و ذخایر سوخت هسته‌ای خود را بر اساس آنچه که در برجام آمده بود، محدود ساخت. البته ترامپ که در طول رقابت‌های انتخاباتی به‌شدت توافق هسته‌ای را مورد انتقاد قرار داده بود، به‌نظر می‌رسد برای از بین بردن آن مصمم است. در این رابطه او در مصاحبه‌ای که 25 ژوئیه با روزنامه «وال‌استریت‌ژورنال» داشت، گفت: «اگر به من بود، عدم پایبندی ایران به برجام را 180 روز پیش اعلام می‌کردم. آنچه مرا متقاعد به تایید این توافق کرد مواضع وزیر امورخارجه، رکس تیلرسون بود. من برای آقای تیلرسون و کارکنان او احترام زیادی قائل هستم اما آنها ساده‌ترین راه که آن هم تایید پایبندی ایران به توافق هسته‌ای است را برگزیدند.»
خودزنی آمریکایی‌ها؛ جدال بر سر برجام
در روزهای آتی نهادهای نظارتی بین‌المللی گزارشی را از وضعیت هسته‌ای ایران به دولت‌های جهانی ارسال خواهند کرد. این گزارش می‌تواند باعث تشدید تنش‌ها میان ترامپ و جمهوری‌خواهان کنگره و حتی مشاوران ارشد او شود. بر این اساس، کارشناسان عقیده دارند گزارش سازمان بین‌المللی انرژی هسته‌ای نشان خواهد داد که ایران به توافق هسته‌ای پایبند بوده است. به گزارش «نیویورک‌تایمز»، در چنین شرایطی مشکلات دولت ترامپ تازه شروع می‌شود. مهم نیست جهت‌گیری گزارش آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای چگونه باشد، چراکه دونالد ترامپ اعلام کرده می‌خواهد در ماه اکتبر که قرار است درخصوص ادامه یافتن یا نیافتن برجام تصمیم بگیرد، نقض برجام توسط طرف ایرانی را اعلام کند. چنین اظهاراتی می‌تواند به نابودی برجام بینجامد. در این رابطه دونالد ترامپ که توافق هسته‌ای را موهبتی برای ایران می‌داند، به‌تنهایی این‌قدرت را دارد تا برجام را پاره و تحریم‌ها را مجددا برقرار سازد.
جمهوری‌خواهان کنگره اما نشان داده‌اند که چندان از مواضع ترامپ درخصوص پاره‌کردن برجام استقبال نمی‌کنند. با این‌حال دولت ترامپ مصمم است گزینه‌هایی که مانع از تمدید این توافق می‌شود را در دستور کار قرار دهد. یک حالتی که وجود دارد این است که دولت ترامپ اعلام کند ایران توافق هسته‌ای را نقض کرده است درحالی‌که آمریکایی‌ها خواهان ادامه یافتن این توافق هستند. در چنین شرایطی کنگره 60 روز فرصت خواهد داشت تصمیم بگیرد که آیا تحریم‌ها را مجددا برقرار سازد یا نه. گرچه در ابتدای تولد برجام کنگره آمریکا از مخالفان اصلی آن بود اما در شرایط فعلی اکثر جمهوری‌خواهان کنگره تمایلی به برهم زدن آن ندارند. باب کورکر، نماینده جمهوری‌خواه کنگره و رئیس کمیته روابط‌خارجی که از مخالفان سرسخت برجام در سال 2015 بود در این رابطه به ترامپ هشدار داد که پاره‌کردن برجام تنها یکبار اتفاق می‌افتد. به گفته او از بین رفتن برجام نوعی بحران خودساخته برای آمریکا ایجاد خواهد کرد.
ترجمه و تنظیم از نیما صبوری
