شکست بزرگ اسرائیل در اقلیم کردستان عراق

بعد از گذشت چند هفته از همه پرسی استقلال اقلیم کردستان هنوز تب و تاب تحولات در این منطقه بالاست. بازیگران داخلی و منطقه ای انتظار اتفاقات و تصمیمات سریع و غیر قابل پیش بینی را می کشند. دولت مرکزی عراق همچنان که اعلام کرده بود به سمت کرکوک حرکت کرد و این شهر را به همراه دیگر مناطق مناشقه برانگیز در کنترل خود قرار دهد. پس از گذشت چند هفته از این موضوع و کاهش بعد غافلگیری شاید بهتر بتوان مواضع متعدد این جریان را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.این بحران چه درسهایی برای ایران و ترکیه داشته است؟ جمهوری اسلامی ایران چه روندی را باید در مقابل این بحران پیش برد؟

در این باره با دیاکو حسینی کارشناس مسائل بین المللی گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.

ارزیابی شما از تحولات اخیر اقلیم کردستان چیست؟ چه روندهایی در این باره قابل مشاهده است؟

اقلیم کردستان از ابتدا دچار یک نوع سوءتفاهم شد. منظور من از اقلیم آقای بارزانی و رهبران اقلیم هستند و آن این تصور غلط بود که در دوران بعد از داعش و بی نظمی های موجود در عراق و سوریه امکان رسیدن به استقلال بیشتر از هر زمان دیگر است. تصور دومی که در اقلیم جریان داشت نه دستیابی به استقلال کردستان بلکه تقویت اهرم های مذاکراتی اربیل در برابر بغداد در دوران پساداعش بود. آنها امید داشتند که چنین مسیری مورد حمایت آمریکا هم قرار خواهد گرفت. من فکر می کنم آنها دچار این سوء برداشت شدند و به سمت رفراندوم پیش رفتند که نتیجه اش را دیدیم. آنکارا در روزهای قبل واکنش بسیار آرامی داشت و حتی به نظر می رسید و برخی ناظران اعتقاد داشتند که ممکن است آنکارا خود را با استقلال کردستان سازگار کند و در نتیجه این جمع بندی را ایجاد کرد که اقلیم می تواند به سمت استقلال حرکت کند. در فردای بعد از رفراندوم واکنش ترکیه خیلی شدیدتر از انتظارها بود. ایران هم در تابعیت از بغداد واکنش نسبتا تندی را در بستن مرزهای هوایی و برگزاری رزمایش انجام داد و آمریکایی ها هم نشان دادند که در آشفتگی خودشان هستند و ایده ای برای بررسی وضعیت اقلیم نداشتند. خطای رهبران اقلیم در اعلام گرایش به اسرائیل، انگیزه ها همسایگان عراق را در جلوگیری از هرگونه پیشرفت سیاسی واقعی به سوی استقلال تقویت کرد. در طرف دیگر اسرائیل هم با بیان حمایت آشکار از استقلال کردستان، خیانت به یاد ماندنی به رهبران جدایی طلب اقلیم و آن دسته از کسانی کرد که به هدفی غیر از استقلال به سوی برپایی رفراندوم حرکت کردند. سالها طول خواهد کشید که رهبران اقلیم پی به ماهیت خیانت اسرائیل و غیرقابل اعتماد بودن آن ببرند. در این مقطع، هیچ فعال سیاسی عاقلی در اقلیم کردستان به معنای جدی به موضوع استقلال چه در کوتاه مدت و چه در میان مدت دیگر فکر نمی کند؛ آنها متوجه شدند که متوجه هزینه های سنگینی منتظر آنهاست. 

در وهله بعد از آن چه مسائلی پیش روی اقلیم و بازیگران درگیر آن است؟ فضا می تواند به سمت آرامش برود؟

 فکر می کنم داستان اقلیم و ماجرایی که بعد از رفراندوم دیدیم درسهای زیادی برای کشورهای مختلف داشت و آن درس خیلی مهم بود. در رابطه اسرائیل و ترکیه که به نظرم بسیار جذاب بود، اسرائیل متوجه این واقعیت شد که اقلیم برخلاف نگاه های تئوریک رایج در خود اسرائیل نمی تواند اتحاد بلندمدتی داشته باشد بخاطر اینکه اقلیم در برابر ترکیه به شدت آسیب پذیر است و فاصله جغرافیایی اسرائیل و اقلیم اجازه هیچ نوع حمایت موثری رادر برابر ترکیه و ایران به اسرائیل نخواهد داد. به نظرم این یک درس استراتژیک برای اسرائیل و البته رهبران اقلیم بود. یعنی در آستانه رفراندوم و احتمال اعلام استقلال محاسبات استراتژیک جدی تر شد و در این جدیت متوجه یکسری واقعیات شدند. برای یاد گرفتن از همه درس ها هنوز خیلی زود است اما من نگرانم که شدت عمل های گاهاً غیرضروری از سوی همسایگانی که به شدت از استقلال اقلیم کردستان هراسان بودند، به پراکنده شدن بذرهای تازه نفرت و چرخه خشونت های قومی و فراتر از آن دامن بزند. ما در ایران باید به این موضوع حساس باشیم که چگونه تصمیمات و رفتارهای ایران در مخالفت با استقلال اقلیم از طریق تحریم های هوایی وبرگزاری رزمایش های نظامی، تصویر ایران را در مقیاس وسیعی از کردهای عراق که الزاماً هوادار خاندان بارزانی نیستند، تیره می کند. این مسئله می تواند روابط تاریخی ایران و کردها را به یخبندان تازه ای هدایت کند که با منافع بلند مدت ما انطباق ندارد. وظیفه ما از این پس، مطالعه احساسات محلی نسبت به ایران و مطالعه همه راه هایی است که می توانیم از بدبینی افراطی کردها به نیات و نقش آفرینی ایران بکاهیم.

برداشت های ترکیه هم تغییر کرد؟

ترکیه هم به همین ترتیب متوجه شد که می تواند با اقلیم روابط بسیار تیره تری داشته باشد که کلیه مناسبات ترکیه و کردها را در کل منطقه تحت الشعاع قرار دهد. و همینطور متوجه شد که با ایران می تواند در مورد موضوع اقلیم در عین وجود اختلافات بسیار زیادی که ایران و ترکیه دارند، کار بکند. به نظرم بغداد توانست به این جمع بندی برسد که می تواند روی ترکیه و ایران در مورد اقلیم حساب کند. بدون حمایت ایران و ترکیه، بغداد توانایی رویایی با پیش مرگه را نداشت. احتمالا باید پروسه بسیار سختی را طی می کرد که بتواند اقلیم را به آمدن پای میز مذاکرات متقاعد کند.

 بازی ایران هم مهم و حیاتی بود. ایران چه روندی را در پیش رو دارد؟

 ایران هم درسهای بزرگی باید گرفته باشد در این باره که ایران نباید خودش را تمام وکمال در کنار ترکیه قرار دهد. رئیس جمهور ما با هوشیاری کامل در جریان سفر اردوغان به تهران از این دام پهن شده اجتناب کرد. ترکیه روابط بسیار متشنج و تاریخ طولانی با کردها دارد درحالی که ما رابطه بسیار صمیمانه تر و برادرانه تری با کردها داشته ایم. کردها تا اندازه زیادی و به شکل مقایسه ناپذیری با تمدن های آناتولی و شبه جزیره عربستان، تحت تاثیر میراث تاریخی و فرهنگی تمدن مستقر در فلات ایران هستند. ایران می تواند نقش یک میانجی را با عراق و ترکیه و اربیل در خیلی از منازعاتی که با هم دارند بازی کند. ایران نباید در یک طرف دعوا قرار بگیرد به عنوان یک "میانجی صادق" باید در این میان نقش بازی کند و در این صورت خواهد توانست که منزلت خودش را در منطقه ارتقا دهد. به نظرم نکته مهم این است که ایران متوجه شد که اسرائیل و ایالات متحده محدودیتهای زیادی در حمایت از کردها دارند. بنابراین به صرف اینکه شعارهایی داده می شود و پرچم هایی در اقلیم کردستان بالا برده می شود نباید باعث هراس ایران شود چون در عمل دیدیم که نه امریکا و نه اسرائیل توانایی چندانی برای حمایت عملی و موثر از رهبران جدایی طلب اقلیم نداشتند. بنابراین محاسبات و ملاحظات ما در مورد مسائل عراق و شمال عراق هرگز نباید تحت تاثیر نگرانی های ما از نفوذ اسرائیل و امریکا قرار بگیرد یا به عبارت دیگر نگرانی ها در این رابطه نباید از حد معقول و پذیرفتنی آن تجاوز کند. این نوع واقع بینی به ما یک نوع استقلال عمل و خونسردی سیاسی را می دهد که می توانیم روابط خودمان را با اقلیم کردستان و ترکیه و عراق در محور کردی با یک عقلانیت و ثبات بلندمدتی پی ریزی کنیم که برای آینده روابط ایران و منطقه مفید است. به نظرم اینها درس هایی است که ما در اوج و هیجان رفراندوم کردستان عراق گرفتیم و این باید ما را به مرحله پخته تری در این مرحله رسانده باشد.