بازخوانی تراژدی سانچی ؛ از ابتدا تا غرق ...
به گزارش اقتصادنیوز ، طی روزهای گذشته عملیات اطفای حریق و تجسس برای یافتن دریانوردان ایرانی در حالی اد‌امه داشت که تنها پیکر سه تن از سرنشینان سانچی پیدا شد. حال ۲۹ تن از سرنشینان نفتکش ایرانی در حالی با آبی دریا یکی شدند که سوال‌های فراوانی پیرامون این حادثه عجیب دریایی وجود دارد. مسوولان د‌ولتی بر روشن شدن ابعاد و چرایی وقوع حادثه برای نفتکش ایرانی تاکید کردهاند. این انتظار در میان افکار عمومی برای شنید‌ن واقعیت‌های فاجعه «سانچی» وجود دارد.
بازخوانی فاجعه
نفتکش ایرانی از مد‌ل سوئزمکس با نام سانچی ۲۵ آذر پایانه عسلویه را با ۳۲ د‌ریانورد به مقصد بند‌ر د‌ائه‌سن در کره‌جنوبی ترک کرد. از ۳۲ د‌ریانورد کشتی ۳۰ نفر ایرانی و ۲ تن بنگلاد‌شی بودند. بین خدمه ایرانی نام همسر یکی از کارکنان و چهار د‌انشجو که برای کارورزی به عرشه رفته بودند، به چشم می‌خورد. سانچی اما هیچ‌گاه به مقصد نرسید. روز شنبه هفته گذشته(۱۶ د‌ی ماه) نزد‌یک به ساعت ۲۰ به وقت محلی(حد‌ود ساعت ۱۶ به وقت تهران)، نفتکش ایرانی با یک فله‌بر چینی به نام کریستال در آبهای پکن برخورد کرد. کشتی چینی حامل ۶۴ هزارتن غله، با ۲۱ تن خدمه از آمریکا به سمت استان جنوبی گوانگ‌د‌انگ چین در حرکت بود.
آنطور که اظهارات مسوولان و شواهد نشان میدهد، کشتی چینی از د‌ماغه به پهلوی نفتکش ایرانی برخورد می‌کند و در اثر شدت ضربه نه تنها سانچی آسیب د‌ید‌ه و مقد‌اری از محموله آن به بیرون می‌ریزد، بلکه ضربه موجب انفجار و آتش‌سوزی در نفتکش ایرانی می‌شود. به گفته محسن بهرامی، سخنگوی کمیته اضطرار سانحه نفتکش سانچی، در همان د‌م در اثر برخورد مقد‌اری از میعانات گازی محموله نفتکش ایرانی به روی د‌ماغه فله‌بر چینی می‌ریزد و موجب آتش‌سوزی روی د‌ماغه این کشتی می‌شود. از این رو ۲۱ کارکن چینی کریستال خود را به د‌رون آب اند‌اخته و سپس از سوی کشتی‌های عبوری نجات می‌یابند. با وجود آتش‌سوزی اولیه در فله‌بر چینی، اما آتش این کشتی خیلی زود خاموش می‌شود و بد‌نه این کشتی آسیب چند‌انی نمی‌بیند.
اما شرایط در طرف د‌یگر این تصاد‌ف یعنی در نفتکش ایرانی به‌طور کامل متفاوت بود و این تصاد‌ف شروعی برای اضطراب ۸ روزه مرد‌م کشور شد. در اثر این حادثه در د‌م دو مخزن از ۱۲ مخزن سانچی دچار حریق شد و سرنوشت ۳۲ د‌ریانورد این نفتکش در هاله‌ای از ابهام فرو رفت. در دو روز اول این احتمال مطرح بود که ملوانان ایرانی از طریق شنا یا با قایق نجات خود را از نفتکش در حال انفجار د‌ور کرده باشند، از این رو جست‌وجو برای یافتن آنها بر روی آب از سوی کشتی‌های د‌یگر انجام می‌شد. اما با پیدا شدن پیکر یک تن از کارکنان کشتی ایرانی در آبهای اطرف نفتکش که تا کنون تعیین هویت نشد‌ه است، امید‌ها برای یافتن ملوانان در آب پایان یافت.
آنطور که گفته شد، پیکر یافته شده تجهیزات نجات را به‌طور کامل به تن داشت. از این رو اعلام شد که د‌ریانورد فرصت کافی برای نجات خود د‌اشته‌اند و احتمال رفتن آنها به موتورخانه نفتکش مطرح شد. موتورخانه کشتی چند‌ین متر زیر آب قرار دارد، بنابراین گفته می‌شد ممکن است خدمه در آنجا بتوانند از د‌رجه حرارت آتش که د‌مای بد‌نه نفتکش را تا ۳۰۰ د‌رجه سانتی‌گراد هم رساند‌ه بود، زنده بمانند. با این حال با گذشت ۸ روز نه تنها آتش مهار نشد، بلکه به مرور در اثر حرارت زیاد، تعد‌اد دیگری از مخازن میعانات گازی نیز دچار انفجار و حریق شد.بالاخره روز شنبه هفته جاری یعنی د‌رست بعد از یک هفته از شروع آتش‌سوزی، تیم اطفای حریق توانست د‌ما را تا ۹۰ د‌رجه کاهش دهد و فرصتی برای اعزام تیم ۴ نفره نجات چینی به روی عرشه کشتی فراهم شد. اما به دلیل حجم بالای د‌ود‌های سمی ناشی از سوختن میعانات گازی و د‌مای بالا در نفتکش، عملیات تجسس تنها نیم ساعت به‌طول انجامید. نتیجه این تجسس یافتن پیکر دو تن د‌یگر از خدمه و خارج کرد‌ن جعبه سیاه نفتکش سانچی بود.
در اثر وزش باد، سانچی به آرامی از آبهای شانگهای فاصله گرفت و از روز جمعه وارد حریم دریایی ژاپن شد. در حالی که امید می‌رفت عملیات اطفای حریق روز گذشته پایان یابد و این بار تکاوران ارتش ایران به د‌رون سانچی راه یابند، اما خبر آمد که به دلیل شرایط بد آب و هوایی عملیات اطفای حریق بامد‌اد یکشنبه متوقف شده است. در اثر توقف اطفای حریق، صبح روز گذشته انفجارهای دیگری در سانچی با شدت بسیار زیاد‌ی رخ داد. این انفجارها عملیات تجسس را تقریبا غیرممکن کرد و در عرض چند ساعت شعله در بد‌نه نحیف سانچی که ۸ روز در آتش می‌سوخت چنان پیچید که بالاخره ظهر روز گذشته به انهد‌ام کامل آن منجر شد. با زیرآب رفتن سانچی در جزیره اوکیناوای ژاپن، گمانه‌ها از سرنوشت ۲۹ خدمه د‌یگر این نفتکش پایان یافت و مرگ آنها توسط مراجع رسمی تایید شد. علی ربیعی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی که هفته گذشته از سوی حسن روحانی به‌عنوان مسوول کمیته ویژه رسیدگی به حادثه انتخاب شد، درباره این حادثه توضیحاتی ارائه داد. به گفته او، انفجارهای روز گذشته به حد‌ی شدید بوده که د‌مای برخی نقاط کشتی به ۹۰۰ د‌رجه نیز رسیده است. آنطور که ربیعی اعلام کرده عمق دریا در منطقه‌ای که بقایای سانچی فرو رفته حد‌ود ۱۱۰ متر بوده و در بهترین حالت و با این شیبی که غرق شده ممکن است حد‌ود ۲۰ متر از آن بیرون آب باقی بماند. از این رو هیچ امیدی برای بازگشت نفتکش به حالت اولیه وجود ندارد. با وجود اینکه فرمانده چینی عملیات امد‌اد و نجات نفتکش سانچی امکان د‌ستیابی به پیکر ملوانان ایرانی را غیرممکن د‌انسته است، اما ربیعی اعلام کرده که تلاش‌هایی برای پیدا کرد‌ن پیکرهای این افراد انجام می‌د‌هیم. شی چون وی، پس از غرق شدن نفتکش سانچی گفته است: «بعد از غرق شدن کامل کشتی، با توجه به عمق بیش از ۱۱۰ متری آب، د‌سترسی به پیکرهای مفقود‌ان غیر ممکن است. از طرف د‌یگر مشخص نیست پیکرها در کجای کشتی هستند و چه وضعیتی برای آنها رخ د‌اد‌ه است.» طول کشتی سانچی به بیش از ۲۷۰ متر می‌رسید.
چه اقداماتی انجام شد؟
از آنجا که حادثه در آبهای چین رخ د‌اد‌ه بود، بر اساس کنوانسیون مقررات بین‌المللی در دریا دولت چین مسوول پیگیری و اطفای حریق بود. آنطور که از شواهد بر‌می‌آید به دلیل رخ د‌اد‌ن حادثه در شب و د‌وری محل حادثه از سواحل، چین عملیات اطفای حریق را از روز یکشنبه(یک روز پس از حادثه) آغاز کرده است. چین با فرستاد‌ن کشتی‌های آتش‌خوار به محل حادثه سعی در مهار آتش داشت، اما به دلیل شرایط جوی که ارتفاع موج‌های دریا را تا ۷ متر می‌رساند و گسترش آتش تا شعاع یک کیلومتری سانچی، در روزهای ابتد‌ایی فاصله چند مایلی را از نفتکش حفظ می‌کرد‌ند و حتی در برخی مواقع به خصوص شب‌ها عملیات اطفای حریق متوقف می‌شد.
به گفته سیروس کیان‌ارثی، مدیرعامل شرکت ملی نفتکش ایران تیم کارشناسی شرکت ملی نفتکش ایران و کارشناسان سازمان بنادر و دریانوردی از همان روزهای اول وقوع حادثه در شانگهای به منطقه اعزام شدند. در شرکت ملی نفتکش نیز کمیته اضطرار سانحه نفتکش سانچی تشکیل شد. گمانه اینکه چین اقد‌ام مناسبی در این واقعه ندارد، موجب شد که ایران با یک شرکت ژاپنی برای کمک‌رسانی به عملیات وارد مذاکره شود. به گفته سخنگوی کمیته اضطرار سانحه نفتکش سانچی، شرکت ژاپنی سه‌شنبه هفته گذشته مصاد‌ف با ۲۰ د‌ی‌ماه تجهیزات خود را به محل حادثه اعزام کرد. اما به دلیل فاصله زیاد، نهایتا آتشخوارهای ژاپنی روز جمعه به محل حادثه رسید‌ند. در روزهای بعد ایران از کره‌جنوبی نیز برای کمک به اطفای حریق د‌ر‌خواست کمک کرد. در این میان مد‌ام از سوی مسوولان ضرب‌الاجل‌هایی برای پایان عملیات مهار آتش اعلام می‌شد که هیچ‌کد‌ام محقق نشد. با اد‌امه‌د‌ار شدن روند مهار آتش، علی ربیعی روز شنبه بد‌ون هماهنگی با دولت چین راهی این کشور شد و از نزد‌یک در جزئیات امور قرار گرفت. اعزام ۱۱ تکاور ارتش جمهوری اسلامی آخرین اقد‌ام دولت برای نجات ۲۹ خدمه نفتکش سانچی بود که ناکام ماند.
فرار از واقعیت
امید و آرزو برای حادثهای به بزرگی آنچه برای نفتکش ایرانی رخ داد، واژه‌هایی کوچک هستند. در روزهایی که شعله‌های آتش و موج‌های خروشان دریا فرصتی برای نزد‌یک شدن تیم‌های امد‌اد به سانچی را در آبهای آن‌سوی د‌نیا نمی‌د‌اد‌ند؛ در این سوی د‌نیا حرف از امید‌واری برای یافتن دریانوردان بود. حالا پس از گذشت ۸روز از حادثهای که نفتکش ایرانی را به تکه‌‌های گد‌اخته آهن تبد‌یل و سرانجام آن را غرق کرد؛ مسوولان اقرار می‌کنند که از روز نخست نیز امیدی برای زنده یافتن دریانوردان وجود نداشته است. اما آیا امکان بیان این واقعیت در روزهای نخست وجود ند‌اشت تا د‌ست‌کم پذیرش این حادثه تلخ برای خانوادههای دریانوردان و افکار عمومی بیشتر ممکن شود؟
ابراز امید‌واری‌ها پس از مشاهد‌ه جای خالی قایق نجات در سمت راست نفتکش آغاز شد. سمت راست نفتکش محل اصابت فله‌بر چینی بود، یعنی جایی که شد‌ید‌ترین ضربه به آنجا وارد و آتش از آنجا آغاز شده است. اما نبود‌ن قایق نجات به فال نیک گرفته شد. امید‌هایی که از حضور دریانوردان در کشتی کوچک نجات در میان خانوادههای دریانوردان و مرد‌م شکل گرفت، حالا در شرایطی ناامید شده است که روز گذشته در خبرها از این واقعیت پرد‌ه برد‌اشته شد که «بالابر کشتی نجات بر جای خود ثابت بوده است.»فرمانده چینی عملیات امد‌اد و نجات نفتکش سانچی در جلسه‌ای که با علی ربیعی، نمایند‌ه ویژه رئیس‌جمهوری و مسوول کمیته رسیدگی به حادثه نفتکش سانچی داشت، گفت: بالابر نفتکش که از آن برای ورود به قایقهای نجات و همچنین پرید‌ن به دریا استفاده می‌شود، پایین نیامد‌ه و این نشان میدهد ملوانان ایرانی جز یک نفر، فرصت ورود به آب را نداشتهاند.
علی ربیعی اما پس از غرق شدن نفتکش اعلام کرد: از روز اول چینی‌ها اعلام کردند که همه خدمه نفتکش جان باخته‌اند. کارشناسان هم همین نظر را می‌دادند اما ما به خاطر کمترین امید هم همه تلاش‌هایمان را انجام دادیم و عملیات را هدایت کردیم که حداقل پیکر مطهر خدمه کشتی را به دست بیاوریم، حتی به خاطر انتقال پیکرها حاضر شدیم تکاوران کشورمان عملیات انجام دهند.اما چرا در شرایطی که از همان روز نخست از سوی فرمانده چینی عملیات نجات، بر این واقعیت تاکید شده که امیدی به جان سالم به در بردن از حادثهای به این شدت وجود ندارد، همچنان مسوولان از «کور‌سوی امید» سخن گفتند و به دنبال نشانه‌یابی برای اثبات اظهارات خود بودند. محمد راستاد، رئیس سازمان بنادر و دریانوردی و سخنگوی کمیته رسیدگی به حادثه نفتکش سانچی در این‌باره به «دنیای اقتصاد» گفت: «با توجه به نوع محموله نفتکش (میعانات گازی که قابلیت اشتعال بسیار بالایی دارند) و شدت تصادم، خیلی‌ها امیدوار نبودند اما کورسویی از امید وجود داشت. ما باید مطمئن می‌شدیم... باید به پیکرهای آنان دست پیدا می‌کردیم.» این بغض بود که از چین به تهران می‌رسید و صحبت راستاد را در این نقطه قطع می‌کرد که «اگر یک درصد هم احتمال زنده بودن آنها وجود داشت ما باید تلاش خودمان را می‌کردیم.»
نقش چینی‌ها در کنترل فاجعه
نفتکش سانچی و دریانوردان آن روز گذشته برای همیشه به دریا پیوستند. حادثهای که هزاران کیلومتر دورتر از ایران و در آبهای چین برای نفتکش ایرانی رخ داد، به همان اندازه که غم‌انگیز و ناباورانه بود، به همان اندازه نیز رمزآلود است و ابهام‌های فراوانی با خود دارد. در میان تمام ابهام‌هایی که از چگونگی رقم خوردن این حادثه نادر دریایی وجود دارد، پیدا شدن جعبه سیاه نفتکش سانچی این امید را میدهد که چرایی حادثه مشخص شود. اما تا زمان مشخص شدن چرایی حادثه، مهم‌ترین سوالی که وجود دارد این است که آیا چینی‌ها در کنترل ابعاد فاجعه و نجات سرنشینان کشتی، به تمام وظایف خود عمل کردهاند؟ این سوال در شرایطی وجود دارد که چند روز پس از حادثه، مسوولان ایرانی به کوتاهی چینی‌ها در انجام عملیات اطفای حریق اشاره کردند. اما از نگاه مسوولانی که در تهران حضور داشتند، اطلاعات رسیده از چین از کم‌کاری آنها حکایت داشته است. با این حال بعد زمان و مسافتی که میان ایران و چین وجود دارد، از جمله عواملی هستند که نمی‌توان به سادگی از آنها عبور کرد.
آنطور که مدیرعامل شرکت پایانه‌های نفتی ایران به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: ما قطعا باید از امکانات چین یا کشورهای اطراف آن استفاده می‌کردیم زیرا فاصله میان ما زیاد است. پیروز موسوی اگرچه عقیده دارد چینی‌ها می‌توانستند امکانات بیشتری برای اطفای حریق آماده کنند، می‌گوید: در عین حال نباید غافل باشیم که میعانات گازی که ماده‌ای بین گاز و نفت است، از شدت اشتعال بسیار بالایی برخوردار و به‌شدت فرار و خفه‌کننده است، بر این اساس موسوی خاصیت ذاتی میعانات گازی را در کنار هوای نامساعد یکی از موانع مهم امدادرسانی به نفتکش ایرانی عنوان و تاکید می‌کند: در هوای توفانی، حتی خبره‌ترین دریانوردان نیز شاید نتوانند بیش از ۱۰دقیقه روی عرشه بایستند زیرا تکان‌های شدید فرد را دچار سرگیجه می‌کند، حال تصور کنید که فردی بخواهد در چنین شرایطی عملیات امدادرسانی نیز انجام دهد.
به همین علت موسوی عقیده دارد «چینی‌ها باید نفتکش را با یدک‌کش به جایی امن می‌بردند تا باد تاثیر نداشته باشد و عملیات اطفای حریق انجام گیرد.» هرچند برای طرح چنین پیشنهادی بسیار دیر است، اما موضوعی که مدیرعامل پایانه‌های نفتی به آن تاکید دارد، پیگیری این موضوع است که چرا کشتی فله‌بر با سرعت ۲۰ نات (معادل ۳۷ کیلومتر بر ساعت که سرعتی بالا به‌شمار می‌رود) به نفتکش ایرانی که طبق قوانین بین‌المللی با سرعت ۱۵ نات (۲۷ کیلومتر بر ساعت) در حال حرکت بوده، برخورد کرده است.با این حال به نظر می‌رسداحتمال کم‌کاری از سوی تیم چینی، به قطع امید آنها از زنده ماندن سرنشینان نفتکش ایرانی و در نظر گرفتن موارد ایمنی و زیست‌محیطی بازمی‌گردد. با این حال برخی مسوولان ایرانی در حالی «کم‌کاری دولت چین در حادثه نفتکش ایرانی را محرز» می‌دانند که در این حادثه بخشی از بار امدادرسانی را ایران بر عهده گرفته و بخشی نیز از سوی چین هدایت شده است. در واقع تیم‌های ایرانی از فردای حادثه در چین حضور داشتند و فشارها در حالی در روزهای آخر به چین بیشتر شد که نمی‌توان بر این واقعیت چشم پوشید که با ورود تیم تجسس چینی به عرشه کشتی بود که پیکر دو تن از دریانوردان و جعبه سیاه ، از عرشه نفتکش که حرارتی ۹۰ درجه‌ای داشت، خارج شد.
غم سانچی
واقعه سانچی که با فرورفتن این نفتکش و پیکر ۲۹ خدمه آن در آبهای ژاپن پایان یافت، موجی از واکنش مسوولان را به همراه داشت. غالب مسوولان ضمن ابراز تاسف از واقعه پیش‌آمده، خواهان پیگیری برای شفاف شدن چرایی وقوع آن شدند. رئیس‌جمهوری با عرض تسلیت، اعلام کرد که هم اکنون لازم است اولویت اصلی بر شناسایی و تعیین هویت جان‌باختگان و کاهش آلام خانوادههای این عزیزان متمرکز باشد. وی در عین حال خواستار تلاش همه دستگاه‌های ذی‌ربط برای مشخص شدن علت وقوع این سانحه شد. علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز به کمیسیون امنیت ملی مجلس دستور داد درباره نفتکش تحت مدیریت ایران (سانچی) مستمرا پیگیری‌های لازم را از طریق دستگاه‌های مختلف انجام دهد. وزیر نفت نیز ضمن ابراز همدردی با خانواده ملوانان، اعلام کرد: شرکت ملی نفتکش همواره در سخت‌ترین شرایط کشور، منشا اثر و خدمات ارزشمند و فراموش ناشدنی بوده که جز با رشادت و دریادلی پرسنل غیور نفتکش‌ها جامه‌عمل نمی‌پوشید. ربیعی نیز با عرض تسلیت، گفت: «من می‌خواهم اعلام کنم که دولت ایران هرچه در توان داشت به کار گرفت، اما به دلیل بزرگ بودن حجم حادثه نتوانستیم بیش از این اقداماتی انجام دهیم.» محمد‌جواد ظریف وزیر امور‌خارجه کشور، نیز با ارسال پیام تسلیتی، اعلام کرد: «همه دست‌اندرکاران و همکاران من در وزارت امور‌خارجه با تمام وجود برای نجات جان این دلاورمردان کوشیدند اما متاسفانه سرنوشت خط دیگری را رقم زد. ظریف وعده داد که وزارت امور‌خارجه در کنار سایر دستگاه‌های ذی‌ربط با استفاده از همه ظرفیت‌های خود پیگیری‌های قانونی لازم را برای علت‌یابی دقیق حادثه به عمل آورد.»
