پلاسکو و وعده های فراموش شده است!

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: همه چیز از یک آتش سوزی کوچک شروع شد و دو کارگری که تلاش کردند آتش را خاموش کنند. اما این آتش قصد خاموش شدن نداشت تا ساعت ۱۱ و ۳۳ دقیقه که به یک باره این ساختمان در مقابل چشمان بهت زده عابران و آتش نشان ها فروریخت و برای همیشه این اتفاق در حافظه تهران حک شد.

قرار بود پلاسکو را فراموش نکنیم. اما پلاسکو زود فراموش شد و به همراه آن تمام وعده هایی که مسئولان برای جبران این حادثه و پیشگیری از حوادث مشابه انجام دادند. تمام گزارش هایی که نهادهای مرتبط از این حادثه تهیه کردند بی نتیجه ماند. بعد از این حادثه دولت، قوه قضاییه، مجلس، شورای شهر تهران گزارش هایی از ابعاد این حادثه تهیه کردند. این که چرا حادثه پلاسکو رخ داد و چه کنیم بر سر دیگر پلاسکوهای تهران این بلا نیاید. اما عادت داریم به ورود احساسی به بحران ها و خاموشی و فراموشی زودهنگام حوادثی که رخ داده است.

نتایج بررسی نخبگان دانشگاهی نه اجرایی شد و نه باعث تغییر قوانین. حتی اقدامات فوری که در این گزارش ها توصیه شده بود مانند ارزیابی ریسک خطر ساختمان های استراتژیک دولتی و عمومی و اقدام به کاهش خطر پذیری آن نیز اجرایی نشد.

از ۳۰ دی ۹۵ تا ۳۰ دی ۹۶ چه کردیم؟

حمزه شکیب استاد دانشگاه و رییس کمیته فنی بررسی حادثه پلاسکو با بیان اینکه تدوین قوانین و بازنگری آن تنها نباید روی کاغذ باشد زیرا قوانین به خودی خود اجرا نمی شود و باید ضوابط اجرایی آن نیز در نظر گرفته شود و مسئولان عزم عملیاتی کردن آن را نیز داشته باشند، می گوید: از ۳۰ دی ۹۵ تا ۳۰ دی ۹۶ در خصوص پیگیری چالش های شناسایی شده در حادثه تلخ پلاسکو چه کردیم؟ مدتی به دنبال پیدا کردن مقصر بودیم، اینکه چه نهادی چند درصد مقصر بود و وقت و انرژی خودمان را روی این موضوعات گذاشتیم، اما سرانجام این مقصر پیدا کردن ها چه شد؟

وی با اشاره به اینکه نزدیک به هزار ساختمان بالای ۱۲ طبقه در پایتخت داریم، می گوید: چقدر از این ساختمان های بلندمرتبه نقشه ریسک پذیریشان تهیه شده و در خصوص مقابله با بحران های احتمالی برای آن پیش بینی های لازم انجام شده است.

برنامه ریزی برای کاهش ساختمان های نا ایمن

شکیب با اشاره به تلاش هایی که شورای چهارم برای شناسایی ساختمان های ناایمن در پایتخت انجام داده بود، می گوید: آن زمان ۴ هزار ساختمان مورد ارزیابی قرار گرفت و در سه سطح دسته بندی شد که به تازگی از سوی مدیرعامل سازمان آتش نشانی اعلام شده این تعداد ساختمان به بالای ۷ هزار رسیده است. رقم قابل توجهی است که ما باید برای کاهش این تعداد برنامه ریزی کنیم. متاسفانه هنوز از حاشیه به متن نیامده ایم و به دنبال فعالیت های اساسی در این حوزه نیستیم.

مهندس آواربردار نداریم/ اعزام نیرو به سوئیس

شکیب با بیان اینکه باید نقشه معماری، سازه ای ساختمان های ویژه در اختیار آتش نشانی باشد، توضیح می دهد: باید ما مکانیزم فروریزش و نحوه امدادرسانی، تعداد نیروهای مورد نیاز را از قبل بدانیم و مشخص کنیم این ساختمان چند نقطه خطرناک دارد و میزان ریسک آن چقدر است. همچنین نحوه آواربرداری و نقشه آواربرداری نیز مشخص شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از مشکلات ما این است که ما آواربردار نداریم می گوید: در سازمان نظام مهندسی این موضوع را دنبال می کنیم که مهندسان برای آواربرداری تربیت شوند. در حال حاضر ۱۲۰ هزار مهندس داریم که برخی از آنها بیکار هستند و می توانیم آنها را برای این موضوعات تخصصی تربیت کنیم.

شکیب از تفاهم نامه ای که نظام مهندسی با سازمان مدیریت بحران برای تربیت آواربردار به امضاء رسانده است، خبر می دهد و می گوید: بهترین کشور در حوزه آواربرداری سوئیس است و قصد داریم برای زمان های بحرانی مانند زلزله، آتش سوزی های بزرگ، این نیروهای تخصصی را تربیت کنیم. گروه اول که امکان تدریس در کشور را نیز دارند به این کشور اعزام می شوند تا آموزه های خود را در داخل کشور به دیگر مهندسان آموزش دهند. در این کشور شهرکی در خصوص آواربرداری وجود دارد اما هنوز این موضوع عملیاتی نشده و امیدواریم با جدیت دنبال شود.

درس هایی که باید از پلاسکو گرفت

اقبال شاکری استاد دانشگاه و عضو سابق شورای شهر تهران نیز از شورای شهر کنونی خواست مصوبات شورای گذشته در حوزه شناسایی ساختمان های پرخطر را پیگیری کند و اختیارات لازم را به شهرداری برای پیگیری اخطارهای آتش نشانی بدهد.

وی ادامه می دهد: این موضوع یکی از مهمترین موضوعاتی است که باید شورای شهر پیگیری کند و آن قدرت دادن به شهرداری برای پلمب ساختمانهای ایمن است. در حال حاضر با هماهنگی های لازم میان وزارت کار، نظام مهندسی، قوه قضائیه و شهرداری ایجاد شود که دست شهرداری برای اعمال قانون باز باشد.

شاکری اضافه می کند. باید تکلیف مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان روشن شود و وزارت راه هرچه سریعتر تکالیف خود را در این رابطه به سرانجام برساند و مشخص کند مسئول نگهداری و بازرسی ساختمان ها چه کسی است. همچنین  قوه قضائیه به عنوان مدعی العموم بتواند در زمانی که دستگاه های اجرایی به خوبی در موضوعاتی که مربوط به جان و مال مردم است وظایف خود را انجام نمی دهد ورود کرده و اعمال قانون کند.

شاکری با بیان اینکه سازمان آتش نشانی باید مانورهای واقعی بر روی حوادث بزرگ انجام دهد، می گوید: سازمان آتش نشانی باید تجهیزات و دانش نیروهای انسانی خود را برای حوادث بزرگ آماده کند. همچنین لایحه ملی ایمنی و بحران نیز که در مجلس معطل مانده از سوی مدیریت شهری پیگیری شود.

مردم را از خطر آگاه کنید

شاکری آموزش به مردم را یکی از نکات مهم در زمان بحران می داند و می گوید: اگر مردم از خطر آگاه باشند و نحوه برخورد با آن را بدانند خودشان می توانند در برابر خطرهای احتمالی خودشان را ایمن کنند. به طور مثال از وقتی زمزمه زلزله در پایتخت آمده برخی از مردم که توان مالی دارند کانکس هایی برای اسکان احتمالی خریداری کرده اند و بازار تازه ای به راه انداخته اند. این نشان می دهد مردم برای مقابله با خطر دوست دارند که آماده باشند و ما باید در برابر خطر زلزله، آب و هوا و حوادث اینچنینی که دائماً با مردم در ارتباط است آماده باشند.

 ۲۴۳ ساختمان پرخطر در تهران

مهدی داوری، فرمانده عملیات پلاسکو که در حال حاضر مدیرعامل سازمان آتش نشانی است اما معتقد است پلاسکو بی دستاورد نبوده است.

او می گوید: در  این مدت هفت‌هزار و ٣٠٠ ساختمان را بازرسی شده و بر اساس شاخص‌ها سه دسته ساختمان را در برنامه شناسایی قرار می‌دهیم؛ یکی پرخطر، دومی میان‌خطر و سومی کم‌خطر. اولویت ما قطعا ساختمان‌های پرخطر هستند که باید اقداماتی برای آن انجام شود که از این میان حدود ٢٤٣ ساختمان را دارای خطر بسیار زیادی تشخیص دادیم که تاکنون با همکاری شهرداری هفت مورد از آنها پلمب شده‌اند.

داوری با بیان این که بر اساس مصوبه شورای شهر تهران هم ساختمان‌های پرخطر هر ‌سال یک‌بار ساختمان‌های میان‌خطر هر سه‌ سال یک‌بار و کم‌خطرها هر ‌۱۰ سال یک‌بار ارزیابی شوند؛ می گوید: البته در این میان نواقص زیادی داریم که باید برای رفع آن قوانین مردم به کمک ما بیایند، باید الزامات از طرف آنها شفاف‌تر تعیین شود. در کنار همه اینها هم در بهبود اوضاع اعتبارات خوبی به سازمان تخصیص داده شد و قراردادهای خوبی در مورد نردبان‌های بلند در متراژهای مختلف و تجهیزات دیگر انجام شد. در برخی از آنها در حال عقد قرارداد هستیم و برخی را سفارش داده‌ایم تا برایمان بسازند. فکر می‌کنم تا چند ماه آینده اتفاقات خوبی از نظر تجهیزات در سازمان بیفتد. علاوه بر این در زمینه آموزش آتش‌نشان‌ها هم مصمم هستیم تا این آموزش‌ها را در  سطح استانداردهای بین‌المللی بالا ببریم. در چند ماه گذشته با تخصیص‌هایی که صورت گرفته، هم خریدهای خوبی انجام شده هم قراردادهای خوبی بسته شده است.

مدیرعامل سازمان آتش نشانی در خصوص بازنگری قوانین هم می گوید: در این زمینه لایحه‌ای در دولت به نام مدیریت یکپارچه ایمنی کشور در حال بررسی است که ما خودمان هم در آن مشارکت داریم؛ اما پروسه زمانبری است که باید نوشته و تأیید شود. ما در بحث‌های کارشناسی آن هم شرکت داشتیم.

آواربرداری غیرعلمی را قبول نداریم 

او در خصوص انتقاد به آواربرداری غیرعلمی در حادثه پلاسکو می گوید: آواربرداری غیرعلمی را نمی‌توانم بپذیرم، کسانی که شاهد حادثه بودند حجم انبوه آوار انباشته‌شده روی‌هم را دیدند، مراحل جست‌جو و نجات از دقایق اولیه شروع شد و تونل‌هایی از نقاط مختلف به نقاطی که احتمال داده می‌شد، ممکن باشد آتش‌نشانان و شهروندان در آنجا محبوس شده باشند، حفر شد. پلیس و هلال‌احمر با سگ‌های زنده یاب در محل حاضر بودند و با تجهیزات و جست‌جو و نجات و آواربرداری انجام می‌شد.

به گفته داوری چیزی که باید موردتوجه قرار گیرد این است که با ساختمانی با آوار سنگین و حجم عظیمی از آهن‌های در هم‌ تنیده مواجه بودیم و عملیات جست‌وجو از سطح آوار انجام و برای جست‌وجوی دقیق‌تر به عمق نفوذ می‌شد که با بتن‌های سنگین و آهن‌های درهم‌تنیده، آواربرداری بسیار مشکل می‌شد. این‌طور نبود که اول با بیل و لودر آواربرداری کنند، جرثقیل‌های سنگین در محل حاضر شدند و از ابتدا به برش آهن‌آلات، جدا کردن قطعات سنگین پرداختند و به‌مرور به داخل آوار نفوذ کردیم.

او نیز سخنان شکیب در خصوص نبود مهندس آوار برداری تایید می کند و می گوید: چیزی به‌عنوان مهندسی آواربرداری نداریم، عملیات جست‌وجو و نجات در حوادث بزرگ و بحران‌های تهران بر عهده هلال‌احمر است و ما نیز در این عملیات کنار آن‌ها بودیم، مهندسان سازه در طول عملیات آواربرداری پلاسکو حضور داشتند، حتی ما با دستورات آن‌ها کار می‌کردیم و حتی در نقاطی به دستور آن‌ها به دلیل احتمال ریزش مجدد، دست از کار می‌کشیدیم. این هماهنگی و ارتباط تا آخر عملیات وجود داشت.

مقاوم سازی اماکن عمومی در اولویت مدیریت شهری

علیرضا رحیمی، عضو مجمع نمایندگان استان تهران  هم در خصوص حادثه  پلاسکو می گوید:  ده ها ساختمان  در پایتخت وضعیتی مشابه ساختمان پلاسکو دارند که علاوه بر فرسودگی، خروج اضطراری برای آن پیش‌بینی نشده و امدادرسانی در مواقع بحران با مشکل مواجه خواهد شد.

او درخصوص ایمن‌سازی ساختمان‌های مشابه ساختمان پلاسکو در تهران هم می گوید:  موضوع مقاوم‌سازی اماکن عمومی به خصوص اصناف و مراکز تجاری در تهران مربوط به شهرداری تهران است و شهرداری با توجه به مخاطراتی که وجود دارد باید برای مقاوم‌سازی و نظارت بر آن برنامه‌ریزی جامعی داشته باشد.

به گفته این عضو مجمع نمایندگان استان تهران فرو ریختن ساختمان پلاسکو و زلزله در تهران را می‌توان هشداری برای همه دستگاه‌های مسئول و افرادی که در بخش خصوصی ساخت و ساز می‌کنند، تلقی کرد. ایمنی ساختمان‌ها و اماکن تجاری موضوعی است که نباید از کنار آن بی‌توجه رد شد و شهرداری باید با نظارت بیشتری این موضوع را دنبال کند.

اوهمچنین درباره پیگیری مجلس برای تلقی شدن لفظ «شهید» برای آتش‌نشانانی که در حادثه پلاسکو جان خود را از دست دادند نیز می گوید: این موضوع به قانون بنیاد شهید مربوط است و در آن تعریف «شهید» مشخص است و خارج از آن موارد حتما به اذن رهبری نیاز دارد. البته مجلس با اصلاح قانون می‌تواند این موضوع را پیگیری کند تا قانون بنیاد شهید افرادی را که در مسیر اهداف انقلاب اسلامی به شهادت رسیدند و فداکاری کردند جزو شهدا محسوب کند.

سرانجام یک کمپین

محمدمهدی تندگویان، عضو پیشین شورای شهر تهران که در همان زمان پلاسکو  کمپین «آتش‌نشانان، شهید ایثارگر هستند» را راه اندازی کرد نیز درخصوص سرانجام این کمپین می گوید: پس از حادثه پلاسکو کمپینی به منظور شهید خدمت شمردن شهدای پلاسکو راه‌اندازی و امضاها نیز جمع‌آوری شد. در مجموع ۱۰۰ هزار امضا در کل کشور جمع‌آوری شد.

او ادامه می دهد: نامه‌ای به همراه مستندات قانونی به لاریحانی رئیس مجلس شورای اسلامی ارسال کردیم و مدتی هم موضوع را از فراکسیون فرزندان شهدای مجلس پیگیری کردیم ولی به سرانجامی نرسید و هنوز اتفاقی برای کمپین نیفتاده است.

به گفته تندگویان همچنین موضوع را از فراکسیون ایثارگران مجلس پیگیری کردیم و قول داده شد تا این مساله را پیگیری کنند اما در عمل به هیچ جایی نرسید و به جز مجلس شورای اسلامی کسی دیگری نمی‌تواند کمک کند. تندگویان همچنین درباره پیگیری شهرداری تهران برای شهید خدمت شمردن شهدای پلاسکو نیز می گوید: در شهرداری هیچ کسی پیگیر این موضوع نبود و اگر می‌گویند پیگیر بودیم، صحت ندارد.

اما زهرا صدر اعظم نوری درخصوص تحقق وعده هایی که به خانواده های شهدای آتش نشان داده شده اطلاعات متفاوتی دارد. او می گوید: وعده‌هایی که داده شده بود محقق و پرداخت‌های قابل توجهی به خانواده آتش‌نشانان صورت گرفته است.

نوری در خصوص  شهید خوانده شدن جانباختگان نیروهای سازمان آتش نشانی در حادثه پلاسکو توضیح می دهد: این موضوع در اختیار شورا نیست و بنیاد شهید باید تصمیم‌گیری نهایی انجام دهد؛   بنیاد تعاریفی دارد که اتفاقاتی همچون حادثه پلاسکو را که حین خدمت رخ می دهد شهید محسوب نمی‌کند بلکه افرادی که در راه وطن مبارزه می‌کنند و می‌جنگند و کشته می‌شوند شهید محسوب می‌شوند. حادثه پلاسکو بر اساس استانداردهای بنیاد شهید در این حیطه قرار نمی‌گیرد؛ البته شهرداری تهران تلاش‌های بسیاری را انجام داده تا بتواند جانباختگان این حادثه را از مزایای شهید برخوردار کند اما توجه داشته باشید که این موضوع در حیطه شهرداری و شورا قرار نمی‌گیرد.

به گفته نوری ‌ این موضوع را بررسی کردم و از شهرداری و مسولان آتش نشانی سوال کردم اما تاکنون خانواده این افراد از حمایت‌ها، امکانات و کمک‌ها و تسهیلات در حوزه آنچه که در اختیار شهرداری و شورا بوده و تعهد شده، بهره‌مند شده‌اند.

پاساژهای ناایمن در مناطق ۱۱ و ۱۲

رییس کمیته ایمنی شورای شهر تهران هم  مانند مدیر عامل سازمان آتش نشانی معتقد نیست که بعد از حادثه پلاسکو هیچ اتفاقی نیفتاده است. او از پلمب ساختمان ها نا ایمن در صورت بی توجهی به تذکرات خبر می دهد و می گوید: در راستای ایمن‌سازی ساختمان‌های ناایمن، قرار شد ساختمان‌ها و ابنیه خطرآفرین و مشابه پلاسکو شناسایی و بر اساس دستورالعمل موجود اخطارهای لازم به مالکان و ذی‌نفعان داده شود که در این میان ۱۰ پاساژ ناایمن در منطقه ۱۱ و ۱۲ هم اخطار گرفتند که ۳ پاساژ به دلیل بی توجهی به اخطارها پلمب شدند.

او ادامه می دهد: مابقی پاساژها دستورالعمل ایمن‌سازی را دریافت و اقدامات خود را آغاز کرده‌اند و فعالیت آن‌ها ادامه دارد، منتهی چون ایمن سازی ابعاد مختلف دارد این عملیات زمان‌بر است تا همه نکات رعایت شود و سازمان آتش نشانی برای آن‌ها تاییدیه صادر کند.

زهرا صدر اعظم نوری رئیس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران هم تأکید می کند: چنانچه مالکان و ذی‌نفعان ساختمان‌ها و پاساژهای ناایمن از دستورالعمل ایمن‌سازی تمکین نکنند، ساختمان آن‌ها نیز تعطیل می‌شود. در این راستا از ۷۳۰۰ ساختمانی که به عنوان ساختمان ناایمن شناسایی شده‌ اولویت‌بندی صورت گرفته است که بر اساسا اولویت بندی‌ها موظفند اقدام به ایمن‌سازی اماکن کنند. ناایمنی برخی از ساختمان‌ها و پاساژها در سطح پر خطر، بسیار پر خطر و کم خطر  تعریف شده است. قرار شد با توجه به شاخص‌ها و با توجه به ارزیابی ریسک اولویت‌بندی صورت بگیرد و بر اساس آن با هماهنگی مرجع قضائی اخطار داده شود.

هنوز مغازه هایی که برای کمک به زیر آوار ماندگان پلاسکو تخریب شده اند، به همان شکل هستند، خاکی که به برخی از پارکینگ های مجاور منتقل شده جا به جا نشده است و مغازه داران نیز مدت ها است بلاتکلیف هستند. اما فرو ریختن پلاسکو چندان برای صاحب آن بد نشد، ساختمانی با تعداد طبقات مشابه اما با واحدهای تجاری بیشتر.   قرار بود از حادثه پلاسکو عبرت های زیادی بگیریم. اما به نظر می آید برای عبرت گرفتن نیاز به حادثه های بزرگ تری است.