آنکارا و انگیزه های عملیات نظامی در عفرین

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، «شاخه زیتون» عنوان دومین عملیات نظامی ترکیه در خاک همسایه جنوبی طی یک سال و نیم اخیر است که از ابتدای هفته جاری آغاز شده و منطقه «عفرین» در شمال غربی سوریه را عرصه درگیری های نسبتا شدیدی ساخته است.

در تازه ترین گزارش ها درباره عملیات نظامی ترکیه در سوریه، خبرگزاری فرانسه آمار نظامیان کشته شده را 54 نفر اعلام کرده است. بنابر گزارش دیدبان حقوق بشر در سوریه، دست کم 24 غیرنظامی نیز در حملات متقابل طرف های درگیر جان خود را از دست داده اند.

تحولات سه روز اخیر در ناحیه عفرین سبب شد تا نماینده فرانسه در سازمان ملل درخواست تشکیل جلسه فوری شورای امنیت را ارایه دهد؛ نشستی که دو روز پیش در غیاب نماینده آمریکا و بدون نتیجه خاصی به پایان رسید و اعضای شورای امنیت به ویژه فرانسه ضمن ابزار نگرانی از درگیری های عفرین از ترکیه خواستند تا در جریان عملیات تازه از خود خویشتن داری نشان دهد.

ترکیه سال گذشته نیز در عملیات «سپر فرات» واحدهای نظامی خود را به مناطق شمالی سوریه در «جرابلس»، «اعزاز» و «الباب» گسیل داشت و با همکاری نیروهای ارتش آزاد سوریه توانست داعش را از این نواحی عقب براند.

این عملیات که با هدف ایجاد منطقه ای امن در شمال سوریه به پهنای یکصد کیلومتر و عمق پنجاه کیلومتر از شهریورماه پارسال آغاز شد، تا فروردین امسال ادامه یافت؛ عملیاتی که پس از درگیر شدن واحدهای نظامی ترکیه و ارتش آزاد با نیروهای دموکراتیک سوریه در حوالی «منبج» در استان حلب متوقف شد و اینک ترکیه و گروه های نظامی تحتِ حمایت آنکارا مستقیما گروه های کُردی را هدف حملات خود قرار داده اند.

برخلاف عملیات سپر فرات که با پشتیبانی آمریکا در راس ائتلاف موسوم به ضدداعش همراه بود، این بار شاخه زیتون نوعی هماوردی غیرمستقیم میان آمریکا و ترکیه در عرصه سوریه به شمار می آید. نکته قابل تامل اینکه اعلام تصمیم آمریکا برای تشکیل نیروهای سی هزار نفری مرزبانی در نواحی سرحدی سوریه با ترکیه و عراق با مشارکت یگان های وابسته به نیروهای دموکراتیک سوریه بهانه عملیات تازه ترکیه را فراهم ساخت.

در ترسیم جبهه نبرد در شمال غربی سوریه، تشکیلات نیروهای دموکراتیک متشکل از کُردهای سوری و عرب های سنی این کشور قرار دارند که طی چند سال گذشته از سوی نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا تجهیز شده اند؛ تشکیلاتی که از نگاه رهبران ترکیه به دلیل پیوند با «یگان های مدافع خلق» منبع تهدید علیه این کشور به شمار می آید.

سران یگان های مدافع خلق بارها از جمله طی روزهای اخیر هرگونه ارتباط با «حزب کارگران کردستان ترکیه» (پ.ک.ک) به عنوان بزرگترین گروه سیاسی- نظامی معارض دولت آنکارا را رد کرده اند. این در حالی است که «رجب طیب اردوغان» و دیگر مقامات دولتی مدعی همکاری میان این تشکل های کُردی در خاک سوریه علیه امنیت ملی ترکیه شده و بر پیشبرد عملیات نظامی تاکید دارند.

به نوشته برخی رسانه ها، اردوغان و دیگر مقامات سیاسی و نظامی ترکیه پیش از آغاز عملیات تلاش های زیادی را به کار بستند تا ضمن رفع نگرانی های جمهوری اسلامی ایران و جلب رضایت روسیه، گروه های مسلح کُردی را به عقب رانده و همزمان فضای حیاتی لازم را برای ارتش آزاد سوریه به عنوان یکی از اصلی ترین گروه های معارض دولت دمشق به وجود آورند؛ رخدادی که علاوه بر ضربه زدن به کُردهای سوریه می تواند برگ برنده ای را در مذاکرات سیاسی آتی در اختیار گروه های نزدیک به ترکیه قرار دهد.

در این ارتباط، موضع دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران تاکید بر لزوم حفظ تمامیت ارضی سوریه و احترام به حاکمیت ملی این کشور و جلوگیری از تشدید بحران انسانی بوده است. بنا بر اعلام روز یکشنبه (اول بهمن ماه) سخنگوی وزارت امور خارجه، جمهوری اسلامی ایران تحولات جاری در شهر عفرین سوریه را از نزدیک و با نگرانی پیگیری می کند و امیدوار است این عملیات فورا پایان یافته و از تعمیق و گسترش بحران در مناطق مرزی ترکیه و سوریه جلوگیری به عمل آید. تداوم بحران در عفرین ممکن است باعث تقویت مجدد گروه های تکفیری - تروریستی در مناطق شمالی سوریه شده و آتش جنگ و ویرانی را در این کشور دوباره شعله ور سازد.

مسکو اما در روزهای گذشته انتقادات خود را بیش از آنکارا متوجه سیاست های واشنگتن در سوریه ساخته است. به گفته «سرگئی لاورف» وزیر امور خارجه روسیه، آمریکا با اقدامات خود بر احساسات جدایی طلبانه در سوریه دامن زده و ابعاد گسترده مساله کُردها در این کشور و نیز منطقه را نادیده گرفته است.

در جبهه مقابل ترکیه، سخنگوی نیروهای دموکراتیک سوریه حمله ترکیه به مواضع کُردها را نوعی حمایت از داعش دانسته و برخی چهره های کُردی نیز اظهار داشته اند با اوضاع کنونی حضور نمایندگان آنان در نشست سوچی (نهم و دهم بهمن ماه) بی معنا خواهد بود.

از دید برخی صاحبنظران، اقدام نظامی ترکیه در منطقه عفرین و اعلام ادامه آن در نواحی استقرار گروه های کُردی چون منبج، ضمن تغییر معادلات موجود در مذاکرات صلح و ایجاد اصطکاک هایی با دمشق و بازیگران حامی دولت سوریه، روابط آنکارا- واشنگتن را پرچالش تر از قبل خواهد ساخت.

دو کشور در ادامه چالش های مربوط به بروز کودتای تیرماه پارسال ترکیه و گشایش پرونده های قضایی در آمریکا مرتبط با رهبران آنکارا، بر سر آینده گروه های کُردی به نقطه ای آشتی ناپذیر رسیده و هر یک تلاش دارند با استفاده از ابرازهای گوناگون یا جلب حمایت بازیگران بحران سوریه اهداف خود را به پیش برند.

در تازه ترین اظهارنظر مقامات آمریکایی، «رکس تیلرسون» وزیر امور خارجه این کشور اعلام کرده واشنگتن مایل است برای برطرف کردن نگرانی های مشروع امنیتی ترکیه در شمال سوریه و ایجاد منطقه امن به عمق 30 کیلومتر با آنکارا همکاری کند. در پاسخ به سخنان تیلرسون، آنکارا از واشنگتن خواسته ابتدا از تجهیز گروه های تروریستی در سوریه دست بردارد.

در همین راستا رییس جمهوری ترکیه اظهار داشته مقامات آمریکایی تاکید می کنند عملیات عفرین نباید طولانی شود اما خود به این پرسش پاسخ نمی گویند که چه زمانی افغانستان و عراق را ترک خواهند کرد. چنین اظهاراتی هر چند حاکی از اراده ای محکم برای پیگیری اهداف ترکیه در خاک همسایه جنوبی است اما از دید برخی تحلیلگران هزینه طولانی شدن عملیات نظامی می تواند بسیاری از معادلات را برخلاف پیش بینی آنکارا متاثر سازد و حتی به تلاش روسیه برای دلجویی سیاسی از کُردها و کاهش نسبی اختلافات با واشنگتن بیانجامد.