تامین امنیت با رویکرد اقتصادی نیاز امروز منطقه است

ایرنا؛ پیش از انقلاب اسلامی شاه 'ژاندارم آمریکا' در منطقه بود. این نقش به قدری برای آمریکا مهم بود که تمامی تاسیسات هوایی و دریایی نظامی در جنوب کشور بر اساس این نقش ایران تعریف و اجرا شده بود، اما پس از انقلاب، ایران از ترتیبات امنیتی آمریکا در خلیج فارس خارج شد و در صدد ایجاد مناسبات امنیتی مستقل از بازیگران فرامنطقه ای، با اتکا بر درون و همکاری با دولت های منطقه بر آمد.

با این رویکرد، آمریکا از نقش همکار راهبردی به دشمن سیاست های ایران در منطقه تبدیل و جمهوری اسلامی ایران به مهمترین نگرانی این کشور در حوزه خلیج فارس تبدیل شد .

آمریکا به عنوان یکی از متغیرهای امنیت منطقه، همواره مانع از شکل گیری همکاری کشورهای حوزه خلیج فارس برای حفظ امنیت بوده است، چه زمانی که از 'محمدرضا پهلوی' به عنوان ژاندرام منطقه علیه بقیه استفاده می کرد و چه اکنون که با ادعای واهی 'رادیکالیسم شیعه'، کشورهای منطقه را به 'ایران هراسی' واداشته است .

در این میان برخی کشورهای منطقه هم برای کسب مشروعیت یا امنیت یا هر دوی آن به خارج از منطقه چشم دوخته و حاضرند زیر چتر حمایتی یک کشور خارجی قرار گیرند و حتی در این زمینه با یکدیگر هم مسابقه می دهند.

این کشورها با تبعیت از این نوع نگاه به جای ارتباط متقابل و تقویت همسایه ها برای توسعه و پیشرفت، خود را به کارخانه تامین مواد اولیه غرب و بازار تسلیحات آن تبدیل کرده و با یکدیگر برای ارتباط با غرب رقابت و مسابقه گذاشته اند و کشورهای غربی نیز به جهت اینکه این متعهدان قابل اطمینان را از دست ندهند، از سیاست قدیمی 'تفرقه بینداز و حکومت کن' استفاده کرده و هر روز به دامنه ناامنی ها و بدبینی های منطقه ای افزوده اند.

جمهوری اسلامی ایران از یک سو هم مشروعیت و هم امنیت خود را مدیون روحیه استقلال طلبی مردم می داند و در این راستا حاضر به معامله با هیچ قدرتی نیست و از سوی دیگر حاضر است برای بیرون راندن بیگانگان و تقویت همکاریهای منطقه ای کشورهای همسایه، با آنان همکاری کند.

سخنان اخیر رییس جمهوری اسلامی ایران در بندر عباس تاکید بر همین رویه بود. وی گفت، به جهانیان می گوییم، آنچه برای دفاع از سرزمین خود نیاز داشته باشیم، با دست خودمان تهیه خواهیم کرد و از کسی اجازه نمی گیریم.

خبرنگار ایرنا در دوحه در ارتباط با این سخنان، مفهوم امنیت در خلیج فارس و مولفه های موثر بر آن با دکتر 'علی رضا عنایتی' سفیر ایران در کویت گفت وگو کرده است.

عنایتی با فعالیت نزدیک به سه دهه در حوزه های مختلف مطالعاتی و اجرایی مربوط به خلیج فارس علاوه بر معاونت نمایندگی ایران در عربستان، مدیر کل خلیج فارس وزارت خارجه بوده و از اردیبهشت 1393 به عنوان سفیر ایران در کویت فعالیت می کند.

سوال : روحانی در بندرعباس کشورهای همسایه را به همکاری جمعی در منطقه دعوت کرد و نسبت به طمع ورزی بیگانگان به ثروت های خاورمیانه هشدار داد. به نظر شما اهمیت این سخنان چیست و چه پیامی برای همسایگان دارد.

عنایتی گفت: رییس جمهوری در سفر به هرمزگان و از پهنه شمالی خلیج فارس سخنان بسیار مهم و اساسی را بیان کردند که محورهای قابل توجهی را در خود داشت . یکی از محورها در خصوص مسایل منطقه ای و همکاریهای منطقه ای است که ما به شدت به آن نیاز داریم . این منطقه متاسفانه طی دهه های گذشته از فقدان ثبات و آرامش رنج می برد و هر روز پرونده های جدیدی در آن گشوده می شود و امکان حل آن بدون توجه به محورهایی که مور نظر عقلای منطقه است، وجود ندارد .

وی افزود: راهبرد گفت وگو برای حل مشکلات منطقه بهترین و موثرترین راه است و جایگزین دیگری هم برای آن وجود ندارد.

سفیر ایران در کویت اضافه کرد: همانگونه که رییس جمهوری هم در سخنان خود تاکید کردند، ایران همسایه ای است برای کشورهای منطقه که بعنوان دوست و همراه آنان در مسایل منطقه ای حرکت می کند. ایران دارای سابقه تمدنی، تاریخی و فرهنگی طولانی است و می توان روی این همسایه ریشه دار حساب باز کرد. باید با همکاری یکدیگر در صدد تشکیل یک 'اتحادیه بزرگ تجاری، اقتصادی، مالی و گردشگری' بر آمد . کشورهای منطقه از یکدیگر مستغنی نیستند و با یک همکاری متکامل می توانند به آبادانی و عمران منطقه فکر کنند.

عنایتی گفت: اتحادیه اقتصادی و تجاری بنابر تاکید رییس جمهوری یک ضرورت اجتناب ناپذیر منطقه ما است . تمام اتحادیه هایی که شکل گرفته و ما شاهد پویایی آن در جهان هستیم، در یک مسیر و شاکله مالی و اقتصادی و پولی - مالی حرکت می کنند . اتحادیه اروپا بعنوان یک نمونه مشخص اکنون نقش آفرینی فعالی در اقتصاد بین المللی دارد.

وی افزود: متاسفانه منطقه ما از فقدان یک همکاری و اتحادیه اقتصادی رنج می برد و تنها نهادی که تا چندی پیش به عنوان شورای همکاری فعالیت می کرد، بیشتر دیدگاه ها و رویکردهای سیاسی و امنیتی داشت تا دیدگاههای تجاری و اقتصادی .

منطقه ما با وجود بنیادهای اقتصادی قوی و منابع سرشار مالی تاکنون نتوانسته از این ظرفیت ها برای تولید ثروت در منطقه فعالیت کند.

وی اضافه کرد: دو محور دیگر در سخنان روحانی وجود دارد که به نظر بسیار مهم است،

اول اینکه، امنیت خاورمیانه متعلق به همین منطقه است و دیگران نباید در آن دخالتی داشته باشند و نکته دوم اینکه در ترتیبات امنیتی منطقه باید همه کشورها سهیم باشند. رییس جمهوری می گویند که امنیت منطقه باید 'مانع اغیار' باشد و میهمانان خطرناک از ورود به مسایل منطقه اجتناب کنند و دیگر اینکه امنیت باید جامع افراد باشد و همه کشورها را به عنوان یک منظومه متکامل در بر بگیرد.

سوال: نگاه سنتی و حاکم در میان کشورهای منطقه در خصوص مقوله امنیت چیست. نگاه آنها درون زا است یا امنیت خود را در جای دیگری جستجو می کنند.

سفیر ایران در کویت گفت: نگاه سنتی به امنیت در خلیج فارس نگاه نظامی و دفاعی است . این نگاه بیشتر از سمت و سوی کشورهای بیگانه و میهمانان خطرناک به این منطقه تحمیل شده و امنیت را در منطقه به معنای امنیت نظامی و دفاعی تعریف کرده اند، تا به این ترتیب بتوانند با ایجاد پایگاه نظامی، فروش سلاح یا انعقاد موافقتنامه های دفاعی، ادامه حضور خود را توجیه کنند.

انعقاد قراردادهای چند صد میلیون دلاری فروش سلاح و تجهیزات یکی از شاخص های عمده این نوع نگاه در منطقه است .

وی افزود: ولی نگاه دیگری به امنیت وجود دارد که در یک بستر اقتصادی، تجاری ، مالی، پولی و گردشگری معنا پیدا می کند . به عبارت دیگر نگاه به امنیت به عنوان مقوله ای شامل و فراگیر بدون اینکه منحصر به همکاریهای نظامی باشد.

عنایتی اضافه کرد: نگاه امنیتی چنانچه محصور به همکاریهای نظامی و دفاعی باشد، یک عنصر ناامنی در درون خود به همراه دارد، در مقابل چنانچه موضوع امنیت از مقوله فراگیر آن باشد، امنیت ساز است.

سوال: پیشنهاد شما به عنوان فردی که سالها در این حوزه فعالیت کرده و شناخت جامعی نسبت به تحولات آن دارید چیست. چه رویکردی می تواند امنیت پایدار در منطقه ایجاد کند.

عنایتی در این ارتباط گفت: منطقه ما با برخورداری از ظرفیت های کریدوری در شمال - جنوب، شرق و غرب و منابع انسانی طبیعی و انرژی، استعداد یک اتحادیه اقتصادی ، پولی و مالی را دارد که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است .

وی افزود: به نظر من عدم موفقیت، ناشی از نحوه نگرش به مقوله امنیت است . کشورهای منطقه چنانچه با رویکرد اقتصادی، تجاری و پولی به مقوله امنیت نگاه کنند و به گره زدن منافع اقتصادی با یکدیگر بیندیشند، مقوله امنیت در این منطقه با بسترهای اقتصادی و تجاری فراهم می شود، ولی کشورهای حوزه خلیج فارس فارغ از این دیدگاه با یک نگاه نظامی و امنیتی و برخی از کشورها هم با نگاه 'هژمونی محور' و قدرت مسلط در منطقه به مقوله امنیت نگاه می کنند. یعنی ضمن اینکه دیدگاه آنها نظامی محور است، به کشورهای دیگر به عنوان کشورهای فرودست نگاه می کنند. این دیدگاه نتوانسته در منطقه ما امنیت را به همراه بیاورد.

از سوی دیگر دو کشور مهم منطقه یعنی ایران و عراق از نگاه امنیتی منطقه کنار گذاشته شده و مورد غفلت قرر گرفته اند .

سفیر ایران در کویت اضافه کرد: به اعتقاد من امنیت پایدار تنها زمانی شکل می گیرد که شامل شش کشور جنوبی و دو کشور شمالی خلیج فارس و بر مبنای همکاریهای اقتصادی و تجاری ، گردشگری ، راه و انرژی بنا شود.

این منطقه دارای منابع طبیعی و سرزمین های پهناور و جمعیت مولد است و تمام ویژگی های همکاری های دراز مدت تجاری و اقتصادی را دارد . علاوه بر آن دارای اهمیت جغرافیایی، تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و تجاری هم هست . چنانچه این مولفه ها در منطقه ما فعال و از 'پیله ای که به دور خود تنیده' خارج شود، می تواند جهش بزرگ اقتصادی را به همراه داشته باشد.

وی افزود: ما اگر به اتحادیه های متعددی که در سراسر نظام بین الملل وجود دارد، نگاه کنیم می بینیم تمام این اتحادیه ها همت خود را روی یک بازار مشترک اقتصادی گذاشته اند، اما در منطقه ما این رویکرد وجود ندارد .

عنایتی اضافه کرد: البته نهادهایی مانند سازمان همکاریهای اقتصادی 'اکو' یا شورای همکاری خلیج فارس وجود دارند، اما به نظر می رسد، اولی به فعالیت مضاعف بیشتر نیاز دارد و دومی هم حتی نتوانسته اتحاد و اتفاقی میان شش کشور عضو آن ایجاد کند.

وی تاکید کرد: کشورهای فرامنطقه ای به فکر ایجاد پایگاه نظامی، فروش سلاح و سپر موشکی و غیره هستند . به دنبال نظامی کردن منطقه هستند که بستر همکاریهای تجاری و اقتصادی را تحت الشعاع قرار می دهد. نگاه بیگانگان مبتنی بر تزریق ناامنی، سلاح و تجهیزات است و به همین دلیل ترویج ایده ایران هراسی طی ده های اخیر در دستور کار بیگانگان برای تحقق اهداف نظامی و امنیتی قرار گرفته است .

وی افزود: البته این امنیت تزریقی نتوانسته، صلح و امنیت را برای خاورمیانه به ارمغان آورد، بلکه هر روز پرونده های جدیدی در منطقه گشوده است، بدون اینکه بتواند پایانی برای این شرایط ترسیم کند. در واقع خارجی ها هیچگاه برای رشد و توسعه اقتصادی منطقه ایده پردازی نکرده اند.

واقعیت این است، در منطقه ما، راه حل مشکلات، سیاسی است و امنیت منطقه تنها با همکاریهای سیاسی و تجاری محقق خواهد شد.