آیا سرکشی ترامپ مهار می‌شود؟
به گزارش اقتصادنیوز با دوقطبی شدن قدرت در فضای قانون‌گذاری و پیروزی دموکرات‌ها در یکی از دو مجلس کنگره، آینده تقابل دونالد ترامپ جمهوری‌خواه با ایران چه خواهد شد؟ «دنیای اقتصاد» این موضوع را بررسی کرده است. بیشتر تحلیلگران بر این باورند که پیروزی دموکرات‌ها تاثیری بر مسائل مربوط به ایران نخواهد داشت؛ زیرا از سویی تاثیرگذاری مجلس سنا در حوزه سیاست‌گذاری و نظارت در دیپلماسی آمریکا بیشتر از مجلس نمایندگان است و از سوی دیگر سیاست‌خارجی از اختیارات ویژه قوه مجریه و شخص رئیس‌جمهور آمریکا است. اما گروهی از پژوهشگران اعتقاد دارند پیروزی دموکرات‌ها از این منظر ممکن است برای ایران اهمیت داشته باشد که در بده‌بستان‌های سیاست داخلی، رئیس‌جمهور آمریکا ناچار شود در سیاست‌خارجی از جمله موضوع ایران با احتیاط و نرمش بیشتری رفتار کند. گرچه گروه سومی هستند که مقابل این نگاه هستند و از تشدید تنش با ایران به واسطه سرپوش گذاشتن بر نزاع‌های داخلی سخن می‌گویند.
دیپلماسی ترامپ در پساانتخابات
در انتخابات میان‌دوره‌ای ۲۰۱۸ آمریکا همچنان‌که از قبل پیش‌بینی می‌شد اکثریت کرسی‌های مجلس نمایندگان به دموکرات‌ها رسید و جمهوری‌خواهان توانستند برتری خود در سنا را همچنان حفظ کنند. درواقع براساس نتایج اعلام‌شده دموکرات‌ها با کسب ۲۲۵کرسی از مجلس نمایندگان بعد از هشت سال اکثریت این مجلس را به‌دست گرفتند و جمهوری‌خواهان با ۱۹۷ کرسی در اقلیت قرار دارند. اما در مجلس سنا جمهوری‌خواهان با افزایش دو کرسی نسبت به قبل کرسی‌هایشان به ۵۱ افزایش یافت و تعداد کرسی دموکرات‌ها با دو کرسی کاهش به ۴۶ رسید.
اکنون که اکثریت مطلق در کنگره آمریکا از اختیار جمهوری‌خواهان خارج شده و در مجلس نمایندگان، دموکرات‌ها اکثریت را در اختیار دارند این پرسش مطرح است که آیا نتایج این انتخابات برای ایران تاثیر خاصی به دنبال خواهد داشت یا خیر؟ این پرسش به‌ویژه از این جهت تقویت می‌شود که برخی در ایران معتقدند دموکرات‌ها سیاست‌های نرم‌تری در قبال ایران دارند و پیروزی آنها می‌تواند منجر به تغییرات مهمی شود. همچنین دموکرات‌ها که برجام را دستاوردی برای حزب خود می‌دانند شاید اکنون که اکثریت یکی از مجلسین آمریکا را در اختیار دارند، تلاش کنند تا به نوعی از فشار بیشتر ترامپ بر مساله هسته‌ای ایران یعنی بخش اعمال تحریم‌ها بکاهند. البته باید توجه داشت که وظایف مجلس نمایندگان آمریکا بیشتر در حوزه داخلی و تعیین تکلیف بودجه یا مسائلی از این قبیل است. البته درخصوص مسائلی که برای دولت و کابینه پیش می‌آید، مجلس نمایندگان می‌تواند دستور تحقیق و تفحص صادر کند، اما در کل این مجلس سنا است که بیشتر بر مسائل سیاست خارجی و دیپلماسی نظارت دارد. بنابراین مسائل مربوط به ایران شامل مسائل تحریم‌ها و برجام بیشتر به مجلس سنا و سناتورها مربوط می‌شود. روزنامه «دنیای‌اقتصاد» در گفت‌وگو با کارشناسان تاثیر پیروزی دموکرات‌ها را بر مسائل مربوط به ایران مورد بررسی قرار داد و این پرسش را مطرح کرد که آیا اکنون که کنگره تاحدی از اختیار ترامپ جمهوری‌خواه خارج شده، این مساله می‌تواند روند سیاست خارجی آمریکا در قبال ایران را منعطف‌تر کند یا تاثیر خاصی نخواهد داشت.
انعطاف در حوزه سیاست خارجی
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسائل آمریکا در این رابطه معتقد است دموکرات‌ها ممکن است در عرصه سیاست خارجی در تدوین و جهت‌دادن به سیاست خارجی مستقیما ایفای نقش نکنند اما می‌توانند این موضوع را در برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی دولت تلافی کنند و مابه‌ازای همکاری در این حوزه‌ها از دولت بخواهند که در مباحث سیاست خارجی مقداری منعطف‌تر و محتاطانه‌تر عمل کند.وی با اشاره به اینکه حضور اکثریت دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان بر بحث ایران تاثیراتی دارد، ادامه داد: «به هر حال دموکرات‌ها تقریبا متفق‌القول منتقد شدید رویکرد ترامپ در قبال ایران و خروج از برجام هستند و حتی تحریم‌های اعمال‌شده را مورد تایید قرار نمی‌دهند. از این جهت ترامپ از این پس باید مواضع یا دیدگاه این گروه را نیز در تصمیمات خود درنظر بگیرد.» به گفته این کارشناس البته این بدان مفهوم نیست که چون دموکرات‌ها اکثریت را در مجلس نمایندگان دارند و حامی برجام نیز هستند، بنابراین دولت واشنگتن به توافق هسته‌ای بازمی‌گردد یا تحریم‌هایش را برمی‌دارد. زیرا مجلس نمایندگان تا این اندازه دارای نفوذ نیست که بتواند رئیس‌جمهور را وادار کند از موضوعی که تبدیل به یک مساله حیثیتی برای شخص او شده، کوتاه بیاید اما از این لحاظ که ترامپ بخواهد قوانین شدیدتری در حوزه هسته‌ای علیه ایران اعمال کند، احتمالا اکثریت مجلس نمایندگان با آن همراهی نخواهند کرد.
فعال شدن تنش‌های جدید
عبدالرسول دیوسالار، پژوهشگر ارشد مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه نیز در پاسخ به «دنیای اقتصاد» با تاکید بر اینکه نتایج انتخابات اخیر در آمریکا به‌صورت مشخص نمی‌تواند تاثیر استراتژیک مثبتی بر مسائل مربوط به ایران و سیاست خارجی ترامپ در این‌خصوص داشته باشد، گفت: «برخلاف تصور رایج که معمولا صحبت از تاثیرات مثبت نتایج انتخابات میان‌دوره‌ای بر مسائل مربوط به ایران می‌شود، باید جنبه‌های دیگر این مساله را نیز بررسی کرد.» وی معتقد است فشار دموکرات‌ها از طریق مجلس نمایندگان به‌ویژه ابزارهایی که برای تحقیق و تفحص یا تحت‌تاثیر قرار دادن سیاست داخلی ترامپ در اختیار دارند، می‌تواند نقش متضادی را در عرصه سیاست خارجی ایفا کند. بدین مفهوم که می‌تواند ترامپ را مجبور کند برای عبور از فشارهای داخلی در حقیقت فشار روی ایران را افزایش دهد. دیوسالار تاکید کرد: «بنابراین این خطر وجود دارد که در صورت محدود شدن یا ایجاد بن‌بست سیاسی در واشنگتن، ترامپ برای عبور از این بحران‌ها به فعال کردن تنش‌های جدید یا بحران‌های خارجی روی آورد. البته این تنها یک فرضیه است اما به هر ترتیب مساله‌ای است که به‌صورت تاریخی پیش‌تر نیز در سیاست خارجی آمریکا با آن مواجه بوده‌ایم.»
ابزار چانه‌زنی
همچنین سعید شکوهی، استادیار دانشگاه علامه طباطبایی در این رابطه به روزنامه «دنیای‌اقتصاد» گفت: «ما بیش از اندازه روی پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات میان‌دوره‌ای حساب باز کرده بودیم. معمولا طبیعی است که در اولین انتخابات میان‌دوره‌ای پس از انتخابات ریاست‌جمهوری، تاحدودی از میزان محبوبیت حزب حاکم کاسته شود و حزب مقابل آرای بیشتری کسب کند.» به گفته وی در رابطه با انتخابات میان‌دوره‌ای آمریکا اگر اکثریت مجلس سنا در اختیار دموکرات‌ها قرار می‌گرفت، می‌توانست روی مسائل سیاست خارجی اثرگذاری زیادی داشته باشد که چنین اتفاقی نیفتاد.شکوهی با اشاره به این موضوع که دموکرات‌ها در برخی حوزه‌های سیاست خارجی چون مسائل هسته‌ای، مساله یمن و عربستان، ممکن است ترامپ را تاحدودی تحت‌فشار قرار دهند، ادامه داد: «احتمالا دموکرات‌ها جلسات استماعی برگزار خواهند کرد و سوالاتی از وزرا خواهند پرسید اما این روند تاثیر زیادی روی سیاست خارجی ترامپ نخواهد داشت.»
او با تاکید بر اینکه نباید روی پیروزی دموکرات‌ها در انتخابات مجلس نمایندگان آمریکا حساب ویژه‌ای باز کرد، گفت: «در زمینه ایران و تحریم‌ها این‌گونه تصور می‌شود که کسب اکثریت مجلس نمایندگان توسط دموکرات‌ها اثرات مثبتی برجای خواهد گذاشت اما باید توجه داشت که این مساله چندان تاثیرگذار نخواهد بود. چراکه دموکرات‌ها نیز خیلی بی‌میل نیستند که تحریم‌هایی علیه ایران اعمال شود و معمولا وقتی مصوبه‌ای علیه ایران تصویب می‌شود اکثریت قاطع دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان به آن رای می‌دهند.»به گفته این کارشناس مسائل آمریکا، اگر قرار بود دموکرات‌ها در عرصه سیاست خارجی اثرگذاری داشته باشند و سیاست‌های خود را پیش ببرند این مساله را می‌توانستیم در رابطه با خروج آمریکا از پیمان نفتا یا پیمان آب و هوایی شاهد باشیم اما عملا آنها نمی‌توانند کاری از پیش ببرند؛ حال چه درخصوص آن مسائل و چه درخصوص برجام؛ زیرا ریاست‌جمهوری در آمریکا اختیارات بالایی دارد و برای آنکه چنین اتفاقی بیفتد و بر مسائل سیاست خارجی اثرگذار باشند باید حزبی که حاکم نیست در کنگره اکثریت را در اختیار داشته باشد تا بتواند تصمیمات دولت را وتو کند.این استاد دانشگاه معتقد است با این تفاسیر پیروزی دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان صرفا یک ابزار چانه‌زنی و تحت فشار قرار دادن رئیس‌جمهور و حزب مقابل خواهد بود اما تغییری در سیاست خارجی این کشور اتفاق نخواهد افتاد.
مهار زیاده‌خواهی‌های ترامپ
از دیگر سو حسن بهشتی‌پور، کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که پیروزی دموکرات‌ها چه تاثیری بر پرونده‌های مربوط به ایران دارد با تاکید بر اینکه این تاثیرگذاری اندک خواهد بود توضیح داد: «اکثریت دموکرات‌ها در مجلس نمایندگان آمریکا از این جهت حائز اهمیت است که می‌تواند زیاده‌خواهی‌های ترامپ را در برخی حوزه‌ها مهار کند. ولی چون اهمیت سنا در سیاست خارجی آمریکا به مراتب بیشتر از مجلس نمایندگان است به‌نظر نمی‌رسد که تاثیر تعیین‌کننده‌ای روی حوزه‌های سیاست خارجی داشته باشد.» بهشتی‌پور با اشاره به اینکه دموکرات‌ها در موضوع برجام مخالف ترامپ هستند، ادامه داد: «ولی راجع به اتهاماتی چون نقض حقوق بشر در ایران، بحث‌های ارتباط ایران با گروه‌های تروریستی(از نگاه غرب) و بی‌ثبات‌سازی ایران در منطقه، نظر هر دو حزب اصلی در آمریکا یکسان است.» این کارشناس با بیان این موضوع که روش‌های جمهوری‌خواهان و دموکرات‌ها در قبال ایران متفاوت است، تاکید کرد: «دموکرات‌ها معتقد به همکاری با ایران هستند ولی حزب جمهوری‌خواه به رهبری ترامپ این رویکرد را قبول ندارند و برخورد کاملا متفاوتی را در قبال ایران در پیش گرفته‌اند.» وی در نهایت گفت: «با این تفاسیر اگر دموکرات‌ها در مجلس سنا نیز اکثریت را کسب می‌کردند در سه محور ذکر شده با ایران اختلافات جدی داشتند و احیانا درمورد تحریم‌ها در این موارد با ترامپ همراه می‌شدند.»
مشغولیت ترامپ با مسائل داخلی
طهمورث غلامی، پژوهشگر ارشد مسائل آمریکا نیز در واکاوی این مساله که آیا پیروزی حزب دموکرات در مجلس نمایندگان می‌تواند سیاست خارجی ترامپ را مشخصا در رابطه با جمهوری اسلامی ایران تحت تاثیر قرار دهد یا خیر، به چند نکته اشاره کرد و گفت: «اول اینکه طبق قانون‌اساسی آمریکا، سیاست خارجی حوزه اختیارات قوه مجریه است و از حیث پذیرش یا رد معاهدات بین‌المللی یا تایید صلاحیت وزیر خارجه و نظارت بر عملکرد این نهاد، مجلس سنا نقش اصلی را دارد و نه مجلس نمایندگان. مجلس نمایندگان صرفا در حوزه بودجه و مباحث مالی نقش مهم‌تری نسبت به سنا دارد.» مورد دومی که وی بدان اشاره کرد این است که حزب دموکرات مباحث اختلاف‌برانگیز زیادی با رئیس‌جمهور دارد و موضوعات مهم‌تری مانند مهاجران و درمان برای آنها در اولویت است. غلامی تاکید کرد: «سیاست خارجی و مشخصا موضوع ایران جزو اولویت‌های کم‌اهمیت حزب دموکرات در مجلس نمایندگان خواهد بود.» این کارشناس مسائل آمریکا به این موضوع نیز اشاره کرد که ضدیت با جمهوری اسلامی یک موضوع فراحزبی در آمریکا است و دو حزب اصلی در این باره اختلاف چندانی با یکدیگر ندارند. دموکرات‌ها خواهان این بودند که با باقی ماندن آمریکا در برجام به ایران فشار وارد شود و جمهوری‌خواهان برجام را مانع اعمال فشار می‌دانستند. پس در اصل فشار اختلافی میان دو حزب نیست و در موضوعات مرتبط با ایران همپوشانی دارند. وی همچنین بر این باور است که لابی طرفدار اسرائیل یا عربستان قادر است مجلس نمایندگان را برای تصویب قوانین جدیدتر علیه ایران ترغیب کند. غلامی در پایان گفت که شاید تنها تاثیر مثبت پیروزی حزب دموکرات در مجلس نمایندگان برای جمهوری اسلامی ایران این است که دعواهای حزبی در آمریکا شدت یابد و ترامپ مشغول مسائل داخلی آمریکا شود.
سعیده‌سادات فهری
