کانال جدید مالی اروپا چه پیامدهای اقتصادی و سیاسی دارد؟

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از خبرآنلاین، سازوکار مالی اروپایی ها برای حمایت از مبادلات تجاری با ایران در حالی رونمایی شد که ایران هشدارهای بسیاری نسبت به دیرکرد این روند از سوی اروپایی ها داده بود. سیستمی که حالا با نام INSTEX از آن یاد می شود قرار است وظیفه سهولت تجارت با ایران را داشته باشد. آیا این سیستم می تواند بجز کالاهای غذایی و پزشکی، نفت ایران را هم پوشش داده و در فاز بعدی به کشورهای غیراروپایی هم تعمیم پیدا کند؟

موگرینی پس از راه‌اندازی کانال مالی اروپا-ایران گفت: لغو تحریم‌ها بخش ضروری برجام است و آنچه امروز افتتاح شد، تجارت مشروع با ایران را فراهم می‌سازد. ما همچنان به همکاری کشورهای عضو اتحادیه اروپا با ایران ادامه خواهیم داد و گام بعدی شریک کردن سایر کشورهای اروپایی به اینستکس خواهد بود.

همچنین وزیر خارجه ایران با توئیتی نسبت به این موضوع عکس العمل نشان داد و ضمن اشاره به تاخیر اروپا نوشت: ایران از INSTEX (ساز و کار ویژه مالی اروپا و ایران)  - گام بسیار پر تاخیر اول - در اجرای  تعهدات می ۲۰۱۸  اعضای اروپایی برجام برای حفظ برجام با تضمین بهره مندی ایرانیان از مزایای این توافق پس از اعمال مجدد تحریم غیرقانونی آمریکا استقبال می کند. این روند می تواند به کمک اقتصاد ایران پس از تحریمهای امریکا بیاید و فضایی برای تعامل بیشتر شرکتهای خارجی مخصوصا اروپایی فراهم کند؟

در این باره نادر انتصار، استاد ممتاز علوم سیاسی دانشگاه آلابامای جنوبی دربارۀ جزئیات اینستکس و اینکه آیا این سیستم می‌تواند منافع ایران را تامین کند، به خبرگزاری خبرآنلاین گفت:

اینستکس در شکل کنونی اش نمی تواند منافع  ایران را تامین کند.  قرار بود بعد از برجام رابطه تجاری ایران با دنیای خارج به صورت عادی برگردد در صورتیکه اینستکس در مورد اجرای کامل تعهدات اروپا در چهار چوب برجام هیچ تضمینی نمیدهد. باید در نظر داشته باشیم که کالاهای بشردوستانه که در بیانیه وزرای امور خارجه سه کشور به آن اشاره شده است شامل کالاهای تحریم شده نبوده اند. بنابراین گام نخست اینستکس را نباید زیاد بزرگ کنیم چون در حقیقت اروپا امتیازی به ایران نداده است و بعد از ماهها تاخیر هنوز به تعهدات خود در چهار چوب برجام عمل نکرده است و تا امروز هیچ نشانه ای که اروپا تعهدات خود را اجرا خواهد کرد وجود ندارد  .

این کارشناس مسائل بین المللی در پاسخ به این سوال که  اراده اروپا را در این وضعیت چطور میبینید و آیا آنها مصممم به حمایت از ایران هستند، پاسخ داد: اقتصاد اروپا در اقتصاد آمریکا ادغام شده است و اتحادیه اروپا تاکنون نشان نداده که نه میخواهد و نه میتواند رقیب جدی برای آمریکا باشد.  اینستکس خیلی ضعیف تر از آن است که چالشی در برابر قدرت اقتصادی آمریکا و تحریم‌های این کشور باشد. باید این را در نظر داشته باشیم که اراده و توانائی دو موضوع مختلف هستند. اروپا ممکن است که مصمم به همکاری با ایران باشد ولی توانائی مقابله با آمریکا را ندارد.  به علاوه، اروپا  به هیچ عنوان منافع رابطه خود با آمریکا را برای ایران به خطر نخواهد انداخت. مسئولین در ایران باید نگاهی واقع گرانه به اروپا داشته باشند نه نگاهی خوش باورانه.   

استاد دانشگاه آلابامای جنوبی در مورد عکس العمل آمریکا و اینکه احتمال تنش بین اروپا و امریکا وجود دارد گفت: اگر اینستکس در سطح کنونی خود باقی بماند، آمریکا عکس العمل خصمانه ای در مقابل آن نخواهد داشت.  البته آمریکا شعارهائی بر ضد اینستکس خواهد داد ولی در عمل کار مهمی برای مختل‌سازی و از بین بردن اینستکس نخواهد کرد.  ولی اگر اینستکس بخواهد وسیع تر عمل کند آنوقت آمریکا جلوی اروپا خواهد ایستاد و اروپا احتمالا در مقابل آمریکا کمر خم خواهد کرد و عقب نشینی خواهد کرد    .

همچنین در این باره محمد زارعی پژوهشگر مطالعات اروپا در آلمان به خبرآنلاین گفت: تا جایی که موضوع رسانه ای شده است، هنوز جزئیات این ساز و کار مشخص نیست و فقط یک نقشه یا طرح است که فعلا برای ارتباط تجاری با ایران معرفی شده است. هنوز از نظر عملیاتی واقعا مشخص نیست تا چه اندازه کارایی دارد و می تواند نیازهای ایران را تامین کند. این ساز و کار بعد از اینکه آمریکا از برجام خارج شد و تحریم ها را برگرداند، به ذهن فعالان اقتصادی و چند موسسه اروپایی رسید. آنها طی چند ماه اخیر برای این ساز و کار وقت گذاشتند که در نهایت امروز این شکل از سازوکار تعریف شده است.

زارعی با اشاره به چالش‌های این سازو کار ادامه داد: مهمترین مشکل این ساز و کار تحریم های امریکاست و عدم استفاده از دلار. به نظر می رسد هنوز هم این مشکل باقی مانده باشد. به جز بنگاه های کوچک و متوسط اقتصادی که واقعا قصد تجارت با امریکا را ندارند، بعید است که سایر شرکت ها وارد این ساز و کار شوند. متاسفانه در برابر هر گونه اقدام فنی یا حتی حقوقی، امریکایی ها پاسخ سیاسی که در واقع همان تحریم است، خواهند داد. یعنی اینکه کافی است فقط اسم شرکت ها، بانک ها و یا هر نوع واسطه ای که با ایران وارد معامله میشود، به دست امریکایی ها برسد؛ آنها میتوانند از تحریم های یکجانبه استفاده کنند.

این پژوهشگر مسائل اروپا گفت: اینکه در کل ساز و کار به تجارت حقوق بشری تقلیل پیدا کرد، دلیلش ادعای امریکایی ها بود که گفتند تحریم ها به مردم ایران ضرر نمی زند یا شامل کالاهای اساسی (همان دارو و غذا) ، نخواهد شد. هم اکنون بین برخی از کارشناسان این نگرانی وجود دارد که این ساز و کار حتی تا پایان سال میلادی هم عملیاتی نشود. یا اینکه شرکت ها اصلا به استقبال آن نیایند. از طرف دیگر هر نوع تجارتی باید با پوشش بیمه ای انجام شود. بعد از خروج امریکا به طور مثال دولت آلمان تنها حدود یک میلیارد یورو برای تجارت شرکت های آلمانی با ایران را تضمین کرده بود. که در واقع شامل صادرات به ایران میشود. الان باید دید این رقم افزایش پیدا میکند یا این ساز و کار مشکل بیمه را درون خودش حل میکند یا خیر؟

زارعی در پاسخ به این سوال که آیا اروپایی ها با این که در رونمایی از این سازوکار تاخیر داشتند، آیا اراده برای تعامل با ایران دارند؛ گفت: اراده اروپایی ها را باید در کنار توانایی های آنها دید. یک روز پس از خروج ترامپ از برجام، وزیر اقتصاد آلمان آقای پتر آلتمایر گفت ما در کنار چین و روسیه یا ایران نمی ایستیم که با متحد خودمان (امریکا) مقابله کنیم. به نظرم اروپایی ها تمایل چندانی با تنش و تقابل با امریکا ندارند، به ویژه الان که چند توافق مهم امنیتی توسط ترامپ به چالش کشیده شده و به طور مستقیم امنیت اروپا را به مخاطره می اندازد. هدف اصلی اروپا حفظ محدودیت های هسته ای ایران و مهار برنامه موشکی و فعالیت های منطقه ای ایران هست. در کنارش حفظ نیروهای فعلی یعنی تیم آقای روحانی یا حداقل سیاست های آنها برای اروپایی ها مهم هست. چشم انداز دیگر اروپایی ها تحولات سیاسی آینده در ایران هم هست. انتخابات مجلس پیش رو در ایران یکی از اولویت هاست. اغلب کارشناسان و اندیشکده های مشاوره ای نزدیک به دولت های اروپایی ها در مورد این تحولات و اقدام عملی اروپایی ها تذکر جدی می دهند. یعنی اگر اقدام جدی و عملی از طرف اروپایی ها اتفاق نیفتد، این احتمال وجود دارد که نیروهای مخالف برجام و مخالف سیاست های آقای روحانی و کابینه اش در انتخابات آتی مجلس بتوانند کرسی های بیشتری تصاحب کنند و طبیعی هست که دولت آقای روحانی که به شدت حداقل در این قضایا یعنی گفتگو با غرب، برجام و غیره از محبوبیت کمتری برخوردار شده، در ادامه کارش با مشکل روبرو شود و این قصه تا انتخابات بعدی ریاست جمهوری در ایران هم ادامه داشته باشد.

این پژوهشگر مطالعات اروپا در مورد چشم انداز روابط ایران و اروپا گفت: از همان ابتدا در کنار توافق هسته ای، موضوع موشکی و منطقه ای ایران برای اروپایی ها اهمیت زیادی داشته است و البته حقوق بشر که اهمیت به مراتب کمتری دارد. ظاهرا قرار بوده در صورتی که برجام خوب عمل کند، ایران برای حل موضوعات دیگر هم با اروپایی ها وارد گفتگوی سازنده شود. از ماه دسامبر در بروکسل گفته می شد که قرار هست فشارهای اتحادیه اروپا در زمینه موشکی و منطقه ای بر ایران زیاد شود. این اتفاق حتی خودش را در این ساز و کار هم می خواست نشان بدهد، اما ظاهرا به خاطر عدم هماهنگی در اتحادیه و احتمالا تذکر ایران قرار هست در همین هفته یا هفته آینده طی یک بیانیه جداگانه در مورد این مسائل سخن گفته شود. باید دید آنها از ایران چه چیزی درخواست می کنند و واکنش ایران چه خواهد بود.

زارعی در مورد اختلافات درونی اتحادیه و دلیل نبود هماهنگی های مشخص در رابطه با موضوع ایران گفت: یک مشکل اساسی عدم یکپارچگی یا واگرایی در اتحادیه اروپاست. اتحادیه هنوز به عنوان یک نهاد به طور کامل شکل نگرفته است. حتی در بخش هایی که زودتر شکل گرفته طی معاهدات قبلی، پیچیدگی و بروکراسی در هم تنیده ای وجود دارد. به همین خاطر تصمیم واحد در حوزه سیاست خارجی و یا حتی اقتصادی برای اتحادیه کار سخت و دشواری هست. موضوع همکاری با ایران صرف نظر از سایر متحدان آن به ویژه امریکا، کمی با این مشکلات روبرو است. به همین خاطر معلوم نیست سایر کشورها در ادامه همکاری اتحادیه با ایران تا چه اندازه همراهی خواهند کرد و به قول معروف با ایران تا کجا خواهند آمد.