آخرین اخبار از بلندپروازی‌های اتمی محمدبن‌سلمان
به گزارش اقتصادنیوز وی تخمین می‌زند که این رآکتور ظرف «۹ ماه تا یک سال دیگر» کامل و عملیاتی خواهد شد. در همین حال تیمی از آژانس در اواخر جولای از برنامه ساختوساز هسته‌ای این کشور دیدن کرده است. عربستان همچنین توافقاتی با «شرکت هسته‌ای ملی چین» برای کشف ذخایر اورانیوم امضا کرده است.
در حومه ریاض، مکانی به سرعت درحال ساخت و تغییر شکل است که قرار است به زادگاه اولین نیروگاه هسته‌ای عربستان تبدیل شود؛ مساله‌ای که موجب نگرانی در کنگره آمریکا و خشم در تهران شده است. به گفته «رابرت کلی»، مدیر سابق بازرسی‌های هسته‌ای در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تصاویر ماهواره‌ای جدید نشان می‌دهد که ساختوساز در یک رآکتور آزمایشی سرعتی «خیره‌کننده» گرفته است آن هم درست سه ماه پس از آنکه پادشاهی سعودی برنامه‌های خود را برای ساخت این رآکتور اعلام کرد. «کلی» تخمین می‌زند که این رآکتور ظرف «۹ ماه تا یک‌سال دیگر» کامل و عملیاتی خواهد شد. پادشاهی سعودی در مورد برنامه هسته‌ای خود با آژانس هماهنگی داشته به‌گونه‌ای‌که تیمی در اواخر جولای عازم عربستان شد تا برنامه ساختوساز هسته‌ای این کشور را کنترل کند. «تیم لیستر» و «تماره قبلاوی»، در گزارش ۶ آوریل برای سی‌ان‌ان نوشتند که این کشور بارها متعهد شده که برنامه‌هایش صلح‌آمیز خواهد بود. اما محمد بن‌سلمان، ولیعهد، سال گذشته گفته بود که «بی‌تردید اگر ایران برنامه هسته‌ای خود را توسعه دهد و مبادرت به ساخت تسلیحات کند، ما هم به سرعت در همان راه پیش خواهیم رفت.» آنچه در میان متخصصان این صنعت و برخی دیگر در کنگره نگران‌کننده است و زنگ خطر را به صدا در آورده پافشاری سعودی است مبنی بر اینکه باید به این کشور اجازه داده شود که به جای وارد کردن سوخت هسته‌ای براساس شرایط سخت، خود مبادرت به تولید آن کند. «خالد الفالح»، وزیر انرژی عربستان، سال گذشته در مصاحبه‌ای گفت: «برای ما منطقی نیست که اورانیوم غنی شده را از کشور دیگری برای تغذیه رآکتورهای خودمان وارد کنیم.» ۹ سال پیش عربستان قصد خود را برای هسته‌ای شدن اعلام کرد اما برنامه‌های این کشور در این زمینه با روی کار آمدن بن‌سلمان و «چشم‌انداز ۲۰۳۰» این کشور سرعت بیشتری گرفت؛ طرحی که هدفش رها کردن اقتصاد عربستان از اتکا به نفت و تنوع بخشی به اقتصاد این کشور است. اگرچه نفت بخش اساسی از تولید ناخالص داخلی و درآمد این کشور را تشکیل می‌دهد و تقاضا برای انرژی در سال ۲۰۳۰ هم سه برابر خواهد شد اما نفت این کشور در وضعیت تقریبا پایداری خواهد بود. بنابراین، یکی از ویژگی‌های چشم‌انداز ۲۰۳۰ بهره‌گیری از انرژی خورشیدی و بادی و البته انرژی هسته‌ای است تا به این وسیله یک سوم انرژی مورد نیاز را از منابع غیرنفتی تامین کند. «لیستر- قبلاوی» می‌نویسند تا سال ۲۰۴۰ پادشاهی سعودی بنا دارد ۱۷ گیگاوات برق هسته‌ای تولید کند که برای تامین ۱۵ درصد از نیازهای برقی‌اش کافی است.
«کلی» به سی‌ان‌ان می‌گوید: «این رآکتور آزمایشی که در شهرک علوم و تکنولوژی ملک عبدالعزیز در ریاض درحال ساخت است برای آموزش دانشمندان طراحی شده است. اندازه آن به قدر یک سطل زباله است و اهمیت استراتژیک ندارد» اما در عین حال افزود که ۱۰۰ سال طول می‌کشد تا پلوتونیوم کافی برای تسلیحات هسته‌ای فرآوری شود. سعودی خواهان ساخت دو رآکتور تجاری است و درخواست‌هایی از پیمانکاران مختلف در جهان داشته است. به گفته سعودی‌ها، تاکنون ۵ سرمایه‌گذار و تامین مالی‌کننده یافت شده‌اند: «وست‌هاوس» از آمریکا و شرکت‌هایی از چین، روسیه، فرانسه و کره‌جنوبی. عربستان همچنین توافقاتی با «شرکت هسته‌ای ملی چین» برای کشف ذخایر اورانیوم در این پادشاهی امضا کرده است. آژانس در جولای سال گذشته تیمی را برای بازنگری در مورد توسعه زیرساخت‌های نیروگاه هسته‌ای روانه عربستان کرد. آنها نتیجه گرفتند که این پادشاهی «در موقعیت خوبی برای نهایی کردن برنامه‌هایش برای ساخت اولین نیروگاه هسته ای» از طریق شرکایی از کشورهای دیگر که دارای صنایع نیروگاهی هسته‌ای هستند قرار دارد. «میخائیل چوداکوف»، معاون دبیر کل آژانس، در ماه ژانویه طی دیدار از ریاض تایید کرد که عربستان «پیشرفت‌های چشمگیری در توسعه زیرساخت‌های نیروگاهی هسته‌ای‌اش به دست‌آورده است.» اما زمانی که سعودی‌ها بخواهند به مرحله بعد حرکت کنند- تغذیه رآکتور در شهر عبدالعزیز و هر نیروگاه تجاری دیگر- باید تسلیم شرایط سفت و سخت آژانس شوند. «کلی» می‌افزاید: «آنها از زمان امضای معاهده منع اشاعه معاف بودند اما اکنون به‌دنبال برداشتن گام‌های جدی هستند» البته اگر بخواهند به سوخت هسته‌ای دسترسی داشته باشند.
نگرانی‌های آمریکا
بدبینی آمریکا در مورد اعتماد به عربستان و اینکه آیا می‌تواند به این پادشاهی به‌عنوان شریکی قابل اعتماد بنگرد از زمان مرگخاشقجی به این سو افزایش یافته است. وزیرخارجه آمریکا در گفت‌وگو با شبکه سی‌بی‌اس اظهار کرد، واشنگتن هرگز به عربستان اجازه نخواهد داد که تبدیل به یک قدرت هسته‌ای شود که آمریکا و اسرائیل را تهدید کند. مایک پمپئو در این گفت‌وگو زمانی که مجری از او درباره مشاهده اولین تصاویر تاسیسات هسته‌ای عربستان و اینکه این کشور در آستانه تکمیل کردن رآکتور اتمی خود بوده و اینکه آیا آمریکا به عربستان اجازه خواهد داد تبدیل به قدرت هسته‌ای شود، سوال کرد، این‌گونه پاسخ داد: «طی دو سال گذشته که دولت دونالد ترامپ بر سر کار بوده ما از نزدیک با عربستان روی این مساله همکاری داشته‌ایم. نمی‌توانم به شما بگویم مذاکرات به کجا رسیده است زیرا همچنان ادامه دارد.» وی در عین حال تاکید کرد: «هرگز اجازه نخواهیم داد این اتفاق (تهدید یک قدرت هسته‌ای علیه آمریکا و اسرائیل) بیفتد. ما هرگز اجازه رخ دادن چنین اتفاقی را در هیچ جای جهان نخواهیم داد. رئیس‌جمهوری تهدید اشاعه و گسترش قدرت هسته‌ای را می‌داند و به خوبی آن را درک می‌کند.» رئیس دستگاه دیپلماسی آمریکا در پایان گفت: ما هرگز چکی به مبلغ ۱۵۰ میلیارد دلار برای سعودی‌ها نخواهیم کشید و به آنها قدرتی که به واسطه تسلیحات اتمی تهدیدی علیه اسرائیل و آمریکا باشد، نمی‌دهیم.
قطعنامه‌ای هم که از سوی دو حزب در ماه فوریه در سنا مطرح شد خواستار این شده که استفاده از هرگونه تکنولوژی هسته‌ای در عربستان باید با ضمانت‌هایی همراه باشد تا تضمین کند که عربستان نمی‌تواند به غنی‌سازی اورانیوم یا بازفرآوری سوخت مصرف شده بپردازد. سناتور دموکرات، جف مرکلی، معتقد است: «آخرین کاری که آمریکا باید انجام دهد کمک به توسعه تسلیحات هسته‌ای برای بازیگری بد در عرصه جهانی است.» به نظر می‌رسد صداهای مخالف از واشنگتن به گوش می‌رسد. با وجود مخالفت مایک پمپئو و برخی سناتورهای آمریکایی اما دموکرات‌های مجلس نمایندگان در ماه فوریه ادعا کردند که در سال ۲۰۱۷ مقام‌هایکاخ سفید با وجود هشدار از جانب مقام‌های شورای امنیت ملی خواستار فروش تکنولوژی هسته‌ای به عربستان بودند. یکی از سخنگویان کمیته اطلاعاتی جمهوری‌خواهان گفت که این مساله به یک «نظریه مضحک توطئه‌ای» تبدیل شده است.
در اوج بحث و جدل‌های مربوط به هسته‌ای شدن عربستان در کاخ سفید و میان دو حزب اصلی در آمریکا، ریک پری، وزیر انرژی آمریکا گفته بود که اگر کشورش با سعودی‌ها همکاری نکند، آنها چشم یاری به سوی چین و روسیه خواهند دوخت تا این دو کشورصنعت هسته‌ای‌شان را توسعه دهند. ریک پری روز پنج‌شنبه (۱۵ فروردین) تایید کرد که چند مجوز برای فروش تکنولوژی هسته‌ای به عربستان سعودی صادر کرده است. پِری که در کمیته‌ای در سنای آمریکا صحبت می‌کرد، گفت: نمی‌داند این مجوزها را قبل ازقتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی صادر کرده یا بعد از آن. در پی اظهارات پری، وزارتخانه متبوع او در بیانیه‌ای اعلام کرد، در مجموع هفت مجوز برای شرکت‌های آمریکایی که خواهان مشارکت در برنامه هسته‌ای غیرنظامی عربستان بوده‌اند، صادر شده است. در این بیانیه آمده این مجوزها شامل «انتقال مواد هسته‌ای و تجهیزات» نمی‌شود.
اوایل روز پنج‌شنبه و پیش از جلسه وزیر انرژی در سنای آمریکا، خبرگزاری رویترز اعلام کرد: اسنادی در دست دارد که نشان می‌دهند پری مخفیانه، شش مجوز فروش تکنولوژی هسته‌ای به عربستان سعودی را صادر کرده است. رویترز با استناد به یک منبع آگاه که حاضر به افشای نامش نشد، نوشت: مجوزهای صادر شده توسط ریک پری این شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا قبل از امضای این قرارداد کار مقدماتی در زمینه انرژی هسته‌ای را انجام دهند اما فعلا هیچ تجهیزات نیروگاهی به عربستان ارسال نخواهد شد. براساس سند مربوط به وزارت انرژی آمریکا که به دست رویترز رسیده است، شرکت‌های مربوطه از این وزارتخانه خواسته‌اند صدور این مجوزها را محرمانه نگه دارد. دریافت این مجوزها که به بند ۸۱۰ معروف است امر معمولی است و اسناد اعطای این مجوز به شرکت‌های آمریکایی برای دسترسی عمومی در وزارت انرژی آزاد است. با این حال اسناد مربوط به مجوزهای مربوط به برنامه هسته‌ای عربستان سعودی در این میان قرار نگرفته‌اند. وزیر انرژی آمریکا در پاسخ به پرسشی دیگر گفته از سال۲۰۱۷ در مجموع ۶۵ درخواست برای مجوز بند ۸۱۰ دریافت کرده و با ۳۷ درخواست موافقت کرده است. به گفته او، در این میان، ۹ مجوز مربوط بهخاورمیانه بوده از جمله دو مجوز که برای فروش به اردن صادر شده است. سناتور «اد مارکی»، از دموکرات‌های این کمیته روز پنج‌شنبه خبر داد، طرحی را برای جلوگیری از انتقال تکنولوژی انرژی هسته‌ای به عربستان به سنا ارائه خواهد کرد.
کشورهای مختلفی از جمله روسیه و کره‌جنوبی نیز درحال رقابت با شرکت‌های آمریکایی هستند تا بتوانند در زمینه ساخت نیروگاه هسته‌ای با عربستان قرارداد ببندند. انتظار می‌رود تا پایان سال ۲۰۱۹ میلادی مشخص شود که برنامه هسته‌ای عربستان توسط چه کشوری اجرا خواهد شد. برخی از نمایندگان کنگره آمریکا با فروش تجهیزات هسته‌ای به عربستان مخالفند و می‌گویند چنین کاری می‌تواند به یک رقابت تسلیحات هسته‌ای در خاورمیانه دامن بزند. در پی انتشار گزارش رویترز نیز مارکو روبیو، سناتور ایالت فلوریدا از آغاز تحقیق و تفحص درباره مساله مجوزهای مخفیانه خبر داد. روز چهارشنبه ۱۴ فروردین ماه و در جریان یک جلسهپرسش و پاسخ کنگره، برد شرمن، عضو دموکرات مجلس نمایندگان آمریکا از مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا خواست تا اسامی شرکت‌های دخیل در معامله هسته‌ای با عربستان را تا اواسط ماه آوریل منتشر کند. پمپئو در پاسخ گفت که این درخواست را بررسی می‌کند. شرمن در این جلسه گفت که دولت ترامپ سعی کرده کنگره آمریکا را در این معامله دور بزند. مایک پمپئو گفتدولت در تلاش است تا مطمئن شود که هیچ بخشی از تکنولوژی هسته‌ای که در اختیار عربستان قرار می‌گیرد، برای ساخت سلاح هسته‌ای استفاده نشود. گزارشگران سی‌ان‌ان به نقل از وزیر انرژی آمریکا می‌نویسند: «ما همکاری بسیار بسیار نزدیکی داریم تا تضمین کنیم که کشورهایی که خواهان دستیابی به برنامه هسته‌ای غیرنظامی هستند را در مدار آمریکا وارد سازیم تا نظارت بر آنها راحت‌تر شود زیرا ما متعهد به منع اشاعه هستیم.» با این حال، این گزارشگران می‌نویسند هر روز که می‌گذرد روشن می‌شود کهحقوق بشر و سیاست هسته‌ای نگرانی‌های واقعی برای آمریکا نیستند: اول، به این خاطر که ماجرای خاشقجی مختومه شد و دوم به‌دلیل فروش غیرقانونی تکنولوژی هسته‌ای به عربستان که کاملا ریاکاری آمریکا را نشان می‌دهد. عبدالعزیز المقبل، مشاور امور انرژی عربستان، هم می‌گوید کشورش براساس سند ۲۰۳۰ باید ۱۷ نیروگاه هسته‌ای طی چند مرحله افتتاح کند.
