مشکلات توسعه تجارت ایران و آفریقا در سه سطح/ چرا از بازار گسترده آفریقا محروم هستیم؟
به گزارش اقتصادنیوز به نقل از فارس، قاره آفریقا با دارا بودن 54 کشور دومین قاره وسیع جهان محسوب می‌شود. این قاره با 1.3 میلیارد نفر جمعیت در مقایسه با میانگین جهانی نرخ رشد بالاتی دارد و به همین دلیل قاره آفریقا به عنوان یکی از بازارهای بالقوه آتی جهان به شمار می‌رود.
اما این قاره سهم اندکی از تجارت جهانی را به خود اختصاص داده بطوری که حجم تجارت خارجی این قاره حدود 2 هزار میلیارد دلار است.
در سال 2018 میلادی صادرات آفریقا به جهان حدود 497 میلیارد دلار و واردات آن نیز حدود 547 میلیارد دلار بوده که کمتر از 3 درصد تجارت جهانی را تشکیل می‌دهد.
عمده‌ترین کالاهای صادراتی آفریقا نفت خام و فرآورده‌های آن، طلا، گاز و گازهای هیدروکربنی و الماس است و مهمترین کالاهای وارداتی آن قاره نفت خام و فرآورده‌های آن، وسایل نقلیه موتوری، تلفن و موبایل، دارو و گندم است.
با توجه به لزوم توسعه صادرات و دستیابی به بازارهای صادراتی جدید گفت‌وگویی با فرزاد پیلتن مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران انجام شده که در این گفت‌وگو برنامه‌های سازمان توسعه تجارت در رابطه با توسعه صادرات با کشورهای آفریقایی و عربی تشریح شده است.
در ادامه متن کامل گفت‌وگوی خبرنگار فارس با فرزاد پیلتن مدیرکل دفتر عربی و آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران آمده است:
فارس: با توجه به اهمیت توسعه صادرات و لزوم دستیابی به بازارهای جدید صادراتی بفرمایید چه اقداماتی برای توسعه صادرات به کشورهای آفریقایی انجام شده است؟
پیلتن: اگرچه در شرایط دشوار بین‌المللی کنونی و بویژه تحریم نظام بانکی و حمل و نقل بین‌المللی کشور، تمرکز فعالیت‌ها بر حفظ و یا توسعه بازارهای صادراتی موجود و بویژه با کشورهای همسایه است و ایجاد بازارهای جدید برای صادرات در اولویت بعدی قرار دارد، با این وجود دستگاه‌های دیپلماسی اقتصادی و تجاری کشور از جمله سازمان توسعه تجارت ایران، وزارت امور خارجه بویژه حوزه آفریقا و نمایندگی های کشور در کشورهای آفریقایی از توجه به بازارهای جدید در قاره آفریقا غافل نبوده‌اند.
برگزاری نمایشگاه‌های تجاری، مبادله هیات‌های تجاری همراه با ارائه تسهیلات، پیگیری و اجرای تفاهمات تجاری، معرفی بازارهای آفریقایی به بخش خصوصی کشور و ارائه مشاوره‌های فنی و حقوقی به فعالان علاقمند، حمایت از تاسیس مراکز و دفاتر تجاری، تهیه و انتشار گزارش های مختلف از زمینه‌ها و فرصت‌های تجارت با کشورهای آفریقایی و ... بخشی از این اقدامات است.
فارس: بازار کشورهای آفریقایی از چه پتانسیل‌های صادراتی برخوردار است؟ ما چقدر از این پتانسیل استفاده کرده‌ایم؟ چقدر در آینده می‌توانیم تجارت با این قاره را توسعه دهیم؟ آیا در مقابل رقبا در این بازار بزرگ حرفی برای گفتن داریم؟
پیلتن: بازار کشورهای آفریقایی از پتانسیل های خوبی برای صادرات برخی محصولات صادراتی جمهوری اسلامی ایران از جمله لوازم خانگی، لوازم ساختمانی مانند درب و پنجره، لوله و شیرآلات، سیمان، سنگ، قیر، محصولات پلاستیکی و لوازم آشیزخانه، لوازم و ماشین آلات کشاورزی و صنعتی، خودرو، محصولات پتروشیمی و برخی مواد غذایی مانند شیرینی و شکلات، رب گوجه و ماکارونی و ... برخوردار است.
* استفاده نکردن از پتانسیل صادراتی به آفریقا به دلیل ناشناخته بودن بازار این قاره
ما به دلایل و مسائل و مشکلات مختلفی مانند یکطرفه بودن تجارت (که عمدتا شامل صادرات ایران است)، ناشناخته بودن بازارهای آفریقایی، زیرساخت‌های نامناسب اقتصادی و تجاری و بی‌ثباتی سیاسی در بسیاری از کشورهای آفریقایی، نبود زیرساخت‌های مناسب تجاری مانند سیستم‌های حمل و نقل کالا و مسافر و روابط بانکی میان دو طرف، ارتباطات اجتماعی و گردشگری کم میان مردم دو طرف و عدم تمایل کافی برای حضور مستقیم فعالان تجاری ایران در بازارها و کشورهای آفریقایی به دلیل کمبود امکانات رفاهی و بهداشتی و تردیدهای امنیتی و ... تاکنون نتوانسته‌ایم بطور کامل از پتانسیل و ظرفیت‌های موجود در بازارهای آفریقایی استفاده ببریم.
با این حال می‌توانیم براساس یک برنامه جامع و عزم و اراده ملی در آینده تجارت با این قاره را توسعه دهیم و در رقابت با رقبایی قوی مانند چین، ترکیه، هند و ... برخی از کشورهای اروپایی که بطور سنتی در این بازاها حضور و نفوذ داشته اند سهم مناسبی را برای صادرات کشور تصاحب کنیم.
فارس: آیا روابط تجاری کشورهای آفریقایی با ایران با توجه به تحریم‌های آمریکا علیه ایران روابط خوب و امیدوار کننده ای است؟
پیلتن: تحریم‌ها اگرچه در بسیاری از زمینه‌ها تهدید محسوب می‌شوند و روند تجارت را با مشکلات و هزینه‌های بیشتری از جمله با کشورهای آفریقایی مواجه می‌کند، با این حال در برخی زمینه‌ها هم ایجاد فرصت می‌کند و موجب خلق زمینه‌ها و روش‌های جدیدی برای تجارت می‌کند که در صورت استفاده صحیح و به موقوع از این فرصت‌ها میتوان به حفظ و توسعه روابط با این کشورها امیدوار بود.
فارس: آیا این قاره از فرصت سرمایه‌گذاری مشترک و صادرات خدمات فنی و مهندسی برخوردار است؟ کدام کشورهای آفریقایی در این زمینه‌ها تعامل بیشتری با ایران دارند و تاکنون چه اتفاقاتی در حوزه توسعه تجارت با این کشورها افتاده است؟
پیلتن: جمهوری اسلامی ایران در بسیاری از کشورهای آفریقایی از پتانسیل و توانایی‌های فنی خوبی برای صادرات خدمات فنی و مهندسی در زمینه ایجاد زیرساخت‌های شهری مانند آب و فاضلاب، برق و روشنایی، فضای سبز، احداث جاده، پل و تونل، خطوط ریلی، نیروگاه، سد، ساختمان سازی، تاسیسات مختلف، احداث کارخانجات صنعتی و تولید مواد غذایی محصولات معدنی کشاورزی و دامی و ... برخوردار است.
در برخی از کشورهای آفریقایی مانند کنیا، اوگاندا، ساحل عاج، اتیوپی، غنا، الجزایر و .. فعالیت‌هایی توسط شرکت‌های ایرانی از گذشته شکل گرفته است.
* مشکلات توسعه تجارت ایران و آفریقا در سه سطح خرد، میانی و کلان
فارس: موانع توسعه تجارت ایران و آفریقا چیست؟ چه اقداماتی برای رفع آن انجام شده است؟
پیلتن: به بخشی از مشکلات و اقدامات در بخش‌های پیشین اشاره شد. اما در یک دسته بندی کلی‌تر میتوان مشکلات توسعه تجارت با قاره آفریقا را در سه سطح خرد (مشکلات مربوط به بنگاه‌ها و فعالات تجاری) میانی (مشکلات مربوط به برنامه‌ها و ساختارهای اقتصادی کشورها) و کلان (مشکلات مربوط به فضا و محیط بین المللی) و در ابعاد اجتماعی مثلا عدم وجود ارتباطات نزدیک میان ملت‌های دو طرف و نبود تمایل جدی برای رفت و آمد و حضور مستقیم و ارتباطات با یکدیگر، فرهنگی بعنوان نمونه عدم شناخت و شباهت‌های فرهنگی، تاریخی، زبانی و یا گاهی مذهبی و همچنین عادات و الگوی زندگی و تولید و مصرف و اقتصادی بعنوان مثال فقدان زیرساخت‌های مناسب همکاری اقتصادی میان دو طرف طبقه‌بندی کرد.
از این رو، با وجود برخی تلاش‌ها و اقدامات در گذشته برای تسهیل تجارت با کشورهای آفریقایی که گفته شد، چنانچه اشاره شد برای حل مشکلات فوق نیاز یک برنامه و عزم ملی با مشارک کلیه دستگاه‌های دولتی اعم از اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و حتی نهادهایی مثل صدا و سیما و البته تشکل‌ها و فعالان بخش خصوصی دارد.
فارس: در حال حاضر وضعیت تجارت ایران با قاره آفریقا چگونه است؟ حجم تجارت ایران با قاره آفریقا چقدر است؟ با چه کشورهایی در قاره آفریقا تعاملات تجاری بیشتری داریم؟
پیلتن: تجارت جمهوری اسلامی ایران با قاره آفریقا در سال‌های گذشته حدود یک میلیارد دلار بوده که شامل حدود 700 میلیون صادرات و حدود 300 میلیون واردات بوده است. طرفهای عمده صادراتی ایران در این قاره نیز عمدتا شامل کشورهای مصر، کنیا، سودان، آفریقای جنوبی، موزامبیک، نیجریه، تونس، ساحل عاج، لیبی، اتیوپی، تانزانیا، سومالی، و جیبوتی بوده و طرفهای عمده وارداتی شامل کشورهای زامبیا، غنا، اتیوپی، آفریقای جنوبی، تانزانیا، سودان، مصر، کنیا، تونس و ساحل عاج بوده است.
* چه محصولاتی را به آفریقا صادر می‌کنیم
فارس: کالاهای صادراتی ما به آفریقا و کالاهای وارداتی آنها به ایران کدامند؟
پیلتن: اقلام عمده صادراتی ایران به آفریقا بیشتر شامل گاز مایع، محصولاتی از آهن و فولاد، سیمان، کف پوش‌ها، وازلین، اوره، کشمش، پارافین و روغن موتور، قیر و بیسکویت و برخی مواد شیمیایی بوده است.
اقلام عمده وارداتی نیز شامل دانه کاکائو، روغن آفتابگردان، روغن پالم، چای، فسفات، دانه کنجد، توتون، و تنباکو، برخی میوه جات گرمسیری و حبوبات بوده است.
فارس: در زمینه تجارت با کشورهای عربی منطقه بفرمایید که اکنون در چه وضعیتی قرار داریم؟ با توجه به اینکه اغلب کشورهای عربی جزء 15 کشور همسایه ایران به شمار می‌روند و با توجه به برنامه‌ریزی برای توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه آیا روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه وضعیت قابل قبولی را طی می‌کند؟
پیلتن: تجارت با کشورهای عربی منطقه نیز متاثر از عوامل مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی داخلی، بین‌المللی، منطقه‌ای و همچنین دو جانبه میان جمهوری اسلامی ایران و این کشورها قرار دارد. به همین دلیل، علیرغم تبعیت از برخی ویژگی‌های کل مشابه مانند نزدیکی جغرافیایی، تشابهات فرهنگی، تجارت سنتی و شناخت نسبتا کامل تجار از فرصت‌ها و زمینه‌ها و ویژگی‌های بازارهای فوق، روابط تجاری با این کشورها متاثر از عواملی مانند تنش‌های سیاسی دو جانبه و منطقه‌ای و همچنین دخالت‌ها و تحریم‌های بین المللی در شرایط و وضعیت یکسانی قرار ندارند.
با این وجود، کشورهای عربی همسایه ایران جزو شرکای اصلی و سنتی تجارت خارجی کشور به شمار می‌روند و برنامه‌ریزی برای توسعه روابط تجاری با کشورهای همسایه و بویژه این کشورها همواره در دستور کار مقامات عالی کشور و نهادهای ذیربط از جمله سازمان توسعه تجارت ایران بوده است.
با این حال سطح روابط تجاری ایران با کشورهای همسایه و بویژه کشورهای عربی متناسب با ظرفیت‌های تجاری و علائق مسئولان نهادهای و فعالان تجاری طرفین نبوده است.
* آخرین وضعیت تجارت ایران با عراق و عمان
فارس: کشور عراق به عنوان یکی از کشورهای عربی هسمایه در حال حاضر در شرایط خاصی به سر می‌برد. آیا این مسائل وضعیت صادرات ما به این کشور را تهدید می‌کند؟
پیلتن: عراق در سال‌های پس از سقوط صدام به عنوان یکی از کشورهای عربی همسایه و از جمله شرکای اصلی تجارت خارجی ایران محسوب شده است.
بسیاری از محصولات تولیدی کشور با قیمت و کیفیت مناسب و به سهولت در دسترس مصرف‌کنندگان عراقی قرار می‌گیرد و علیرغم روند با ثبات و رو به رشد تجارت میان دو کشور، گاهی به دلیل تنش‌های سیاسی و امنیتی در عراق، تجارت میان دو کشور با نوساناتی مواجه بوده، ولی محاسبات اقتصادی و تجاری در نهایت موجب برگشت روند تجارت دو کشور به حالت عادی شده است.
البته این تحلیل هم در سطح کارشناسان وجود دارد که تجارت دو کشور ایران و عراق باید به سمت توازن و هم‌پیوندی‌های اقتصادی تحت تاثیر نوسانات سیاسی داخلی و حتی دو جانبه قرار گیرد.
* فارس: در خصوص توسعه روابط تجاری با عمان بفرمایید؟ اخیرا هیاتی متشکل از بخش دولتی و خصوصی عمان به ایران سفر کرده بود آیا این سفر در توسعه روابط تجاری دو کشور در آینده نزدیک موثر است؟
پیلتن : عمان یکی از کشورهای دوست و دارای روابط راهبردی با جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود. امنیت پایدار، ثبات سیاسی و فضای باز و مناسب کسب و کار و استقبال و حمایت‌های دولت این کشور از سرمایه گذاری خارجی و توسعه مبادلات و روابط تجاری خارجی در سال‌های اخیر از یک سو و نزدیکی جغرافیایی و اشتراکات فرهنگی و زبانی و بخش‌های خصوصی دو کشور به تجارت متقابل موجب شده است که این کشور بتدریج به یکی از شرکای تجاری منطقه‌ای ایران تبدیل شود.
هیاتی که اشاره شد به ریاست وزیر صنایع و تجارت سلطنت عمان و به منظور شرکت در هیجدهمین اجلاس کمیسیون مشترک دو کشور و همچنین شرکت در نشست تجاری مشترک با بخش خصوصی ایران به جمهوری اسلامی ایران سفر کردند.
معمولا در کمیسیون‌های مشترک زمینه‌ها و راهکارهای توسعه روابط اقتصادی کشورها مورد بررسی قرار گرفته و اسناد همکاری امضا می‌شود.
در جریان اجلاس فوق که به میزبانی و ریاست وزیر صنعت، معدن و تجارت جمهوری اسلامی ایران برگزار شد، 5 سند همکاری در زمینه‌های استاندارد، ورزش و حمل و نقل دریایی میان دو کشور امضا شد که می‌تواند در زمینه توسعه روابط دو کشور موثر واقع شود.
در نشست تجاری دو کشور نیز در محل اتاق بازرگانی ایران، بخش‌های خصوصی دو کشور مذاکرات و ارتباطات مستقمیی را برقرار نمودند که آن هم می‌تواند در آیند روابط دو کشور مفید واقع شود.
* امارات پایگاه صادرات مجدد ایران
فارس: روابط تجاری ایران و امارات اکنون در چه وضعیتی است؟
پیلتن: امارات در تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران واجد یک نقش چند بعدی است، این کشور از یک سو بازار مصرف برخی محصولات ایرانی است و از سوی دیگر به دلیل برخورداری از بنادر و مناطق آزاد پیشرفته و خطوط کشتیرانی و حضور دفاتر و انبارهای شرکت‌های مهم بین‌المللی، بعنوان یک پایگاه صادرات مجدد ایران و همچنین تامین واردات جمهوری اسلامی ایران از کشورهای ثالث است و به همین دلیل در سال‌های گذشته همواره از نقطه نظر آماری بعنوان شریک اول تجاری کشور محسوب شده است.
با این حال در سال گذشته و همچنین سالجاری هم به دلیل اعمال تحریم‌های ناصواب آمریکا و هم به دلیل سخت‌گیری‌‌های مسئولان بانکی و حمل و نقل و بنادر این کشور، روند تجارت ایران با این کشور با کاهش مواجه بوده است.
البته نباید فراموش کرد که کاهش سطح مبادلات تجاری بین دو کشور، شاید به همان میزان که به تجارت خارجی ایران آسیب و هزینه‌هایی را تحمیل می‌کند، کشور امارات را نیز از درآمدهای حاصل از خدماتی که در این زمینه دارد، محروم و تجار ایرانی را به سمت کشورها و راههای جایگزین هدایت می‌کند و از این نظر نیز این کشور در بلند مدت دچار ضرر و زیان خواهد شد.
