گمانه‌زنی‌ها درباره دنیای بدون واکسن کرونا؛ آیا زندگی به شکل سابق بر می‌گردد؟

درحالی‌که کشورها در شرایط قرنطینه قفل کرده‌اند و زندگی میلیاردها نفر مختل شده است، چهره‌های معروف دست به دست هم داده‌اند تا نوید پایان بیماری فلج‌کننده ویروس کرونا را با کشف واکسن اعلام کنند. اما در این میان یک سناریوی ترسناک دیگر هم وجود دارد: اصلا واکسنی کشف نشود. از نتایج این سناریو این خواهد بود که بارها و بارها امید به‌وجود خواهد آمد و دوباره از بین می‌رود، زیرا راه‌حل‌های پیشنهادی پیش از رسیدن به مرحله آخر، به شکست می‌انجامد. به‌جای اینکه کووید-۱۹ از بین برود، مردم یاد می‌گیرند چگونه با آن زندگی کنند. «راب پیچتا» در سی‌ان‌ان در گزارشی می‌نویسد: شهرها به آرامی بازگشایی خواهند شد و برخی از آزادی‌ها باز خواهد گشت اما در کوتاه‌مدت، اگر متخصصان توصیه‌ای دارند باید از آن پیروی شود. آزمایش و رصد فیزیکی در کوتاه‌مدت بخشی از زندگی ما خواهد شد اما در بسیاری از کشورها هر آن ممکن است یک دستورالعمل ناگهانی در باب خودقرنطینگی صادر شود. راه‌های درمانی توسعه می‌یابند، اما شیوع این بیماری هر سال می‌تواند رخ دهد و آمار مرگ‌ومیر نیز سالانه افزایش یابد. این مسیری است که معمولا ‌ توسط سیاستمداران صورت می‌گیرد، سیاستمدارانی که با خوش‌بینی از تلاش‌های انسانی برای کشف واکسن سخن می‌گویند. اما عدم کشف واکسن، احتمالی است که توسط بسیاری از کارشناسان به‌عنوان گزینه‌ای جدی مدنظر قرار گرفته، چراکه پیش‌تر این اتفاق رخ داده است.

دکتر دیوید نابارو، استاد بهداشت جهانی در کالج امپریال لندن که به‌عنوان نماینده ویژه سازمان بهداشت جهانی درحال مطالعه روی بیماری کووید-۱۹ است، می‌گوید: «برخی از ویروس‌ها هستند که واکسن‌شان هنوز کشف نشده است.» او می‌افزاید: «ما نمی‌توانیم فرض مطلق بگیریم که واکسنی تولید نخواهد شد یا اگر شد همه مراحل آزمایشی و ایمنی را با موفقیت پشت‌سر خواهد گذاشت.»

نابارو به سی‌ان‌ان می‌گوید: «کاملا ضروری است که همه جوامع خود را آماده کنند که این ویروس را به‌عنوان یک دشمن دائمی و پایدار شناسایی کنند و قادر باشند در کنار آن زندگی اجتماعی و اقتصادی خود را از سر بگیرند.»

بیشتر کارشناسان امیدوار باقی مانده‌اند که بالاخره واکسن کووید-۱۹ کشف خواهد شد، برای اینکه به‌عکس ویروس HIV و مالاریا این ویروس به سرعت جهش نمی‌یابد. بسیاری از جمله دکتر آنتونی فاوچی، مدیر سازمان ملی آلرژی و بیماری‌های عفونی تخمین زده‌اند که از یک‌سال تا ۱۸ ماه بالاخره این اتفاق خواهد افتاد. چهره‌های دیگر مانند کریس وایتی، مدیر اداره بهداشت انگلستان، چشم‌انداز دورتری را در نظر دارند و بر این باورند که ساخت واکسن کووید-۱۹ بیشتر از یک سال طول خواهد کشید. اما اگر واکسن کشف شود، تحقق آن در هر چارچوب زمانی دستاورد بزرگی است که نظیر آن پیش‌تر دیده نشده است.

دکتر پیتر هوتر، معاون دانشکده ملی علوم پزشکی استوایی در مرکز پزشکی دانشگاه هیوستون، به سی‌ان‌ان می‌گوید: «ما زودتر از ۱۸ ماه به واکسن دست پیدا نخواهیم کرد.» او می‌افزاید: «این به آن معنی نیست که غیرممکن است اما در صورت این رخداد در کمتر از ۱۸ ماه، یک شاهکار و کاری قهرمانانه انجام شده است.» او تصریح می‌کند: «ما به یک طرح اصلی و یک طرح جایگزین نیاز داریم.»

اگر واکسن کارگر نشود

در سال ۱۹۸۴، مارگرت هکلر، وزیر بهداشت و خدمات انسانی در یک کنفرانس خبری در واشنگتن اعلام کرد که دانشمندان با موفقیت ویروسی را که بعدا HIV خوانده شد، شناسایی کرده‌اند و در کمتر از دو سال واکسن آن برای آزمایش و سپس تولید انبوه آماده خواهد شد. نزدیک به چهار دهه و ۳۲ میلیون کشته، دنیا هنوز منتظر واکسن HIV است. ادعای هکلر به‌جای دستیابی به موفقیت، با دردی انبوه و مرگ‌ومیر بخشی از مردم در کشورهای غربی همراه شد. برای سال‌ها، تشخیص مثبت نه‌تنها حکم اعدام داشت، بلکه این اطمینان هم از سوی بیمار به‌وجود آمده بود که ماه‌های آخر عمرش باید در انزوا به سر ببرد؛ همزمان در مجلات پزشکی نیز این بحث مطرح شده بود که آیا اصلا ارزش دارد برای حفظ جان این بیماران تلاش صورت بگیرد یا نه.

تحقیقات در دهه ۱۹۸۰ پایان نپذیرفت. در سال ۱۹۹۷، بیل کلینتون، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا با یک چالش جدید به میدان آمد که تا یک دهه آینده، واکسن HIV کشف خواهد شد. چهارده سال پیش اما دانشمندان گفتند که ما ۱۰ سال با کشف واکسن هنوز فاصله داریم.

مشکلات یافتن واکسن HIV/ AIDS از ماهیت خود آن شروع شد. آنفلوآنزا قادر است که از سالی به سال دیگر تغییر کند، بنابراین عفونت طبیعی یا ایمن‌سازی سال پیشین، برای سال در پیش شما را آلوده نمی‌کند. پال آفیت، متخصص اطفال و بیماری‌های عفونی که در کشف واکسن روتاویروس، (اسهال شدید در اطفال) همکاری داشته است، تصریح می‌کند: «HIV طی یک عفونت کار خود را می‌کند.» آفیت در ادامه به سی‌ان‌ان گفت: «در داخل بدن شما جهش پیدا می‌کند و این به آن منزله است که شما با هزاران هزار رشته ویروس HIV آلوده شده‌اید و درحالی‌که جهش پیدا می‌کند، سیستم ایمنی بدن شما را نیز فلج می‌کند.»

ایدز مشکلات بسیار منحصربه‌فردی دارد اما کووید-۱۹ این سطح از غافلگیری را ندارد و به همین دلیل بسیاری را برای پیدا کردن واکسن خوش‌بین کرده است. اما بیماری‌های دیگری نیز وجود دارد که هم دانشمندان و هم بدن انسان را سر در گم کرده است. هنوز یک واکسن موثر برای تب دنگی که بنا به گفته سازمان بهداشت جهانی سالانه ۴۰۰ هزار نفر را آلوده می‌کند، پیدا نشده و پزشکان و محققان را آچمز کرده است. در سال۲۰۱۷، به‌رغم تلاش‌های گسترده برای کشف واکسن، به‌دلیل اینکه موجب حادتر شدن حال بیماران شد، تولید آن متوقف شد. به همین ترتیب، تولید واکسن برای راینوویروس‌ها و آدنو‌ویروس‌ها که همچون ویروس کرونا می‌توانند علائم سرماخوردگی ایجاد کنند، کشف واکسن تاکنون با دشواری روبه‌رو بوده است. در این زمینه باید گفت تنها یک واکسن برای آدنوویروس وجود دارد که آن هم از نظر تجاری در دسترس نیست.

نابارو با تشریح روند دردناک و آهسته تولید واکسن می‌گوید: «شما امید بالایی دارید، اما ناگهان همه‌اش به یکباره به باد می‌رود.» او می‌افزاید: «ما با سیستم‌های بیولوژیک سروکار داریم نه سیستم مکانیکی. این واقعا بستگی به نحوه واکنش بدن دارد.»

تلاش‌های بشریت از پیش در دانشگاه آکسفورد انگلستان برای کشف واکسن ویروس کرونا آغاز و روی شامپانزه‌ها آزمایش شده است. در ایالات‌متحده نیز واکسن متفاوتی توسط «مدرنا» تولید شده است. هوتز که در تولید واکسن سارس همکاری داشته است، به سی‌ان‌ان گفت: «فعلا ما در مرحله آزمایش، نه توسعه قرار داریم و فرآیند کشف آن بالا و پایین زیاد داشته است. مرحله سخت تولید واکسن آن است که ببینیم کارگر می‌افتد و آیا اصلا ایمن هست یا نه؟»

طرح جایگزین

اگر همین سرنوشت با واکسن کووید-۱۹ همراه باشد، ویروس می‌تواند سالیان سال در کنار ما باقی بماند. اما پاسخ پزشکی به ویروس ایدز، درحالی‌که هنوز فروکش نکرده، چارچوبی برای زندگی کردن با آن را فراهم آورده است. آفیت می‌گوید: در ویروس HIV ما توانسته‌ایم با آنتی‌ویروس‌ها آن را تبدیل به یک بیماری مزمن کنیم. این آن چیزی است که امیدواریم بتوانیم با سرطان نیز چنین کنیم.» آفیت می‌افزاید: «این بیماری دیگر مانند دهه ۱۹۸۰، حکم اعدام به حساب نمی‌آید.» پیشرفت چشمگیر در تولید قرص‌های پیشگیری از آن زمان اجازه داده است که جان صدها هزار نفر از مردم از بیماری کشنده ایدز نجات پیدا کند. تاکنون در مورد بیماری کووید-۱۹ تعدادی درمان نیز مورد آزمایش واقع شده است، زیرا دانشمندان به‌طور موازی در کنار کشف واکسن، به‌دنبال طرح جایگزین می‌گردند و ‌همه این آزمایش‌ها در مراحل اولیه قرار دارند. دانشمندان به‌دنبال تجربیات دارویی ضدابولا با «remdesivir» هستند، درحالی‌که درمان از طریق پلاسمای خون نیز مورد آزمایش قرار گرفته است. این درحالی است که هیدروسکی کلروکین که از سوی دونالد ترامپ به‌عنوان «عوض‌کننده بازی» شناخته شده است، هنوز روی بدن بسیاری از بیماران به خوبی واکنش نشان نداده است.

دکتر کیت نیل، استاد برجسته اپیدمولوژی بیماری‌های عفونی از دانشگاه ناتینگهام می‌گوید: «داروهای فعلی بهترین نامزدهای ما هستند.» او می‌افزاید: «مشکلی که وجود دارد، رویه تدریجی داروها برای آزمایش است.»

نیل که چنین آزمایش‌هایی را در مجلات پزشکی بررسی می‌کند، به سی‌ان‌ان می‌گوید: «باید آزمایش‌های تصادفی کنترل شود. مقالاتی که من می‌خوانم نشان می‌دهد که هنوز داروها به‌خوبی پردازش نشده‌اند.» نیل تصریح می‌کند که برخی داروها از زمین بازی خارج شده‌اند و اگر یکی از داروها روی کووید-۱۹ موثر واقع شود، احتمالا طی هفته‌های آتی خواهد بود. سازمان دارو و غذای ایالات‌متحده اما می‌گوید یکی از این داروها وارد شده است. داروی «remdesivir» تاثیرات مثبتی روی بیماران داشته و سرعت بهبودی آنها را بالاتر برده است.

اگر یک دارو بتواند دوره بخش‌های مراقبت‌های ویژه را به‌طور محسوسی کاهش دهد باید گفت که دارو توانسته به‌شکل قهرمانانه‌ای موثر واقع شود، چراکه می‌تواند مشکل ظرفیت بیمارستان‌ها را در بخش مراقبت‌های ویژه کاهش و تمایل دولت‌ها را برای بازگشایی زودتر جامعه افزایش دهد. اما اینکه یک روش درمانی چقدر می‌تواند موثر باشد، بستگی به آن دارد که کدام دارو کمترین اثرات جانبی را خواهد داشت. داروی «remdesivir» در گستره بین‌المللی تولید نشده است و تولید انبوه آن نیز ممکن است با مشکلات زیادی همراه شود. این درحالی است که دارو برای بروز مجدد عفونت نمی‌تواند مانعی ایجاد کند، اما این به آن معنا است که دیگر می‌توان راحت‌تر ویروس کرونا را مدیریت کرد، درحالی‌که طی سالیان متمادی به یک همزیستی با این بیماری خواهیم رسید.

زندگی بدون واکسن چه شکلی است؟

اگر واکسنی تولید نشود، زندگی به شکل سابق خود باقی نخواهد ماند. شاید به سرعت نتوانیم به زندگی نرمال خود بازگردیم. نیل می‌گوید: «این تعطیلی از نظر اقتصادی و سیاسی قابل تحمل نیست. پس ما باید به طرق دیگر آن را کنترل کنیم.»

این به آن معنا است که کشورها می‌خواهند هر چه زودتر از این شرایط فلج‌کننده خلاص شوند اما کارشناسان به‌دنبال راهکارهایی خواهند گشت تا بتوانند در عین حال که زندگی ادامه دارد، برای درمان قطعی زمان بخرند. یعنی اینکه شیوه جدیدی از زندگی ممکن است ماه‌ها یا شاید هم سال‌ها حاکم شود تا اینکه بیماری کووید-۱۹ توسط یک واکسن برای همیشه نابود شود. نابارو می‌گوید: «کنار آمدن با کووید-۱۹ بسیار ضروری است.» او از قراردادهای جدید اجتماعی برای شهروندان هر کشوری می‌گوید و تصریح می‌کند که افراد ضمن پیش بردن زندگی عادی، اگر به بیماری کووید-۱۹ دچار شدند مسوولیت خودقرنطینگی را پذیرا باشند، یا اینکه احتمال درگیر شدن با این بیماری را همواره مد نظر خود قرار دهند.  این به آن معنا است که فرهنگ سرفه خفیف یا سرماخوردگی باید تغییر پیدا کند. کارشناسان همچنین پیش‌بینی می‌کنند یک تغییر دائمی در نگرش‌شان نسبت به‌کار در خانه یا دور کاری به‌وجود خواهد آمد. دست‌کم برای برخی روزها، دور کاری به‌عنوان یک راه‌حل استاندارد برای یقه سفیدها دیده خواهد شد. کارخانه‌ها ممکن است جدول خدمت نوبتی یا شیفتی خود را به روز کنند و دفاتر اداره‌ها بیخود و بی‌جهت دیگر پر نشوند. نابارو می‌افزاید: «این باید به روشی برای رفتار عمومی تبدیل شود و آن را جزئی از مسوولیت شخصی خود کنیم. کسانی را که در خودقرنطینگی به سر می‌برند قهرمان بدانیم نه افرادی منزوی.» وی تاکید می‌کند که باید یک پیمان جمعی برای بقا و زیست به‌منظور حفاظت از ویروس ببندیم. البته نابارو می‌گوید این برای کشورهای فقیرتر دشوار خواهد بود، بنابراین پیدا کردن راه‌حل‌هایی برای حمایت از کشورهای در حال توسعه، به‌ویژه از نظر سیاسی بسیار اهمیت دارد. نابارو همچنین به شهرک‌های پناهجویان اشاره می‌کند و آنها را جزو مناطق پرخطر می‌خواند. در یک کلام نابارو می‌گوید برنامه‌های وسیع تست گرفتن و رصدیابی برای زندگی با کووید-۱۹ بسیار حائز اهمیت است و برنامه‌هایی از این دست جزو معدود شیوه‌های موثر برای مبارزه با شیوع بیماری است.

هوتز هم می‌گوید: «سیستم بهداشت عمومی که دارای سیستم ردیابی، تشخیص در محل کار و شناسایی زودهنگام باشد، بسیار اهمیت دارد. این امر شدنی است اما در عین حال پیچیده و سخت است، چراکه قبلا تجربه چنین کارهایی را نداشته‌ایم.» هوتز می‌افزاید: این سیستم‌ها می‌توانند اجازه بازگشت برخی از تعاملات اجتماعی را بدهند. اگر انتقال حداقلی باشد، در حقیقت می‌توان برخی رویدادها، مانند رویدادهای ورزشی را بازگشایی کرد اما حتی همین حداقل‌ها هم نمی‌تواند دائمی باشد و ممکن است با رصد دولت‌ها و نهادهای بهداشت عمومی، همین بازگشایی‌های حداقلی بازپس گرفته شود.

 این به آن معنا است که لیگ برتر، NFL و سایر رویدادهای ورزشی دسته‌جمعی، دست‌کم تا زمانی که با آزمایش بازیکنان همراه باشد، بلامانع است و اگر دوباره تهدیدات به سرجای اول خود بازگشتند، ورزشگاه‌ها مجددا تعطیل شوند. نیل تصریح می‌کند که احتمالا در این شکل از زندگی اجتماعی بارها و مکان‌های عمومی جزو آخرین جاهایی هستند که بازگشایی می‌شوند. وی می‌گوید: دولت‌ها می‌توانند با رعایت فاصله اجتماعی رستوران‌ها را بازگشایی کنند. برخی کشورهای اروپایی این سیگنال را صادر کرده‌اند که اجازه خواهند داد رستوران‌ها با ظرفیت کمتری بازگشایی شوند.

پژوهشگران در عین حال بر این باورند که نگرش، بینش و ایمان ما در جهان پساکرونا دچار تغییر و تحول بنیادین خواهد شد. در جهان پساکرونا با نوعی انسان بی‌‌محابا نسبت به مراجع ارزشی و هنجاری مواجه خواهیم بود که معنای زندگی‌‌اش در دوران کرونا و تحت تاثیر تجربه‌‌های شخصی از بحران و بی‌معنایی‌ها و مخاطرات دچار تحول شده و با مضامین و موازین قبل از کرونا نمی‌توان با وی مواجه شد. یعنی کرونا بر نحوه تفکر هستی‌‌شناسانه و معرفت‌‌شناسانه انسان‌ها حتی در زندگی روزمره و همچنین در انسان معمولی هم تاثیر تدریجی و شگرفی بر جا خواهد گذاشت. برخی جامعه‌شناسان با بیان اینکه انسانی که دچار بحران در معنای زندگی شده حتما دچار انقلاب و دگرگونی در فهم زندگی یا جهان زندگی و زیست جهان خود می‌شود، به این نکته اشاره می کنند که «انسان بر جوهر وجودی خود متکی شده و در مقابل مراجعی که از بیرون قصد سلطه بر او را دارند، بی‌پروا خواهد بود.»

این دسته بر این باورند که «در جوامعی که مراجع موردنظر در زندگی عموم شامل مراجع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در هنگامه بحران نتوانستند به‌طور موثر حضور داشته و متولی‌گری کرده و تصمیم‌سازی به موقع کنند، شاید ناخواسته انسان پساکرونا را به خودباوری و خوداتکایی رهنمون کردند که ممکن است گاهی این خودباوری حتی در شکل رادیکال و نابهنجار نیز زمینه ظهور یابد و جهان زندگی را دچار تحول بنیادین معنایی کند.» این دسته از جامعه شناسان بر این باورند که مفهوم خویشاوندی و خانواده، مفهوم محیط‌زیست، سلامت بدن و روان برای انسان بعد از کرونا یک مفهوم دیگری است، محیط انسانی و اجتماعی ما دچار تغییرات معناداری شده و دانش سلامت انسان‌‌ها به‌عنوان یک امر فرهنگی در جهان بعد از کرونا دستخوش تحول و تکامل خواهد شد.