آتش جنگ قره‌باغ به ایران، ترکیه و روسیه می‌رسد؟
به گزارش اقتصادنیوز؛ روزنامه نیویورک‌تایمز در مقاله‌ای تحلیلی با عنوان «چرا اختلافات میان ارامنه و آذربایجان دوباره شعله‌ور می شود؟» به قلم «اندرو کرِیمِر» نوشته است؛ تنش درون و پیرامون مناطق جدایی‌طلب نشان می‌دهد برخی اختلافات قومی و محلی در حال تبدیل شدن به یک درگیری منطقه‌ای است.
اندرو کریمر، خبرنگار مستقر در دفتر نیویورک‌تایمز در مسکو در نوشت: «یک هفته پیش جنگ در ناگورنو-قره‌باغ (قره‌باغ کوهستانی)، منطقه‌ای جدا شده در آذربایجان با اکثریت ارمنی، آغاز شد و زنگ خطر جنگ گسترده‌تری که ممکن است پای روسیه، ترکیه و ایران را به میان آورد را به صدا درآورد.
این تنش‌ها برای دهه‌ها در یک منطقه کوهستانی دور افتاده قفقاز -بدون اهمیت استراتژیک برای هیچ‌یک از طرف‌ها- در جریان بود. سوال اینجاست چرا دور جدید تنش‌ها و تشدید درگیری در هفته گذشته با خشونت‌های پراکنده سابق متفاوت است؟
یک تمایز بزرگ: ورود مستقیم ترکیه در حمایت از متحد قومی خود، آذربایجان، در منطقه‌ای که تحت سیطره و نفوذ سنتی روسیه است.
این نبردها در حالی صورت می گیرد که ترکیه به طور فزاینده ای عضلات خود را در خاورمیانه و شمال آفریقا خم می کند و به خطرات تشدید درگیری‌های محلی قومیتی و نژادی -و البته آغشته به زهر کینه‌توزی- می‌افزاید.
تحلیلگران می‌گویند، با توجه به شیوع ویروس کرونا، میانجی‌های بین‌المللی علائم هشدار دهنده را از دست داده‌اند، چراکه در طول تابستان تنش‌ها در منطقه کوهستانی ناگورنو-قره‌باغ افزایش یافته است.
در ادامه آنچه در این مناقشه جریان دارد و چرایی شعله‌ور شدن دوباره آتش اختلافات باکو-ایروان تشریح شده است.
ریشه درگیری‌ها
جنگی که در اواخر دوره اتحاد جماهیر شوروی بین ارامنه و آذربایجانی ها آغاز شد ، زمینه را برای جنگ امروز در قره باغ فراهم آورد.
قره‌باغ قبل از آنکه جنگنجویانش در سلسله پیروزی‌هایی که منجر به آتش‌بس در سال 1994 شد، مناطق وسیعی از آذربایجان را تصرف کنند، از آذربایجان اعلام استقلال کرده بود و در جنگ پس از آن محاصره قومی ارامنه تقریباً درهم شکسته شد.
این منطقه به یکی از مناطق دوازده‌گانه‌ای که اصطلاحاً «مناطق درگیری منجمد» در منطقه وسیع اتحاد جماهیر شوروی سابق تبدیل شد. با وجود اینکه قره‌باغ تنها بخش تجزیه شده‌ای بود که توسط ارتش روسیه اشغال نشد، اما این خصومت ریشه‌دار قومی است که قره‌باغ را از دیگر مناطق متمایز می‌کند.
این توافق که 26 سال پیش منعقد شد، همیشه موقتی قلمداد می‌شد منجر به دور افتادن حدود ۶۰۰ هزار آذربایجانی از خانه‌های خود شد و منطقه کوهستانی قره باغ را در معرض حمله از سوی آذربایجانی که قول داده است منطقه را بازپس بگیرد، قرار داد.
در حالی که قدرت اقتصادی و نظامی فزاینده آذربایجان به عنوان یک صادر کننده نفت، در حال رشد بود، بازار جهانی نفت -همانطور که اغلب چنین است- به زمینه درگیری‌ها تبدیل شد.
منطقه کوهستانی قره‌باغ همیشه برای درگیری مجدد محلی آماده بود، اما در گذشته روسیه و ترکیه گاهی برای کاهش تنش‌ها همکاری داشتند.
درگیری‌های اخیر در ۲۷سپتامبر آغاز شد و آذربایجان مدعی است که ارمنستان ابتدا مواضع کشورش را گلوله باران کرده، در حالی که ارمنستان گفته است حمله آذربایجان بدون دلیل بود. تاکنوت دست‌کم 150 نفر تاکنون کشته شده‌اند.
خطر جذب قدرت‌های منطقه‌ای به یک نبرد محلی
همکاری ناآرام ترکیه و روسیه شروع به محو شدن می کند زیرا هر دو کشور در خاورمیانه قاطعانه قدم برمی‌دارند و از آن سو ایالات متحده به تدریج عقب‌نشینی می‌کند.
ترکیه
روابط هر سه کشور پیچیده‌تر شده است. ترکیه با خرید موشک‌های ضد هوایی از روسیه و قطع توافق نامه خط لوله انتقال گاز طبیعی که تضعیف‌کننده اوکراین تلقی می‌شود، ایالات متحده را از خود بیگانه کرد. همزمان آنکارا در جنگ‌های نیابتی در سوریه و لیبی علیه مسکو می‌جنگد.
پس از آنکه حملات هوایی روسیه در سوریه در اوایل سال جاری باعث کشته شدن سربازان ترکیه شد، ترکیه به زودی در سایر میادین جنگی که روسیه در آن آسیب پذیر بود ظاهر شد.
در ماه مه، ترکیه مشاوران نظامی، هواپیماهای بدون سرنشین مسلح و جنگنده‌های نیابتی سوریه را به لیبی اعزام کرد تا دولت مورد حمایت سازمان ملل را پشتیبانی کند و یک جناح رقیب که مورد حمایت روسیه بود را در آن جنگ عقب راند. ترکیه در ژوئیه و آگوست امسال نیروها و تجهیزات را برای تمرینات نظامی به آذربایجان فرستاد.
ارمنستان گفته است که ترکیه مستقیماً درگیر جنگ است و یک جنگنده اف -16 ترکیه یک جت ارمنستان را سرنگون کرده است. اما ترکیه این اتهامات را رد می کند.
روسیه
روسیه و فرانسه، به دنبال نقشی که هر دو در لیبی ایفا می‌کنند، از ادعای ارمنستان مبنی بر استقرار شبه نظامیان سوری در قره‌باغ از سوی ترکیه حمایت کرده‌اند.
معاون رئیس کمیته امور بین الملل پارلمان روسیه در این هفته برای اولین بار چشم انداز مداخله نظامی روسیه را به عنوان یک تلاش صلح‌طلبانه مطرح کرد، هرچند مقامات ارشد بیشتری در کرملین و وزارت خارجه خواستار مذاکره برای آتش بس هستند.
ایران
در همین حال، ایران در منطقه‌ای از تپه‌های سرسبز و ناهموار در امتداد رودخانه ارس، که صحنه شدیدترین نبردهای اخیر است، با منطقه جداشده مرز مشترک دارد. ارتش قره‌باغ روز پنجشنبه گفت که به یک هلی‌کوپتر آذربایجانی که در ایران سقوط کرد، شلیک کرده است.
علائم هشدار نادیده گرفته شدند
تحلیلگران می گویند ، میانجی‌های بین المللی که درگیر سایر مسائل مانند پاندمی کرونا و خیزش مردمی در بلاروس -یکی دیگر از کشورهای شوروی سابق- بودند، از علائم هشدار‌دهنده غافل شدند و گشایش‌های دیپلماتیک احتمالی را از دست داده‌اند.
اولسیا وارتانیان، تحلیلگر ارشد قفقاز در گروه بین‌المللی بحران، گفت: محدودیت‌های سفر ناشی از شیوع ویروس کرونا در طول تابستان مانع از به جریان افتادن سنت «دیپلماسی شاتل*» شد. برای جنگجویان قره باغ این زمان مناسبی برای آغاز جنگ است.
(*دیپلماسی شاتل در روابط بین الملل، عبارت است از اقدام یک بازیگر خارجی به‌عنوان واسطه میان رهبران اصلی برای حل یک مناقشه، بدون اینکه تماس مستقیم میان طرف‌های اصلی شکل بگیرد.)
اسماعیل هاکی پکین ، ژنرال بازنشسته ترک گفت: هنگامی که ارمنستان، به عنوان متحد روسیه، طی درگیری مرزی در ماه ژوئیه ژنرال و دیگر افسران ارتش آذربایجان را در حمله موشکی کشت، ترکیه بلافاصله پیشنهاد کمک به آماده سازی ارتش آذربایجان برای واکنش را ارائه کرد.
تمرینات نظامی مشترک ترکیه و آذربایجان آغاز شد. کاهش نقش آمریکا در منطقه یک پس‌زمینه بود تا ترکیه سیاست‌های قاطعانه خود را گسترش دهد. اگرچه ایالات متحده هرگز به اندازه روسیه در منطقه قفقاز جنوبی نفوذ نداشته است.
آنچه اکنون شاهدیم
آخرین تلاش عمده آمریکایی‌ها برای ایجاد صلح در درگیری قره‌باغ به حدود ۲۰ سال پیش برمی گردد که ایالات متحده طرفین را برای گفتگو به فلوریدا دعوت کرد. اما این موضوع پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر 2001 از دستور کار ایالات متحده خارج شد.
سپس واسطه‌ها تبادل اراضی را ترویج کردند. از جمله مناطقی که آذربایجان در جنگ 1990 از دست داد ، اما هیچ یک از طرفین با مبادله مناطق سرزمینی موافقت نکردند.
به باور تحلیلگران خوش بینانه‌ترین پیش‌بینی از درگیری‌های فعلی، بازگشت به همان وضعیت ناخوشایند ۱۰ روز پیش است و نه جنگ گسترده‌تری که ممکن است در ترکیه و روسیه رخ دهد.
