بایدن تنش میان ایران و آمریکا را کاهش می‌دهد؟

بالاخره پس از نزدیک به چهار روز نتیجه انتخابات ایالات متحده مشخص شد. بایدن قاطعانه توانست ترامپ را کنار بزند و از روز اول بهمن در کاخ سفید مستقر خواهد شد. حالا سیاست خارجی ایالات متحده سکان دار جدیدی دارد. ترامپ در چهار سال گذشته با انتخاب سیاست خارجی متفاوت با دیگر روسای جمهوری آمریکا، این کشور را به انزوایی جهانی کشاند، دشمنی های فراوانی ایجاد کرد و متحدان سنتی ایالات متحده را دلسرد کرد. حالا بایدن باید تلاش کند تا مسیر را به قبل از سال 2016 برگرداند. 

بازگشت به برجام یکی از مواردی است که چهل و ششمین رئیس جمهور آمریکا در دوران کاندیداتوری، وعده اش را داده است. او گفته بود که در همان روزهای نخست ورود به کاخ سفید، به قراردادهایی که ترامپ از آنها بیرون رفته، باز خواهد گشت و توافق هسته ای هم یکی از همان موارد است. با این وجود کارشناسان معتقدند مسیر به این آسانی نخواهد بود و بایدن نمی تواند یک شبه همه چیز را جبران کند و به قبل از روزی برگردد که ترامپ خروج از برجام را رقم زد.

در ادامه گفتگوی علی اصغر زرگر، کارشناس امور بین الملل را می خوانید؛

به نظر می رسد که بایدن در سیاست خارجی خود دنباله رو دولت اوباما باشد. برای همین است که بسیاری معتقدند او به شیوه چهل و چهارمین رئیس جمهور آمریکا با برجام رفتار خواهد کرد. به نظر شما رویکرد بایدن به توافق هسته ای که ترامپ از آن خارج شده چیست؟

الان بسیار زود است که درمورد سیاست خارجی دولت بایدن حرف بزنیم. او حداقل شش ماه زمان می خواهد تا در جایگاه فعلی جا بیفتد و بعد شروع به تصمیم گیریهای کلان در حوزه سیاست خارجی خود کند. او نیاز دارد که شاخصه های سیاست خارجی خود را دوباره ترسیم کند چرا که ترامپ بازی را در این چهار سال بهم زده. به همین دلیل است که تا به کاخ سفید برود و بخواهد تیم خودش را مشخص کند و خط و مشی تازه ای ترسیم کند، حداقل شش ماه زمان می برد. 

به طور کلی در آمریکا رئیس جمهور نمی تواند اصول کلی سیاست خارجی را کاملا تغییر دهد. سیاست این کشور بر اساس منافع ملی و اصولی تنظیم شده که ساختار خاص خودش را دارد و تغییر یک شبه آن ممکن نیست.

در رابطه با ایران نظر بایدن این است که به همان سیاست خارجی که اوباما تا پیش از سال 2016 در پیش گرفته بود برگردد. یعنی مذاکرات با ایران با یک سری شرایط ایجاد شود و احتمالا یکی از مهم ترین شرایطی که خواهد گذاشت بازگشت ایران به تعهداتی است که در توافق هسته ای آمده. به ویژه در مورد مسائل مرتبط به انرژی هسته ای و گام هایی که ایران به عقب برداشته، او خواهان تغییر شرایط است و در نهایت تمایل دارد تا با ایران در خصوص مسائل منطقه ای و دفاعی هم به گفتگو بنشیند. البته ایران می گوید که چنین مساله ای را قبول نخواهد کرد.

اما فعلا جزئیاتی از قبیل اینکه شرایط بایدن چه خواهد بود؟ آیا برای حل مشکلات پیش شرط تعیین می کند یا نه و... مشخص نیست.

ایران از ایالات متحده توقع دارد که با بازگشت به توافق هسته ای تحریم ها علیه تهران را برطرف کند و مانند یکی از کشورهای 4+1 رفتار کند. چقدر احتمال چنین چیزی وجود دارد؟

مقدار زیادی از تحریم هایی که توسط ترامپ علیه ایران در دو سال گذشته اعمال شده، بر اساس نوعی همپوشانی انجام گرفته است. مثلا تحریم ها تنها مرتبط با موضوع هسته ای نیستند بلکه مسائل امنیتی و دفاعی و تروریسم و ... را هم پوشش می دهند. این لایه به لایه بودن تحریم ها باعث می شود که برداشته شدنشان به آسانی و یک جا صورت نگیرد. اما اینکه چه میزان طول بکشد به رویکرد طرفین بستگی دارد و اینکه تا چه اندازه بتوانند مسائل را میان خود حل و فصل کنند. اما می توان گفت که چنین چیزی زمان بر خواهد بود. در کوتاه مدت و بعد از کنار رفتن یک دولت که سیاستش در قبال ایران شدیدترین تحریم ها بوده، دولت جدید قادر نخواهد بود که به سرعت همه موانع را پس بزند. پس نیاز به برداشتن قدم های کوچک است.

برخی معتقدند دولت بایدن می تواند از روشی که اوباما در طول مذاکرات هسته ای استفاده می کرد، درس بگیرد. به گونه ای که تحریم ها علیه ایران را در بازه های زمانی کم تر کند تا گفتگوها جلو بروند. چنین سیاستی شدنی است؟

بعید نیست که بخش هایی از تحریم ها که توسط دولت ترامپ فعال شده بودند، به ویزه در حوزه هایی مثل نقل و انتقالات مالی و فروش نفت شامل تخفیف هایی شوند و آمریکا امتیازات جزئی در این موارد بدهد. این موارد می تواند نسبتا سریع تر رخ دهد. اما در مواردی که نیاز به اجماع در داخل ایالات متحده وجود دارد، کار به این آسانی نیست و زمان می برد.

ایران می گوید بایدن و ترامپ برای او فرقی نداشته اند و  اینکه روز اول بهمن ماه چه کسی به کاخ سفید برود، شرط و شروطش را از قبل تعیین کرده و آنها را تغییر نخواهد داد. اما به نظر شما سیاست خارجی ایران در برخورد با دولت بایدن چگونه خواهد بود؟

ایران در قبال آمریکا سیاستی را دنبال می کند که آن را نمی شود تغییر داد. این سیاست به کلیات نظام و افکار عمومی و مشروعیت وابسته است و به همین خاطر خدشه ناپذیر به نظر می رسند. اما به طور کلی ایران با توجه به وضعیتی که در شرایط فعلی از نظر اقتصادی دارد و نمی تواند نقل و انتقالات مالی انجام دهد و نفتش را به آسانی به فروش برساند، به هر تغییر و گام معقولی که دولت بایدن بردارد و مغایر با اصول ایران نباشد، روی خوش نشان می دهد.

به نظر من در ماه های گذشته ایران سیاست احتیاط آمیزی را در پیش گرفته که نشان از همین موضوع دارد.

یعنی سیاست خارجی کشورمان هم همزمان با تغییراتی که در ایالات متحده در پیش بوده، تغییر داشته است؟

ایران در ماه های اخیر در منطقه سیاست های نرم تری در پیش گرفته و به طور کلی سیاست خارجی را به سمت حفظ روابط با متحدان و پیدا کردن دوستی ها و متحدان بیشتر پیش برده است. از طرف دیگر به نظر می رسد که جو بایدن علاقه زیادی به کشورهای عرب منطقه نشان نمی دهد و پیشبینی می شود که روابط ایالات متحده با عربستان سعودی به گرمی زمان ترامپ نباشد. همین وضعیت می تواند اوضاع را در منطقه خلیج فارس عوض کند. سیاستی که در حال حاضر ایران با جهان در پیش گرفته، همان سیاست خارجی است که در چنین زمانی به آن نیاز دارد. این وضعیت موجب می شود تا دولت جدید آمریکا بعد از استقرارش، امتیازاتی را بدهد و پیشرفت هایی حاصل شود که به سود هر دو طرف است.

اما به طور کلی نمی توان انتظار داشت که ایران  شتابزده بر سر مسائلی که ایالات متحده مطرح می کند، وارد گفتگو شود. شرط ایران این است که واشنگتن تن به شرایط تعیینی ایران بدهد و در مقابل تهران هم می گوید به تعهدات خود باز می گردد.

آیا چنین عزمی را در دولت بایدن شاهد خواهیم بود؟

به نظر من با توجه به مشکلات عدیده ای که آمریکا و حتی اروپا دارد و در بحبوحه کرونا دچار مشکلات اقتصادی شده، این کشورها ترجیح می دهند که در پسا کرونا بتوانند از نعمت مبادلات اقتصادی با کشوری با بازاری هشتاد میلیونی بهره مند باشند. حتی ورود نفت ایران به طور رسمی به بازار فروش نفت می تواند به سود آنها باشد، چرا که هر چه فروشندگان بیشتر، نفت زیادتری را بفروشند، قیمت طلاه سیاه ثابت مانده یا کم تر خواهد شد و این چیزی است که برای آنها سود آور هم هست.  به نظر من هم عوامل بین المللی و هم مسائل داخلی در ایران نشان می دهد که کشور آمادگی عبور از این بحران را دارد و اگر یک سری مقدمات اولیه برای آن فراهم شود، می توان مشکلاتی که فعلا لاینحل به نظر می رسند را حل کرد.