پشت پرده توافق امارات و اسرائیل؛ تهدید اصلی ایران است یا ترکیه؟

نهم ماه دسامبر بود که المانیتور گزارش داد ترکیه قصد دارد سفیر جدیدی را برای اعزام به اسرائیل تعیین کند. انتظار می رود سفیر احتمالی افوک اولوتاش رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک در وزارت امور خارجه ترکیه باشد. وی به زبان عبری مسلط بوده و دانش آموخته دانشگاه عبری در اورشلیم است. او همچنین یکی از حامیان سرسخت سیاست های رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه و  تحلیلگر ارشد مرکز مطالعات استراتژیک ستا بوده و در زمینه مناقشه بین اسرائیل و فلسطین حامی فلسطین است.

تعیین سفیر جدید پیشنهادی ترکیه در اسرائیل به عنوان یکی از دیپلمات های آینده دار این کشور، غیرمنتظره بود چرا که روابط هر دو در پایین ترین سطح تاریخی قرار دارد. به هر روی این نشان دهنده سیاست دومرحله ای اردوغان در قبال اسرائیل است. این سیاست به احساسات ضد اسرائیلی در داخل متوسل می شود واز تهدید بالقوه اسرائیل برای منافع ترکیه در خارج از کشور محافظت می کند.

اردوغان برای محکوم کردن پایگاه حزب عدالت و توسعه، با محکوم کردن توافق آبراهام، تعامل با حماس و انتقاد از اسرائیل در سازمان ملل، تنش ها را با اسرائیل افزایش داده است. با وجود این سخنان خصمانه، ترکیه می خواهد ضمن توسعه روابط اقتصادی مانع گام های تهاجمی اسرائیل و جاه طلبی های ژئوپلیتیکی آن شود

در آغاز تصدی نخست وزیری اردوغان در سال ۲۰۰۳، روابط ترکیه و اسرائیل صمیمانه بود. علی رغم نگرانی اسرائیل در مورد گرایش های اسلام گرایانه اردوغان، اسرائیل و ترکیه تمرینات نظامی مشترک داشتند و در زمینه فناوری های نظامی به تبادل اطلاعات پرداختند.

در ژانویه سال ۲۰۰۵، اردوغان با نخست وزیر اسرائیل وقت یعنی موشه کاتساو ملاقات کرد و هشدار کاتساو را درباره برنامه هسته ای ایران به اشتراک گذاشت. در نوامبر ۲۰۰۷، شیمون پرز با تأکید بر تقویت روابط  بین ترکیه و اسرائیل در آن زمان، اولین رئیس جمهور اسرائیل بود که در پارلمان ترکیه سخنرانی کرد.

در موضوع فلسطین، اردوغان بعضی اوقات از سیاست اسرائیل بسیار انتقاد می کرد. این انتقادها شامل توصیف اردوغان از اسرائیل به عنوان یک کشور تروریستی در سال ۲۰۰۴ و محکومیت شدید ترور اسرائیل علیه شیخ یاسین، رهبر حماس بود. با این حال، این اختلافات به حوزه های مختلف افزایش یافت و در یک مقطع زمانی زودگذر روابط این دو را تحت تأثیر قرار داد.

در حالی که افکار عمومی ترکیه در قبال اسرائیل پس از نبرد اسرائیل و حماس در غزه در جنگی سه هفته ای خدشه دار شد، موضع ضد اسرائیلی اردوغان به طور فزاینده ای تندتر شد. ترشی روابط ترکیه و اسرائیل از دو جهت با منافع اردوغان در داخل کشور همخوانی داشت.

نخست، به اردوغان اجازه داد تا ترکیه را به عنوان قهرمان اصلی آرمان فلسطین در خاورمیانه در نظر بگیرد. دوم، به اردوغان اجازه داد اسرائیل را به عنوان محرک اغتشاشات سیاسی و آشفتگی اقتصادی در ترکیه سرزنش کند.

این روایت ها سیاست ترکیه در قبال اسرائیل را بار دیگر با افکار عمومی متحد ساخت و حمایت داخلی از حزب عدالت و توسعه اردوغان را تقویت کرد. نظرسنجی موسسه "پیو" در بهار سال ۲۰۱۴ نشان داد که تنها ۲ درصد از مردم ترکیه از اسرائیل حمایت می کنند و ۸۶ درصد از آنها نگاه منفی به آن دارند. نظرسنجی سال ۲۰۱۸ دانشگاه "بیلگی" استانبول نشان داد که ۱۴ درصد مردم ترکیه اسرائیل را بزرگترین تهدید امنیت ملی برای ترکیه می دانند، که دومین رقم پس از ایالات متحده است.

چرخش ترکیه به سمت یک موضع فعال و حامی فلسطین پس از حمله اسرائیل به کاروان کمک‌رسانی غزه در ماه مه ۲۰۱۰ تقویت شد. اردوغان کشتن ۱۰ نفر از نیروهای امدادی ترکیه توسط اسرائیل را اقدام تروریسم دولتی غیرانسانی توصیف کرد.

در سپتامبر ۲۰۱۱ ، ترکیه سفیر اسرائیل را اخراج کرد تا اینکه نخست وزیر بنیامین نتانیاهو برای این حادثه عذرخواهی کرد. هنگامی که این اختلاف در ژوئن ۲۰۱۶ حل شد ، ترکیه نقش بیشتری در توسعه اقتصادی نوار غزه بر عهده گرفت و متعهد شد که پروژه های زیربنایی را در قلمرو محاصره شده بسازد.

گسترش روابط غیررسمی بین اسرائیل و کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس مانند عربستان سعودی و امارات متحده عربی باعث شد که ترکیه کنش گری های خود را در حمایت از فلسطین را افزایش دهد. در دسامبر ۲۰۱۷، اردوغان از کشورهای مسلمان خواست تا قدس را به عنوان پایتخت فلسطین به رسمیت بشناسند و قول داد سفارت ترکیه را در قدس شرقی افتتاح کند.

ترکیه همچنین مشارکت خود را در مذاکرات آشتی درون فلسطینی گسترش داد، که شامل میزبانی از نمایندگان حماس و فتح در ۲۲ سپتامبر بود. اردوغان همچنین بر مواضعش اصرار داشت که ترکیه به اسرائیل اجازه نمی دهد کرانه باختری را ضمیمه کند، حتی اگر آنکارا نتواند مانع توسعه طلبی اسرائیل شود.

حزب عدالت و توسعه علاوه بر برجسته کردن حمایت خود از آرمان فلسطین، افکار عمومی ترکیه را علیه اسرائیل به عنوان تهدیدی برای ثبات داخلی متحد کرد. بصیر آتالای، معاون نخست وزیر ترکیه، اعتراضات پارک گزی در سال ۲۰۱۳ را عامل تبانی بین مهاجران یهودی و رسانه های خارجی دانست.

فعالان طرفدار حزب عدالت و توسعه، اسرائیل را به همکاری با ایالات متحده و انگلستان در زمینه تحریک کودتای ۲۰۱۶ ترکیه متهم کردند و فتح الله گولن را "پیاده نظام" این قدرت های خارجی توصیف کردند. طبق  اظهارات ادی کوهن رسانه های ترکیه مرتبا "لابی یهودی" را متهم  و مسبب کاهش ارزش لیر می دانند که اردوغان نیز در سخنرانی های عمومی خود به "لابی نرخ بهره" اشاره می کند.

در حالی که مواضع ضد اسرائیلی اردوغان با افکار عمومی ترکیه همسو است و حمایت داخلی از حزب عدالت و توسعه را تقویت می کند ، این مساله باعث ایجاد هشدار در دستگاه امنیتی اسرائیل شده است. در اوایل سال جاری، یوسی کوهن رئیس موساد، به مقامات اطلاعاتی مصر، عربستان سعودی و امارات گفته است که [قدرت ایران شکننده است!]، اما تهدید واقعی از طرف ترکیه است.

دلهره اسرائیل درباره رفتار اردوغان با ارزیابی نیروهای دفاعی اسرائیل از ترکیه به عنوان "چالش" در ژانویه ۲۰۲۰ برای اولین بار تأیید شد. اسرائیل همچنین نگران عملیات حماس در تأسیسات ترکیه برای حملات سایبری و ضد اطلاعات است.

ترکیه به همین ترتیب اسرائیل را به عنوان یک تهدید استراتژیک در حال رشد تلقی می کند. "مرو سبنم اوروچ" ، مفسر برجسته ترک، ۲۰ آگوست طی مقاله ای برای روزنامه دیلی صباح این استدلال را مطرح کرد که ترکیه هدف واقعی توافق عادی سازی روابط اسرائیل و امارات است. وی تاکید کرد که اسرائیل و امارات متحده عربی از زمان بهار عربی در برابر تلاش های ترکیه در خاورمیانه همسو هستند. توافق ۱۳ نوامبر اسرائیل برای تقویت همکاری های امنیتی سه جانبه با یونان و قبرس نمونه ای از تمایل برای محدود کردن نفوذ ترکیه در شرق مدیترانه است.

اختلافات بلندمدت و ژئواستراتژیک بین ترکیه و اسرائیل بر خلاف منافع آنکارا است، زیرا معاملات تجاری سودآورو توانایی های نظامی ترکیه را در شرق مدیترانه را به خطر می اندازد. در ماه می ، شورای تجارت ترکیه و اسرائیل در مورد افزایش تجارت دوجانبه به دنبال همه گیری بیماری کووید ـ ۱۹ ابراز خوش بینی کردند.

صادرات مواد غذایی و آشامیدنی ترکیه به اسرائیل در سال ۲۰۲۰ گسترش یافت. ترکیه و امارات متحده عربی همچنین برای خرید بندر هایفا رقابت می کنند، در همین حال مجتمع ترکی ایلدریم با یک رقیب اماراتی که با کشتی سازی اسرائیل همکاری می کند درگیر می شود. علاوه بر این، از آنجا که ارتش ترکیه درعملیات های نظامی مانند شمال سوریه، لیبی و عراق و قره باغ حضور دارد، توانایی ایجاد تعادل و توازن در برابر قابلیت های نظامی اسرائیل در شرق مدیترانه را ندارد.

از آنجا که اردوغان می خواهد حجم مبادلات تجاری ترکیه و اسرائیل از حداکثر ۶.۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۸ فراتر رفته و از درگیر کردن بیش از حد ارتش ترکیه جلوگیری کند، انتصاب احتمالی اولوتاش به عنوان سفیر طبق منافع ترکیه خواهد بود. بی اعتمادی طولانی بین ترکیه و اسرائیل اطمینان می دهد که بازگشت به روابط دوجانبه همکاری سالهای نخست اردوغان تنها خیال است. با این حال، تحولات اخیر حاکی از آن است که روزنه امیدی برای کاهش تنش های ترکیه و اسرائیل در سال ۲۰۲۱ وجود دارد.