طبقه متوسط و آرای خاکستری

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، کمتر از 4 روز دیگر انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری برگزار می شود.از این رو، این روزها در فضای اجتماعی و رسانه ها تحلیل و ارزیابی های مختلفی مطرح می شود.

در این میان توجه به مقوله مشارکت در انتخابات، به ویژه نقش طبقه متوسط اهمیت بسیاری دارد. زیرا بخش بزرگی از جامعه طبقه متوسط و زیر متوسط هستند.

نظر به اهمیت مقوله مشارکت در انتخابات و نقش طبقه متوسط به بیان نکته هایی در این زمینه می پردازیم:

1- طبقه متوسط در همه زمینه ها بویژه اقتصاد، سیاست و فرهنگ نقش مهمی دارد. این طبقه با نام های مختلف و تعابیر متفاوتی به کار رفته است و هر کس از دریچه و زاویه ای خاص به آن می نگرد. عده ای از نظر توسعه سیاسی آن را به عنوان موتور محرکه دموکراسی می دانند وعده ای دیگر از نظر توسعه اقتصادی آن را موتور محرک توسعه و تولید می خوانند؛ البته دسته ای هم به نوعی تلفیق در کارکرد این طبقه معتقدند. 

درباره طبقات اجتماعی در ایران بحث‌های زیادی صورت گرفته و در این میان مبهم‌ترین بحث‌ها درباره طبقه متوسط بوده است. اگر بخواهیم بحث‌ها درباره طبقات اجتماعی را طبقه ‌بندی‌ کنیم به چند گرایش مهم می‌رسیم. برخی طبقات را بر حسب کار و محل کار تقسیم‌بندی می‌کنند؛ برخی دیگر هم تقسیم‌بندی خود را بر پایه دهک‌های درآمدی و برخی بر مبنای شاخص‌های فرهنگی مانند شان و منزلت و مصرف استوار می‌سازند.

«ماکس وبر» جامه شناس برجسته آلمانی مفهوم طبقه را در مقایسه با مفاهیم «شان اجتماعی» و «حزب» تعریف می‌کند و هر طبقه، از جمله طبقه متوسط را شامل مجموعه افرادی می‌داند که دارای وضعیت یا شانس اقتصادی یکسانی هستند. 

2- گروهی بر این اعتقادند که طبقه متوسط در ایران ساختارمند نیست. چرا که طبقه متوسط را دارای لایه ها و طیف های استوار و ساختارمند نمی دانند. از این رو این طبقه را دارای وضعیت سیال گونه و در نوسان حرکت به سمت طبقات دیگر ارزیابی می کنند. به عبارت دیگر معتقدند که این طبقه دارای موقعیت مندی و رویکرد ثابتی نیست و علت آن را در رشد و توسعه نامتوازن می بینند.

در مقابل گروهی دیگر معتقدند که طبقه متوسط، رویکرد و دغدغه های ثابت دارد. این عده جایگاه ویژه طبقه متوسط در فرایند توسعه را مطرح می کنند و این طبقه را موتور توسعه کشور می دانند.

در واقع طبقه متوسط به سه دسته قابل تقسیم است؛ دسته نخستِ طبقه متوسط مایل به طبقه بالا است و سعی در نزدیک کردن خود به طبقه بالا دارد و برای خود هویت طبقه متوسط قائل نیست. دسته دوم طبقه متوسط مایل به پایین است که معدل درآمد این طبقه با معدل درآمد طبقه متوسط همخوانی ندارد و میل به طبقه پایین جامعه دارد. دسته سوم طبقه متوسطی است که در جایگاه واقعی خود قرار می گیرد و این طبقه از لحاظ درآمد، مرام های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی ویژگی های طبقه متوسط شهری را داشته و هویت این طبقه را دارا است.

البته نمی توان نگاه تکسویه به طبقه متوسط داشت و آن را از دریچه نگرش تک بعدی مورد بررسی قرار داد. زیرا این طبقه همان سان که سیال گونه است با این حال نقش مهمی در میان طبقات دیگر دارد. بر همین اساس بخشی از برنامه ها و شعارهای نامزدهای انتخاباتی به این طبقه معطوف می شود. 

3- نظر به این که طبقه متوسط بخش مهمی از قشر خاکستری انتخابات را شکل می دهند، نقش تعیین کننده ای در پیروزی نامزدهای انتخابات دارند. از این رو جریان ها و گروه های سیاسی سعی می کنند تا سبد رای طبقه متوسط را جذب کنند. بنابر این در شعارها و برنامه های خود مطالبات این طبقه را در دستور کار خود قرار می دهند.

با توجه به آن چه پیشتر گفته شد؛ به نظر می رسد مشارکت دو بخش از طبقه متوسط که تمایل به پایین و بالا دارند و بخش بزرگی از آرای خاکستری را شامل می شوند، مهم است.

بر این اساس آرای خاکستری در دو طیف متوسط به پایین و متوسط به بالا جای دارد، به عرصه آمدن هر کدام از آرای یکی از این دو قشر با توجه به برنامه ها و شعارهای نامزدهای انتخاباتی در افزایش سبدآرای نامزدهای انتخابات کم اثر نخواهد بود. به عبارتی دیگر طبقه متوسطی که حالت ژله ای دارد و در نوسان میان طبقه بالاتر و پایین تر خود حرکت می کند، به مطالباتی که دو طبقه بالا و پایین جامعه دارند، حرکت خواهد کرد. بنابر این به نوعی شاهد تقسیم آرای طبقه متوسط خواهیم بود.

با توجه به این که جامعه شناسان اعضای طبقه متوسط ایران را به دو گروه «سنتی»(متقدم) و «جدید»(متاخر) تقسیم بندی می کنند که هر کدام از این دو گروه خود در برگیرنده چندین قشر، شان و منزلت اجتماعی است. باید دید که کدام طیف از طبقه متوسط مشارکت بیشتری خواهد داشت.