شکست نشست ورشو

ناکامی اجماع‌سازی علیه ایران

نیلوفر منصوریان

سیاست خارجی دولت ترامپ دریک سال گذشته بر فشار اقتصادی برایران متمرکز بوده است. او درهمین راستا رکس تیلرسون، وزیرخارجه وقت آمریکا را از کار برکنار کرد و مایک پمپئو و جان بولتون را به‌عنوان وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی کاخ سفید منصوب کرد. با ورود رسمی این چهره‌های جنگ‌طلب و ضد ایران به دولت آمریکا، عملا دولت ترامپ تندترین سیاست تاریخ این کشور علیه ایران را برنامه اصلی خود قرارداد و سعی کرد تا با حضور نیکی هیلی نماینده‌اش در سازمان ملل صف‌آرایی ضدایرانی‌اش را پررنگ‌تر از گذشته کند.اما شاید اشتباه ترامپ برای آنچه به زانو درآوردن ایران توصیف می‌کند، انتصاب همین چهره‌های معروف جنگ‌طلب باشد که پیام جنگ را به جامعه بین‌الملل ارسال می‌کند. از همین‌رو خروج آمریکا از برجام، واکنش غیرمنتظره اروپا درمقابل آمریکا را دربرداشت و حتی تلاش‌های پشت پرده بولتون برای گرفتن مجوز حمله نظامی به ایران تاکنون بی‌نتیجه مانده است. در واقع کارنامه کاخ سفید در مقابله با ایران طی دو سال گذشته سیاهه‌ای از ناکامی‌هاست.

  بزرگ‌ترین ناکامی آمریکا

با خروج آمریکا از توافق هسته‌ای میان ایران و شش قدرت جهانی، عملا رابطه اروپا و آمریکا وارد مرحله جدیدی شد. دقایقی پس از تصمیم ترامپ برای خرج از توافق هسته‌ای (برجام) اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای برحفظ برجام تاکید کرد. به دنبال آن اروپا پیشنهادی را مبنی بر ایجاد سازوکار ویژه مالی میان ایران و اروپا برای تسهیل مبادلات غیر دلاری با ایران مطرح کرد.درهمین راستا، سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس ۱۱ بهمن سال جاری به‌طور رسمی راه‌اندازی کانال ویژه مالی اروپا با ایران را اعلام کردند. دراین میان هرچند مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا از طرح اتحادیه اروپا برای ایجاد «سازوکار ویژه» برای دور زدن تحریم‌های آمریکا به شدت انتقاد کرد، اما اروپا راه دیگری را برای حفظ روابطش با ایران برگزید. ازهمین رو می‌توان از عدم همراهی اروپا با آمریکا درماجرای خروج از برجام به‌عنوان بزرگ‌ترین ناکامی آمریکا در برابر ایران درسال جاری یاد کرد.البته لیست ناکامی‌های آمریکا در مواجهه با ایران به همین جا ختم نمی‌شود. مهر ماه سال جاری نیز جلسه ویژه شورای امنیت به ریاست دونالد ترامپ برای طرح موضوع مبارزه با گسترش تسلیحات کشتار جمعی و تمرکز ویژه‌اش بر ایران، عملا به جلسه‌ای برای دفاع کشورهای دیگر از توافق هسته‌ای ایران و تاکید بر حفظ آن تبدیل شد.در آن جلسه حتی امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه که از آغاز روی کارآمدنش مخالفت خود را با آزمایش‌های موشکی ایران اعلام کرده است، تاکید کرد که تحریم ایران راه‌حل مناسبی برای حل مشکلات نیست.

  وداع تلخ نیکی هیلی

نیکی هیلی، نماینده سابق آمریکا در سازمان ملل هم تا آخرین روزهای تصدی‌اش تلاش کرد تا برجام را بدترین توافق تاریخ توصیف کند با این حال او نتوانست مواضع کاخ‌سفید و اروپا را بر سر برجام به هم نزدیک کند. آخرین تلاش نیکی هیلی برای محکومیت ایران در سازمان ملل درسال جاری، طرح موضوع ادعایی آزمایش‌های موشکی ایران بود. اما تلاش‌های آمریکا درکنار فرانسه و انگلیس برای فشار بر ایران نتیجه‌ای نداشت و نشست روز ۱۴ آذر ماه سال جاری شورای امنیت که پشت درهای بسته برگزار شد بدون هیچ اجماع خاص و صدور بیانیه مشترک پایان یافت. او حتی آذر سال ۹۶ در یک پایگاه نظامی در جنوب واشنگتن با نمایش بخشی از لاشه یک موشک که مدعی بود همان موشکی است که حوثی‌ها به ریاض، پایتخت عربستان شلیک کردند تلاش کرد تا ایران را به ارسال تسلیحات به حوثی‌های یمن ‌متهم کند، اما این کار او هم نتیجه دلخواه برای آمریکا را به همراه نداشت. ناکامی نیکی هیلی در جلسه شورای امنیت سازمان ملل متحد درخصوص ناآرامی‌های دی ماه ۹۶ را نیز باید به لیست ناکامی‌های آمریکا در سازمان ملل درقبال ایران اضافه کرد. آن جلسه شورای امنیت هرچند با حمایت نماینده وقت آمریکا از ناآرامی‌های دی ماه ۹۶ در ایران آغاز شد اما با انتقاد اکثر کشورها از هیلی به علت طرح این موضوع در شورای امنیت و تاکید بر حق حاکمیت و ثبات ایران پایان یافت.  در واقع هیلی درتمام دوران حضورش در سازمان ملل به‌عنوان نماینده آمریکا، از رویکرد تند کاخ سفید در قبال ایران حمایت کرد و البته به نتیجه دلخواه برای اجماع‌سازی علیه ایران نرسید تا آنجا که حمید بعیدی‌نژاد سفیر وقت ایران درسازمان ملل از خداحافظی نیکی هیلی با سازمان ملل به‌عنوان وداعی تلخ یاد کرد.

  پیروزی صلح بر جنگ

واکنش جهانی به سخنرانی حسن روحانی در هشتادوسومین نشست مجمع عمومی سازمان ملل یکی دیگر از دستاوردهای ایران در قبال لحن جنگ‌طلبانه رئیس‌جمهوری آمریکا است. روحانی در سخنرانی‌اش در مهرماه سال جاری در مجمع عمومی سازمان ملل برخلاف دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا، از ایران یک چهره صلح‌طلب به تصویر کشید. درواقع تاکید او بر گفت‌وگو که نقطه مقابل جنگ درسخنان ترامپ بود یک نمره منفی دیگر به کارنامه دولت آمریکا در مواجهه با ایران اضافه کرد.

  شکست نفتی

از سوی دیگر هرچند آمریکا در چارچوب دور تازه تحریم‌ها علیه ایران قصد داشت صادرات نفتی ایران را به صفر برساند، اما این سیاست با عقب‌نشینی آمریکا و مستثنی کردن هشت کشور از پیروی از تحریم‌های آمریکا علیه ایران ناکام ماند. در همین راستا گزارش‌ها حاکی از آن است که صادرات نفت ایران با وجود تحریم‌های آمریکا به دلیل افزایش خرید برخی از مشتریان، در ژانویه سال جاری میلادی بالاتر از حد انتظار بوده است. این درحالی است که با خروج آمریکا از برجام، صادرات نفت ایران روند کاهشی داشت. از همین رو به نظر می‌رسد آمریکا برای جبران این ناکامی قصد دارد تا درآمد‌های نفتی ایران را قطع کند در نتیجه معافیت از تحریم‌های نفتی را تمدید نکند. در همین راستا برایان هوک، رئیس گروه موسوم به اقدام ایران در وزارت خارجه آمریکا رسما اعلام کرده است که به دنبال کاهش درآمدهای ایران است. با این حال برخی کارشناسان بر این باورند که معافیت ایران از تحریم‌های نفتی بعد از پایان دوران شش ماهه بار دیگر تمدید خواهد شد. اشاره این کارشناسان به سخنان دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا است که چندی پیش درباره تحریم‌های نفتی ایران گفته بود: «ما سخت‌ترین تحریم‌هایی را که تاکنون اعمال شده است، اعمال کرده‌ایم، ولی درخصوص نفت می‌خواهیم که آهسته‌تر گام برداریم، چون نمی‌خواهم که قیمت نفت در دنیا بالا برود. این (بالا رفتن قیمت نفت) البته ارتباطی به ایران ندارد. من می‌توانستم (صادرات) نفت ایران را به یکباره به صفر برسانم، اما این باعث وارد آمدن شوک به بازار می‌شد. من نمی‌خواهم قیمت‌ها بالا برود.»

در آخرین ماه‌های سال جاری(۲۴ بهمن‌ماه) آمریکا یک باردیگر تلاش کرد تا در نشستی در ورشو پایتخت لهستان جبهه‌ای را برای حمایت از جنگ اقتصادی و سیاسی با ایران تشکیل دهد؛ اما این تلاش‌ها نیز به دلیل عدم شرکت کشورهای اروپایی درسطوح بالا و موردنظر آمریکا و همچنین عدم حضور کشورهای تاثیرگذار منطقه ازجمله لبنان، عراق و ترکیه شکست دیگری برای کاخ سفید رقم زد.مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا روز جمعه 22 دی در جریان سفرش به خاورمیانه از برگزاری یک گردهمایی بین‌المللی با تمرکز بر فعالیت‌های منطقه‌ای ایران در ورشو پایتخت لهستان با حضور متحدان آمریکا از جمله بعضی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس و در راس آنها عربستان سعودی و نیز رژیم صهیونیستی خبر داده بود. با این حال وزارت خارجه آمریکا در تاریخ ۶ بهمن در یک عقب‌نشینی آشکار موضوع نشست ورشورا را از ایران به موضوع «آینده صلح و امنیت در خاورمیانه» تغییر داد. به گفته تحلیلگران، مقامات آمریکایی به دلیل عدم استقبال ازاین نشست ضدایرانی تصمیم گرفتند تا موضوع این نشست را از تمرکز روی ایران تغییر دهند تا ریسک عدم حضور وزرای خارجه دیگر کشورها در این نشست را کاهش دهند. به این ترتیب نشست ورشو در شرایطی در لهستان برگزار شد که کشورهای بزرگ جهان همچون چین و روسیه در آن حضور نداشتند و کشورهای اروپایی نیز در پایین‌ترین سطح در آن حضور یافتند.