حضور تانک‌ها پس از پینوشه
به گزارش اقتصادنیوز، در کشورهای آمریکای لاتین، مشکلات و مسائل از هر کشور به کشور دیگر تفاوت دارد اما موج اعتراض‌ها، تخریب اموال عمومی و غارت فروشگاه‌ها و مغازه‌های مختلف نشان می‌دهد مردم در سرتاسر این منطقه راه‌های مشابهی برای نشان دادن نارضایتی خود از عملکرد حکومت دارند. واقعیت این است که تدابیر ریاضت‌جویانه و سوء‌مدیریت دولت زمینه ناآرامی‌ها در آرژانتین، اکوادور و هندوراس را فراهم کرده است. سال گذشته رانندگان کامیون در برزیل به بهانه افزایش قیمت سوخت اعتصاب کردند و کشور را در آستانه فلج‌شدن کامل قرار دادند. چند روز پیش در بولیوی فریاد «تقلب» در خیابان‌های پایتخت به گوش می‌رسید. علت آن بود که دادگاه انتخابات، شمارش آرای انتخابات ریاست جمهوری را متوقف کرده بود. در این انتخابات هر دو طرف یعنی رئیس‌جمهوری کنونی و رقبای او نسبت به تقلب در انتخابات هشدار داده‌اند.
با این حال تظاهرات‌ها در سانتیاگو و دیگر شهرهای بزرگ شیلی از نظر کیفیت متفاوت بوده است. از بسیاری جهات، این شهرها قربانی موفقیت‌های شیلی هستند: بهترین دانشگاه‌ها، سیستم‌های حمل و نقل و کیفیت بالای زندگی. این موفقیت‌ها از دید مردم کافی نیستند و آنها بیشتر می‌خواهند و این در حالی است که رهبران شیلی از این پیشرفت‌ها سرخوش هستند. می‌توان گفت آنها از پیش پیام و درخواست مردم حاضر در خیابان‌ها را درک نکرده بودند. این ناکامی در درک خواست عمومی سبب شده رئیس‌جمهوری و کل سیستم سیاسی حاکم بر شیلی به هدفی آسان برای تظاهرات تبدیل شوند. مردم شیلی دلایلی برای نارضایتی دارند، اما مدل اقتصادی کنونی زمینه‌های بهبود شرایط را فراهم کرده است. نرخ رشد اقتصاد شیلی بالا نیست، یعنی امسال این نرخ ۵/ ۲ درصد و سال آینده ۳ درصد خواهد بود، اما این ارقام بسیار بالاتر از متوسط نرخ رشد در آمریکای لاتین است. با این حال مردم حاضر در خیابان‌ها اثرات این رشد را در زندگی روزمره خود احساس نمی‌کنند. نرخ تورم پایین است، اما نرخ بیکاری کم نشده است و نیز دستمزدها کاهش یافته است.
در شیلی بر مبنای استانداردهای کشورهای ثروتمند عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی، نابرابری درآمدی هنوز بالاست اما در سال‌های اخیر کاهش یافته است. میزان فقر نیز در حال کاهش است درحالی‌که در دیگر کشورهای آمریکای لاتین این شاخص رشد کرده است. در حوزه فساد مالی نیز شرایط نسبت به آرژانتین، برزیل، اکوادور و پرو بهتر است. البته این به آن معنا نیست که فساد مالی وجود ندارد. بدون تردید دموکراسی شیلی نقاط ضعف مختلفی دارد و برخی اصلاحات دموکراتیک با شکست مواجه شده است. اما مردم این کشور پس از مردم بولیوی بیشترین رضایت را از پیشرفت اجتماعی دارند و در فهرست کشورهای آمریکای لاتین، بالاترین جایگاه را از لحاظ احساس رفاه به خود اختصاص داده‌اند. تنها ۱۶ درصد مردم شیلی خود را از لحاظ اقتصادی در وضعیت بد توصیف می‌کنند.
وضعیت دموکراسی نمایندگی در شیلی بهتر از همسایگان این کشور است. حدود ۶۰ درصد مردم معتقدند دموکراسی شکل ایده‌آل حکومت است؛ درحالی‌که در آمریکای لاتین به‌طور متوسط ۴۸ درصد مردم چنین دیدگاهی دارند. همچنین تنها ۱۵ درصد مردم شیلی می‌گویند به نوع سیستم سیاسی اهمیت نمی‌دهند و برای دموکراسی اولویت قابل نیستند. به‌رغم تظاهرات‌های روزهای اخیر، شیلی در تازه ترین گزارش موسسه نظرسنجی گالوپ در بین ۱۵۶ کشور از لحاظ شادمانی مردم در جایگاه ۲۶ قرار گرفته است. حالا این پرسش مطرح است که چه عاملی سبب شده صدها هزار نفر از مردم شیلی به خیابان‌ها بیایند و رئیس‌جمهوری مجبور شود حالت فوق‌العاده اعلام کند؟
در روزهای اخیر برای نخستین بار از زمان دیکتاتوری ژنرال پینوشه، تانک‌ها به خیابان‌ها آمدند. به‌نظر می‌رسد این ناآرامی‌ها تنها یک دلیل ندارد. در سال‌های اخیر تحولات مثبت در اقتصادهای آمریکای لاتین رخ داده و پیشرفت‌هایی حاصل شده است. اما رهبران این کشورها از جامعه عقب افتاده‌اند. روند کند اصلاحات در کنار موارد فساد و بهره‌مند نشدن اکثریت اقشار جامعه از پیشرفت‌ها مردم را به ستوه آورده است. رهبران این کشورها از اقدامات خود خشنود هستند، اما از دید مردم، تحولات صورت گرفته کافی نیست. آنها دستاوردهایی بسیار بزرگ‌تر از آنچه اصلاحات اقتصادی به ارمغان آورده می‌خواهند و نیز آنچه تحقق یافته شامل حال همه نشده است.
با آنکه از جنبه‌های مختلف و از نظر دولت، شیلی در حال پیشرفت است، اما اعداد و ارقام خیلی از واقعیت‌ها را نشان نمی‌دهند. هنوز هم این احساس در مردم عادی وجود دارد که تحولات مثبت فایده‌ای برای آنها نداشته است. آنها از اینکه دائم بشنوند شیلی جزو بهترین‌ها بود، اما وضعیت در مقایسه با دیگر اقتصادهای عضو سازمان توسعه و همکاری اقتصادی بسیار ضعیف است به ستوه آمده‌اند. وضعیت شاخص‌هایی نظیر بهره‌وری و نوآوری نیز خوب نیست. مردم احساس می‌کنند دولت حرف شان را نمی‌شنود. ناآرامی‌ها در شیلی با افزایش قیمت بلیت مترو برای ساعات اوج مسافرت شهروندان شروع شد. وزیر اقتصاد پیشنهاد داد مردم برای آنکه مشمول این قانون نشوند زودتر از خواب بیدار شوند! اینگونه سخنان سبب خشم مردم شده است. رئیس‌جمهوری نیز بارها از وضعیت اقتصاد شیلی تعریف کرده و دموکراسی حاکم بر این کشور را مطلوب می‌داند. او بارها گفته وضعیت سیاسی و اقتصادی شیلی در مقایسه با دیگر کشورهای آمریکای لاتین که گرفتار پوپولیسم، رکود اقتصادی و ناآرامی‌های پایدار سیاسی هستند بسیار بهتر است.
البته این آقای پینرا نبود که به مردم شیلی دستور داد برای سوار شدن به مترو پول بیشتری پرداخت کنند؛ بلکه یک گروه از مدیران بر مبنای برداشت‌های اشتباه و درک نادرست از دیدگاه مردم چنین قانونی را تصویب کردند. شاید حق با آنها بوده و باید قیمت بلیت مترو بالا برده می‌شد، اما روش اجرای این نوع برنامه‌ها بسیار مهم است. همین برداشت‌های اشتباه از دیدگاه مردم در برخی کشورهای آمریکای لاتین زمینه‌ساز اقداماتی شد که ناآرامی‌های اجتماعی را به دنبال داشت. در اکوادور کاهش ناگهانی یارانه سوخت اقدامی اشتباه بود. آقای مورنو، رئیس‌جمهور اکوادور تصور می‌کرد جبران افزایش قیمت سوخت برای فقرا، مشکل را حل می‌کند و بر حمایت‌ها از او خواهد افزود اما چنین نشد و مردم با اصلاحات به مخالفت برخاستند.
پینرا مانند مورنو مجبور شده عقب‌نشینی کند و خواهان گفت‌وگو با مردم شود. او اکنون برای حفظ حیات سیاسی خود تلاش می‌کند. سال ۲۰۱۳ برزیلی‌ها به بهانه افزایش قیمت بلیت اتوبوس به خیابان‌ها آمدند و موجب سردرگمی کارشناسان شدند: واقعیت این بود که در سال‌های قبل از ناآرامی‌ها استانداردهای زندگی در این کشور افزایش و فقر کاهش یافته بود و دلیلی برای چنین واکنشی به افزایش محدود قیمت بلیت اتوبوس وجود نداشت. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد آنهایی که به خیابان‌ها آمده بودند وضعیت رفاهی بهتری نسبت به دیگران داشتند. اقتصاددان برزیلی می‌گوید: «شواهد نشان می‌دهد کاهش نابرابری‌ها گاهی مشکل‌ساز می‌شود به‌ویژه اگر میزان حمایت از سیاستمداران کم شده باشد. به‌نظر می‌رسد همزمان با بهره‌مند شدن مردم از امکانات، توقع آنها بالا می‌رود و از کند بودن روند اصلاحات و بهبود شرایط ناراضی می‌شوند. شیلی اکنون در چنین وضعیتی قرار دارد.» تظاهرات‌های اخیر در این کشور، ناکارآمدی سیستم سیاسی و ناتوانی احزاب در ایفای نقش نمایندگی مردم را نشان می‌دهد.
مک مارگولیس / بلومبرگ
