توهم رشد پایدار

به گزارش اقتصادنیوز، تظاهرات با یک مورد اعتراض در مدرسه ملی سانتیاگو که یکی از معروف‌ترین مدارس دولتی شیلی است آغاز شد. در چند ماه اخیر دانش‌آموزان خواستار منابع مالی بیشتر و اصلاحات در سیستم آموزشی بوده‌اند. ششم ماه جاری میلادی دولت آقای سباستین پینرا که سال ۲۰۱۷ در انتخابات ریاست‌جمهوری به پیروزی رسید، قانون افزایش قیمت بلیت مترو را اجرا کرد. با این اقدام موجی از تظاهرات‌ آغاز شد که علت آن نابرابری‌های اجتماعی و فساد مالی است. چند روز پیش رئیس‌جمهوری ضمن عذرخواهی از مردم مجموعه‌ای از اصلاحات اجتماعی را پیشنهاد کرد، اما تظاهرات‌کنندگان در خیابان‌ها مانده‌اند و بر شدت تظاهرات افزوده شده است. همچنین سازمان‌های حامی حقوق بشر رفتار دولت با تظاهرات‌کنندگان را محکوم کرده‌اند.

این روزها شیلی که یکی از رقابتی‌ترین اقتصادهای آمریکای لاتین است، در بحران ناامیدی و سرخوردگی به‌سر می‌برد. در تحقیقی جدید مشخص شد با آنکه در سال‌های گذشته طبقه متوسط جامعه شیلی بزرگ‌تر شده، اما یک درصد جمعیت ۲۵ درصد ثروت جامعه را در اختیار دارد. تا همین اواخر امید به ثبات اقتصادی، کاهش فقر، افزایش قدرت خرید و رشد اقتصادی سبب شده بود بسیاری از مردم نسبت به آینده امیدوار باشند. اما به‌تدریج این امیدها ضعیف شده است. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی میراثی است که امکان تغییر ندارد. رئیس‌جمهوری شیلی با شعار «روزهای بهتر در راه است» در انتخابات به پیروزی رسید اما نتوانست به میزان مورد نظر مردم در این مسیر حرکت کند. بانک جهانی در گزارش خود پیش‌بینی رشد اقتصادی این کشور در سال‌جاری و سال آینده را پایین آورده است.

توهم رشد پایدار از میان رفته و این یک عامل مهم خشم مردم است. آنها ناامید شده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که اقدامات دولت به نفع مردم عادی نیست. در سه دهه اخیر یعنی از زمان پایان دوران حاکمیت دیکتاتوری آگوستو پینوشه، طی ۱۷ سال دوران طلایی، حاکمیت دموکراسی و مدرن‌سازی کشور ادامه یافت و میزان فقر از ۳۰ درصد به حدود ۶ درصد رسید. روسای جمهوری از جناح‌های چپ و راست در مسند قدرت قرار گرفته‌اند اما نسل جدید به صاحبان قدرت اطمینان نداشته و خواهان برابری بیشتر و رفاه اجتماعی فراگیرتر بوده است. همچنین آنها خواهان اصلاحات عمیق در سیستم بازنشستگی هستند؛ اما قدمی از سوی دولت در این مسیر برداشته نشده است.

نسل جدید در دوران حاکمیت دموکراسی در شیلی چشم به جهان گشوده و خواسته‌های آنها بسیار بیشتر از میزانی است که دولت تاکنون تامین کرده و توانایی تامین دارد. تظاهرات‌های اخیر به درخواست احزاب سیاسی یا جنبش‌های پرطرفدار در شیلی برپا نشده و مردم در خیابان‌ها مجموعه‌ای روشن از درخواست‌ها را مطرح نکرده‌اند. در واقع مخالفت با نابرابری، آنها را متحد کرده است. خواست آنها که شامل سیستم رفاه اجتماعی منصفانه، حفاظت از محیط‌زیست و مبارزه با فساد است با آنچه دولت به‌دنبال آن است سازگار نیست. هفته گذشته رئیس‌جمهوری شیلی در جمع رسانه‌ها مجموعه‌ای از برنامه‌های اصلاحات اجتماعی از جمله بهبود سیستم بازنشستگی، یارانه دارو، ایجاد حداقل دستمزد تضمین شده و... را ارائه کرد تا ناآرامی‌ها پایان یابد.

این سوال مطرح بود که آیا این برنامه‌های اجتماعی بحران را حل می‌کند و آرامش برقرار خواهد شد؟ آنچه رئیس‌جمهوری شیلی معرفی کرده برنامه‌ای امیدبخش است، اما در بلندمدت کافی نیست. شیلی در حال حاضر دچار ناآرامی‌های اجتماعی است، اما آنچه به همان اندازه اهمیت دارد بحران فرهنگی و سیاسی است که در این کشور آمریکای لاتین وجود دارد. آقای پینرا باید گفت‌وگوی صلح آمیزتر و موثرتر با مردم داشته باشد، بدون آنکه روند دموکراتیک قربانی شود. این نخستین قدم برای رفع مشکل نابرابری است. تا قبل از آغاز ناآرامی‌ها، شیلی نمونه استثنایی از رفاه و دموکراسی در آمریکای لاتین محسوب می‌شد، اما امروزه شاهد هستیم که خشونت فراگیر شده است.

دولت شیلی باید به سازوکارهای دموکراتیک پایبند باقی بماند برای مثال با نیروهای مخالف مذاکره کند، با جوانان که آینده کشور در دست آنهاست ارتباط برقرار کند، اصلاحات اجتماعی را ادامه دهد، از آزادی‌های مدنی دفاع کند و رشد اقتصاد را تضمین کند. انجام تمامی این اقدامات ضروری به‌طور همزمان دشوار است. اما اگر مردم به این باور نرسند که دولت در مسیر اجرای این برنامه‌ها قرار دارد، زخم نابرابری درمان نخواهد شد و طبیعی است بر عمق آن افزوده می‌شود. اجرای برنامه‌های اقتصادی طی چند سال اخیر لازم بود، اما کافی نبوده و مردم عادی جامعه شیلی از فواید رشد اقتصادی به اندازه‌ای که انتظار داشتند بهره‌مند نشده‌اند.

آنچه در شیلی در حال وقوع است، در بسیاری از کشورهای دیگر که در مسیر رشد اقتصادی و توسعه اجتماعی حرکت کرده‌اند، رخ داده و یک عامل مشترک در تمامی این کشور آن است که توسعه اقتصادی و اصلاحات اجتماعی و سیاسی با تمرکز بر برابری تمامی مردم انجام نشده و نابرابری‌ها افزایش یافته است. مردم مدتی تحمل می‌کنند و امیدوارند وعده‌های دولت هرچه سریع‌تر تحقق یابد؛ اما پس از مدتی ناامید می‌شوند و هر عامل کوچک از جمله افزایش قیمت بلیت، مترو و اتوبوس جرقه ناآرامی‌های بلندمدت را روشن می‌کند. در بسیاری از موارد، وقتی ناآرامی‌ها آغاز می‌شود، دیگر برای دولت خیلی دیر است که بخواهد اصلاحات مورد نظر مردم را اجرا کند در نتیجه شاهد سقوط دولت، انتخابات زودهنگام یا وارد شدن لطمات بزرگ به اقتصاد کشور هستیم. هنگام اجرای برنامه‌های توسعه‌ای باید به تمامی جنبه‌های آن توجه داشت در غیر این صورت برنامه‌ها به شکل غیر متوازن اجرا می‌شوند و در نهایت اعتراض‌های مردمی آغاز می‌شود. در شیلی رشد ۳ درصدی قیمت بلیت مترو برای شروع ناآرامی‌ها کافی بود.