3 ماموریت کلیدی هیات تحقیق و تفحص فاجعه پلاسکو
سال 2011، کمیسیون مستقل بررسی حادثه «فوکوشیما» در ژاپن با ترکیبی از اعضای غیروابسته به دولت، موفق شد علت حادثه «نشر مواد رادیواکتیو از نیروگاه فوکوشیما بعد از زلزله و سونامی شرق ژاپن» را «تبانی سازمانیافته برای طفره رفتن از ایمنسازی نیروگاه» اعلام کند. عدم رعایت اصل بیطرفی در این تحقیق، میتوانست انحراف افکار عمومی - طبیعی جلوه دادن حادثه توسط متخلفان- را رقم بزند.
هیات ویژهای که با دستور رئیسجمهوری برای حقیقتیابی درباره علت وقوع حادثه پلاسکو تشکیل شده قرار است با الگوبرداری از تجربه جهانی در رسیدگی به حوادثی در ابعاد ملی بدون هر نوع دخالت دولتی یک گزارش شفاف نه به دولت بلکه به مردم را در سه سطح «علل بروز حادثه»، «شیوه مدیریت حادثه» و «راهکارهای پیشگیرانه از تکرار حوادث مشابه» ارائه کند. تشکیل این هیات ویژه تحقیق و تفحص برای اولینبار بهصورت مستقل از دستگاههای دولتی و عمومی با استفاده از شاخصترین تجربه جهانی در رسیدگی به ابعاد بروز حوادث در مقیاس بزرگ بوده است. مطابق با بررسیهای مشابه هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو، کمیسیونی مستقل در سال 2011 برای بررسی علل بروز حادثه فوکوشیما تشکیل شده بود.
نتایج منتشرشده از تحقیقات این کمیسیون مستقل در ژاپن مشخص میکند در حالی که دستگاههای مسوول نظارتی سعی داشتند علت بروز حادثه را بلایای طبیعی معرفی کنند حادثه فوکوشیما محصول تبانی برای انجام ندادن اقدامات ایمنی بوده است. بنابراین در صورت تشکیل نشدن این کمیسیون حقایق 10گانه درباره علت بروز این حادثه برای همیشه پنهان میماند.
حسن روحانی رئیسجمهوری بعد از حادثه 30 دی ماه پلاسکو در نهم بهمن ماه دستور تشکیل «هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو» را صادر کرد. این هیات ویژه برای اولین بار به شکل مستقل و غیروابسته به دولت یا هر نهاد اجرایی ماموریت پیدا کرد به شکل مستقل درباره یک حادثه در ابعاد بزرگ تحقیق و تفحص کند.
مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری برای توضیح درباره چرایی تشکیل این هیات و همچنین تشریح شکل متفاوت حقیقتیابی درباره یک حادثه با ابعاد ملی گزارشی 50 صفحهای را منتشر کرده که محتوای آن نشان میدهد دستور رئیسجمهوری برای تشکیل هیات ویژه برگرفته از الگوی جهانی کشف علل بروز حوادثی در مقیاس بزرگ است که برای اولین بار در ایران پیادهسازی میشود.
شاخصترین نوع این گزارشها مربوط به ژاپن است که یک کمیسیون حقیقتیاب در سال 2011 موفق شد علت بروز حادثه نیروگاه هستهای فوکوشیما را کشف و راهکارهای پیشگیرانه برای جلوگیری از تکرار این فاجعه را به مردم و دولت ژاپن ارائه دهد. گزارش کمیسیون ژاپن از این بابت درخشانترین گزارش مستقل حقیقتیاب علل بروز حوادث غیرمترقبه محسوب میشود که حادثه فوکوشیما در همان روزهای بروز شهرت ژاپنیها در برتری در علوم مهندسی و فنی را زیر سوال برد.
اما کمیسیون مستقل بررسی حادثه هستهای فوکوشیما در جمعبندیهای خود از علت حادثه به گونهای حقیقتیابی کرد که مشخص شد خطای عمدی و آشکار انسانی در کنار تبانی برای کمکاری در اجرای تمهیدات ایمنی منشأ بروز حادثه فوکوشیما بوده است. با الگوبرداری از این نحوه گزارشدهی حسن روحانی رئیسجمهوری 9 بهمن دستور تشکیل هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو را صادر کرد تا «گزارش ملی» درباره این حادثه به عموم مردم ارائه شود. آنطور که مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری اعلام کرده گزارش ملی حادثه پلاسکو باید در سه سطح به «علل بروز حادثه»، «شیوه مدیریت حادثه» و «راهکارهای پیشگیرانه از تکرار حوادث مشابه» به مردم ارائه شود.
مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری در گزارش 50 صفحهای درباره نحوه فعالیت هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو که آن را با پیروی از الگوی جهانی هیاتهای مستقل حقیقتیاب منتشر کرده، اعلام کرد: تاکنون گزارشها درباره علت حوادث از سوی هیاتهای منتسب به مقامات اجرایی به دولت داده میشد و مردم از نتایج بررسیها مطلع نمیشدند، بنابراین ابهامات عمومی نزد مردم باقی میماند. اما هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو کاملا از ترکیب استادان دانشگاه و کارشناسان متخصص تشکیل میشود.
حسامالدین آشنا سرپرست مرکز بررسیهای استراتژیک ریاست جمهوری هم در مقدمه گزارش 50 صفحهای درباره محتوای نتایج تحقیقاتی که هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو قرار است ظرف دو ماه از زمان تشکیل یعنی در اوایل فروردین ماه سال آینده بهصورت ملی منتشر کند، اعلام کردهاست: این گزارش در نهایت شفافیت، به دور از هرگونه ملاحظه و فشار سیاسی و با جلب مشارکت بخش بزرگی از بدنه علمی و کارشناسی کشور تهیه خواهد شد. هدف از تهیه این گزارش نیز جلب اعتماد ملی به نتایج تحقیقات هیات ویژه بررسی حادثه پلاسکو عنوان شدهاست.