10 مقایسه عبرت‌آموز بین آتش‌سوزی «گرنفل» و «پلاسکو»
به گزارش اقتصادنیوز، سکانس آخر آتش‌سوزی برج «گرنفل» به دلیل خط‌قرمزی که 46 سال پیش، «شهرداری لندن» با درس گرفتن از حریق گسترده در یک ساختمان، برای همه ساخت و سازها ترسیم کرد، کاملا متفاوت از حادثه تلخ «پلاسکو» رقم خورد. طی دو روز اخیر، در برخی شبکه‌های مجازی، تلاش‌هایی برای «تشابه‌سازی» بین آتش‌سوزی برج گرنفل و برج پلاسکو صورت گرفت تا احتمالا «نواقص غیرقابل کتمان» در حوزه مدیریت بحران حریق و حوادث غیرمترقبه در تهران، تحت‌الشعاع آنچه چهارشنبه گذشته در غرب لندن رخ داد، قرار بگیرد و «موفقیت نسبی» فرماندهی امداد و نجات «گرنفل» از نظرها پنهان شود.
اما بررسی‌هانشان می‌دهد: «ایستایی برج گرنفل در برابر حریق یکپارچه» که بیش از 9 ساعت به طول انجامید و همچنین «فرماندهی درست و کارآمد عملیات مهار حریق در این برج»، دو تفاوت اساسی بین آتش‌سوزی ساختمانی محله‌های کنزینگتون در لندن و جمهوری در تهران محسوب می‌شود. برج 24 طبقه «گرنفل» بدون آنکه مقاومت خود را در برابر نزدیک به 10 ساعت حریق یکپارچه و یک شبانه روز آتش مقطعی در طبقات از دست بدهد، فرو نریخت و سازه آن، در مقابل فروریزش، ایستادگی کرد. در کارنامه عملیات مهار آتش برج گرنفل، «تلفات صفر» برای نیروهای آتش‌نشان به ثبت رسید. در حادثه «پلاسکو» اما، 5/ 3 ساعت حریق، به فروریزش کامل برج 16 طبقه منجر شد و 16 آتش‌نشان در حین خدمت، شهید شدند. اکنون مقایسه حریق در آسمان‌خراش 43 ساله «گرنفل» لندن با ساختمان بلندمرتبه 54 ساله «پلاسکو» تهران، راز ایستایی آن برج را فاش می‌سازد.
گزارش راز ایستایی برج مسکونی «گرنفل» با استناد به یافته‌های اولیه یک گروه تحقیق از دانشگاه نیوکسل، حاکی است: این ساختمان چون به یک «سازه اصلی مقاوم در برابر آتش و سازه» و یک «سازه پشتیبان در مرحله اول مواجهه با آتش» مجهز بوده توانسته، در برابر فروریزش تا زمان اطفای کامل، تاب بیاورد. در لندن بعد از حادثه حریق سال 1968 در یک آسمان‌خراش، با اقدام شهرداری لندن و سایر نهادهای تنظیم‌کننده مقررات ساختمانی، یک «خط‌قرمز برای رعایت ضوابط مقاومت سازه در برابر حریق» تدوین و اعمال آن در همه ساختمان‌ها به‌خصوص در سازه‌های بیش از 6 طبقه از جمله برج گرنفل، اجباری می‌شود. وجود چنین سازه مقاومی در «گرنفل»، علت عدم فروریزش برج در حریق روز چهارشنبه را توضیح می‌دهد. سازه‌های انگلیسی بعد از آتش‌سوزی بزرگ در قرن 17 که باعث شد بخش بزرگی از لندن با شروع حریق در یک نانوایی و سرایت به خانه‌های چوبی، به خاکستر تبدیل شود، معمولا با مصالح دارای درجه احتراق بالا، ساخته می‌شود.
موفقیت نسبی عملیات امداد و نجات در حادثه آتش‌سوزی لندن نیز مشخص می‌کند: در این حادثه، با فرماندهی کارآمد و برنامه‌ریزی شده عملیات، یک گروه از مهندسین‌سازه از همان دقایق اول تسری آتش به طبقات ساختمان، در بیرون برج، مسوولیت راهبری نیروهای آتش‌نشان در داخل برج را بر عهده گرفتند طوری که این گروه، با «اطمینان به تاب‌آوری سازه» به پشتوانه تضمین اعمال مقررات سال 1968 و همچنین «نامحتمل خواندن فروریزش ساختمان»، اجازه حضور نیروهای امداد و نجات در داخل برج گرنفل را برای آتش‌نشان‌ها صادر کرد و در عین حال، در لحظه، با مشاهده صحنه، مدیریت بحران حادثه برای اعمال تصمیمات ناگهانی از جمله دستور خروج نیروها را بر عهده داشت. حادثه «گرنفل» برای «پلاسکو»های موجود در شهر تهران و همچنین تیم مدیریت بحران پایتخت، از دو بُعد «مقاومت در برابر فروریزش» و «امداد و نجات با کمترین آسیب انسانی و تلفات»، یک «سرمشق» محسوب می‌شود.
این حادثه در عین حال، در خود لندن، برای شهرداری و برج‌های مسکونی مشابه «گرنفل»، از بابت آنچه باعث «تسری آتش به طبقات» شد، «درس عبرت» بود. به بیان دیگر، در لندن، برج‌ها به لحاظ مقاومت در برابر حریق و شهرداری به لحاظ نحوه مدیریت بحران حادثه، یک گام اساسی، از تهران جلوتر هستند. در همین شهر اما «بازسازی برج‌های قدیمی»، مخاطراتی برای ساکنان لندن به‌وجود آورده که با دستور روز گذشته مقامات محلی و ملی در انگلیس، تحت تعقیب قرار می‌گیرد. برج مسکونی «گرنفل»، یکی از چند ساختمان تحت عنوان «مسکن اجتماعی» است که با بودجه شهرداری ساخته شده و نگهداری آن بر عهده شورای محلی کنزینگتون بوده است. در این برج، گروه‌های فقیر و کم‌توان اقتصادی ساکن بوده‌اند.
برج «گرنفل»، به علت اعمال مقررات ضد آتش مصوب 1968، در برابر «تسری آتش بین طبقات»، مقاوم بود اما «خطای صورت گرفته در بازسازی نمای ساختمان در سال گذشته»، باعث شد نمای این برج، به مواد مشتعل و محرک آتش مجهز شود. نمای برج با حدود 10 میلیون پوند هزینه بازسازی، به یک نمای مشابه «پنیر سوئیسی» آغشته شد؛ موادی شیمیایی از جنس پلی‌اتیلن با حفره‌های فراوان که در حریق روز چهارشنبه، به‌خاطر وجود هوا بین نما و سازه بیرونی ساختمان، آتش را از طبقه منبع حریق به سایر طبقات تسری داد. این خطای مرمت، باعث شد به رغم ویژگی برج که امکان مهار حریق در طبقه اصلی را حداکثر ظرف 60 دقیقه برای نیروهای آتش‌نشان، بدون تسری آتش به سایر طبقات، مهیا می‌کند، حریق به طبقات دیگر نفوذ کند و «متن برچسب هشدار نصب‌شده در لابی برج مبنی بر توصیه به ساکنان برای ماندن در واحد مسکونی خود هنگام حریق در طبقات دیگر»، عملا نقض شود. نخست‌وزیر انگلیس روز گذشته دستور بازرسی سریع از 200 ساختمان مشابه «گرنفل» را که بازسازی به‌تازگی در آنها صورت گرفته یا اصلا بازسازی نشده‌اند صادر کرد. ترزا می همچنین از تحقیقات ویژه درباره علت حادثه بعد از پایان عملیات امداد و نجات خبر داد. در انگلیس، حدود 4 هزار برج با کاربری‌های مختلف وجود دارد.
گفته می‌شود 425 هزار واحد مسکونی در ساختمان‌های مختلف لندن، در خطر مشابه قرار دارند. آتش‌سوزی «گرنفل»، یک بامداد چهارشنبه شروع شد و 6 دقیقه بعد از اولین گزارش ساکنان، آتش‌نشانی در محل حاضر می‌شود. عصر چهارشنبه در حالی که حریق یکپارچه در برج مهار شده بود اما آتش‌سوزی مقطعی در طبقات بالاتر همچنان ادامه داشت و تا پنج‌شنبه نیز به‌صورت محدود تداوم پیدا کرد.
مقایسه معنادار بین «ساختمان و حریق» در برج گرنفل و برج پلاسکو، 10 تفاوت معنادار نشان می‌دهد که شامل «نحوه فرماندهی حادثه»، «میزان تلفات آتش‌نشان‌ها»، «نحوه مواجهه شهرداری با حادثه»، «رفتار ساختمان در برابر حریق»، «نحوه مهار آتش»، «نحوه هدایت آتش‌نشان‌ها»، «نوع کاربری»، «تجهیزات داخلی ساختمان»، «میزان ایستایی سازه» و «درجه حساسیت مالکان و ساکنان برج به آسیب‌پذیری سازه» است که جزئیات آن در جدول آمده است.
چرا زیرپای آتش‌نشانان «خالی» نشد؟
بررسی تاریخی حوادثی از این دست در انگلستان نشان می‌دهد که این کشور از تجربیات تلخ پیشین خود درس گرفته و حاصل، آن چیزی است که امروز موجب تعجب ناظران بین‌المللی و کارشناسان سازه شده است. دکتر جان کناپتون، استاد بازنشسته دانشگاه نیوکاسل در رشته مهندسی سازه پیش از اطفای حریق اطمینان داده بود که فروپاشی ساختمان گرنفل «نامحتمل» است، نظری که تنها چند ساعت بعد و با مهار کامل آتش از سوی آتش‌نشانان به اثبات رسید. کارشناسان اعلام کرده‌اند اگر برج گرنفل لندن فقط 4 سال زودتر ساخته شده بود، آمار تلفات و خسارات ناشی از این آتش‌سوزی بسیار وسیع‌تر از این بود چون به احتمال زیاد ساختمان دچار فروپاشی می‌شد و آتش به راحتی به طبقات دیگر سرایت می‌کرد.
برج 24 طبقه و 120 واحدی گرنفل لندن (برخی منابع خبری انگلیس، تعداد آپارتمان‌های برج را 125 واحد عنوان می‌کنند) در سال 1974 ساخته شد اما در سال 1968، حادثه‌ای در لندن روی داد که موجب تغییر قوانین ساخت و ساز در انگلستان شد. در سال 1968 در شرق لندن یک آسمان‌خراش دچار حادثه انفجار گاز شد و 4 نفر در آن جان باختند. این تنها حادثه‌ای بود که در آن لندن شاهد فروپاشی یک ساختمان می‌شد. پس از آن تجربه تلخ، از سال 1971 قوانین سختگیرانه‌ای برای ساخت‌و‌ساز در انگلستان به اجرا گذاشته شد که بر اساس آن در ساخت هر بنا باید اطمینان حاصل شود که آن سازه در صورت وقوع حوادث آتش‌سوزی یا انفجار همچنان بر جای خود خواهد ایستاد و از هم فرونخواهد پاشید و آتش به طبقات دیگر سرایت نخواهد کرد. از سال 1971 به بعد طراحی برج‌های انگلستان تغییر کرد. از آن زمان به بعد، طراحی ساختمان‌های لندن طوری بود که تنها اجازه می‌داد آتش یا انفجار بخشی از سازه پشتیبان را تخریب کند و سازه اصلی همچنان در جای خود بایستد. بر اساس قوانین مصوب سال 1971 ساختمان‌های انگلستان باید در مرحله طراحی یا نقشه‌کشی با قوانین جدید منطبق باشند.
پروفسور کناپتون می‌گوید:«برج‌های دوقلوی آمریکا به این دلیل دچار فروپاشی شدند که سوخت هواپیماهای حمله‌کنندگان موجب اشتعال مواد داخل ساختمان‌ها شد و این اشتعال بود که مقاومت ستون‌های فولادی را از بین برد و باعث نرم شدن و سپس ذوب شدن آنها شد.» نشریه گاردین در توضیح تفاوت سازه‌های انگلیسی با آنچه در خاورمیانه و چین ساخته می‌شوند نوشته است انگلیسی‌ها در ساختمان‌هایشان از موادی استفاده می‌کنند که درجه احتراق بالایی دارند و به آسانی آتش نمی‌گیرند. در واقع آنچه موجب می‌شود آتش از طبقه‌ای به طبقه دیگر سرایت نکند، وجود صفحاتی ساندویچ‌مانند است که در آن دو صفحه آلومینیومی قرار دارد و مابین آن دو صفحه مواد مختلفی می‌تواند جای گیرد. این صفحات به دلیل وجود لایه‌های آلومینیوم از سرایت آتش به طبقات دیگر جلوگیری می‌کنند در حالی که در سازه‌های خاورمیانه و چین هنوز بین طبقات از یونولیت که یک ماده به آسانی قابل اشتعال است استفاده می‌شود. این در حالی است که استفاده از محصولات و فرآورده‌های پلاستیکی از جمله یونولیت در ساختمان‌های انگلستان ممنوع است. در این حادثه تیمی از مهندسان سازه، محققان شهرسازی و مشاوران گروه نجات آتش‌نشانی تشکیل شد تا در مورد حضور آتش‌نشانان در طبقات این ساختمان تصمیم‌گیری شود. اطمینان کارشناسان سازه انگلستان از استحکام ساختمان گرنفل تا حدی بود که حضور آتش‌نشانان در این ساختمان را بلامانع تشخیص دادند. به واسطه وجود صفحات آلومینیومی مذکور، کارشناسان کنزینگتون (محل وقوع حادثه) و شهر چلسی اتفاق نظر داشتند که این ساختمان سقوط نخواهد کرد و زیر پای آتش‌نشانان خالی نمی‌شود و به این ترتیب تیم کارشناسی، این ساختمان را برای اجرای عملیات نجات آتش‌نشانان ایمن دانست. اطمینان کارشناسان به ایمنی این ساختمان به حدی بود که گفتند اگر بازسازی‌های اخیر موجب خدشه وارد شدن به جنبه‌های ایمنی بنا نشده بود، فقط لازم بود افراد ساکن در طبقه‌ای که آتش‌سوزی از آنجا آغاز شد، طبقه خود را ترک کنند و حتی نیازی نبود سایر طبقات تخلیه شود.
حالا اما کارشناسان بر لزوم بازبینی در سیاست‌های نوسازی بنا تاکید می‌کنند چون کارشناسان صنعت ساخت و ساز سرایت آتش به طبقات دیگر را در انگلستان رویدادی «بی‌سابقه» از سال 1971 تاکنون خوانده‌اند، عاملی که موجب جان باختن 17 نفر تا این لحظه در این حادثه شد. دارن بایرد، کارشناس ارشد پیشین ایمنی در برابر حریق شهر منچستر و مدیرعامل شهر خدمات آتش‌نشانی توتال می‌گوید سیاست‌های فعلی در نوسازی نمای ساختمان‌ها باید مورد بازبینی جدی قرار گیرد تا از این پس این بازسازی‌ها خدشه‌ای به طراحی ضدحریق ساختمان‌ها وارد نیاورد. او می‌گوید: «من در صدها حادثه آتش‌سوزی ساختمان حضور داشتم و در همه آنها آتش در همان طبقه اصلی مهار شد. این رویدادی بسیار نادر در انگلستان است که آتش به طبقات دیگر سرایت کرده است.» در انگلستان معمولا به ساکنان ساختمان‌ها گفته می‌شود اگر آتش‌سوزی از طبقه شما شروع شده است ساختمان را ترک کنید در غیر این صورت می‌توانید تا 60 دقیقه در ساختمان بمانید چون این مدتی است که آتش‌نشانان می‌توانند آتش در طبقه اصلی را مهار کنند. دیروز رسانه‌های بین‌المللی از احتمال افزایش تلفات برج لندن تا 100 نفر خبر دادند.
