پشت پرده تکاپوی عربستان برای مذاکره تهران با واشنگتن/ توافق ایران و آمریکا چه معنایی برای عربستان و خلیج فارس دارد؟
به گزارش اقتصادنیوز، نشریه نیویورک تایمز با انتشار یادداشتی مدعی شد: 10 سال پیش، زمانی که باراک اوباما، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، به همراه دیگر رهبران جهان توافقی با ایران برای محدود کردن برنامه هسته‌ای این کشور امضا کردند، عربستان سعودی از این اتفاق ناخشنود بود.
در آن بازه زمانی مقام‌های سعودی برجام را «توافقی ضعیف» خواندند که تنها موجب افزایش قدرت و نفوذ ایران به عنوان رقیب منطقه‌ای‌‌شان خواهد شد. چند سال بعد، هنگامی که دونالد ترامپ از این توافق خارج شد، سعودی‌ها از این اقدام استقبال کردند.
اکنون اما، در حالی که دولت دوم ترامپ در حال مذاکره با ایران بر سر نیل به توافقی با خطوط کلی مشابه توافق پیشین است، نگاه عربستان به‌کلی تغییر کرده است. وزارت خارجه این کشور اخیراً بیانیه‌ای صادر کرده و ابراز امیدواری نموده که این گفت‌وگوها -با میانجی‌گری کشور همسایه، عمان- موجب «تقویت صلح در منطقه و جهان» خواهد شد.
چرا بن سلمان از توافق استقبال می‌کند؟
این نشریه در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، حتی برادر خود، شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع این کشور را به تهران فرستاد؛ خالد در تهران با استقبال گرم مقامات ایرانی در لباس نظامی روبه‌رو شد. او در ادامه، نامه‌ای از پادشاه عربستان را به‌صورت حضوری تقدیم رهبری ایران کرد.
حال سوال این است، در این میان چه چیزی تغییر کرده است؟ در پاسخ باید گفت: بله روابط میان ایران و عربستان در دهه گذشته بهبود یافته است. علاوه بر آن، عربستان در میانه برنامه‌ای برای تنوع‌بخشی به اقتصاد خود قرار دارد؛ برنامه‌ای که هدف آن، تبدیل پادشاهی از کشوری نفت‌محور به یک قطب تجاری، فناوری و گردشگری است.
در این مسیر، پرواز پهپادها و موشک‌های ایران یا حامیانش بر فراز آسمان عربستان در نتیجه افزایش تنش‌های منطقه‌ای، تهدیدی جدی برای این طرح به شمار می‌رود. کریستین اسمیت دیوان، پژوهشگر ارشد موسسه کشورهای عربی خلیج فارس در واشنگتن، در این باره مدعی است: «نگرش آن‌ها امروز متفاوت است. در دوران اوباما، کشورهای خلیج فارس از نزدیکی ایران و آمریکا می‌ترسیدند چون احساس انزوا می‌کردند؛ اما در دوران ترامپ، آن‌ها از تشدید تنش میان ایران و آمریکا نگران‌اند، زیرا در این صورت خودشان هدف قرار خواهند گرفت».
ایران و ایالات متحده روز شنبه دومین دور از گفت‌وگوهای دیپلماتیک بر سر فعالیت‌های هسته‌ای تهران را به پایان رساندند و چارچوبی برای مذاکراتی پرسرعت‌تر تعیین کردند. ترامپ تاکنون اهداف این گفت‌وگوها را با ابهام بیان کرده و تنها تکرار کرده است که «ایران هرگز نباید از آستانه گریز هسته‌ای عبور کند».
در عین حال، مقامات ایرانی تاکید دارند توافقی که در حال شکل‌گیری است، آن‌ها را ملزم به برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای کشور نخواهد کرد. در این میان، کشورهای عربی، از جمله عربستان سعودی، مصر، اردن، قطر و بحرین، همگی از این مذاکرات استقبال کرده‌اند و دیپلماسی را به افزایش تنش ترجیح می‌دهند.
در همین راستا، بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان، روز شنبه در پستی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «مذاکرات در حال شتاب گرفتن است و اکنون حتی احتمال وقوع غیرمنتظره‌ترین اتفاقات هم وجود دارد».
هراس اعراب از تصاعد بحران
نیویورک تایمز در ادامه یادداشت ادعایی‌اش آورد: این مذاکرات در بحبوحه تنش‌های گسترده در خاورمیانه انجام می‌شود، از یک سو، حملات هوایی آمریکا علیه حوثی‌ها ادامه دارد، و از سوی دیگر، اسرائیل همچنان غزه را هدف حملات مرگبارش قرار داده است. ترامپ ماه گذشته تهدید کرد در صورت عدم دستیابی به توافق، گزینه‌های دیگری را در دستورکار قرار خواهد داد.
در همین حال، اسرائیل مدعی بود در ماه آینده اقدام ادعایی و گستاخانه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران داشته باشد، اما به گفته مقام‌های آمریکایی و منابع مطلع ترامپ در هفته‌های اخیر اسرائیل را از این کار منصرف کرد و ترجیح داد از راه مذاکره، برنامه هسته‌ای تهران را متوقف کند.
فیراس مقصد، مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقای گروه مشاوره سیاسی «یوریشیا گروپ»، در این باره مدعی است: «بیش از هر زمان دیگر، کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس قدرت‌هایی وضعیت‌محور هستند که در جست‌وجوی ثباتی پایدارند؛ ثباتی که پیش‌شرط تحقق چشم‌اندازهای اقتصادی بلندپروازانه آن‌هاست. آن‌ها قویاً ترجیح می‌دهند مسئله ایران و برنامه هسته‌ای‌اش از طریق دیپلماسی متوقف و حل و فصل شود».
عربستان سعودیِ سنی‌مذهب و ایرانِ شیعه‌مذهب سال‌ها از طرف‌های مختلف در درگیری‌های منطقه‌ای حمایت کرده‌اند؛ از جمله در جنگ فرسایشی یمن که به یکی از بدترین بحران‌های انسانی جهان انجامید. دو کشور بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ هیچ‌گونه روابط دیپلماتیکی نداشتند و مواضع تندی علیه یکدیگر اتخاذ کرده بودند. محمد بن سلمان بارها مدعی بود که اگر ایران به سلاح هسته‌ای دست یابد، عربستان چنین خواهد کرد.
در همین حال، دولت ترامپ مذاکراتی را برای توافقی از سر گرفته است که به عربستان امکان دسترسی به فناوری هسته‌ای آمریکا را می‌دهد و احتمالاً اجازه غنی‌سازی اورانیوم را فراهم می‌سازد. این در حالی است که در سال ۲۰۲۳، ایران و عربستان با میانجی‌گری چین، به روابط پرتنش خود پایان داده و سازش کردند. در آن زمان، تمرکز سیاست خارجی محمد بن سلمان بیش از پیش به آرام‌سازی درگیری‌های منطقه‌ای معطوف بود.
عربستان سعودی، به‌عنوان متحد کلیدی آمریکا، همواره هدف اصلی حملات تلافی‌جویانه حوثی‌ها بوده است. به ادعای نیویورک تایمز، نزدیکی جغرافیایی این کشور با ایران موجب شده که نیروهای حامی تهران به‌راحتی بتوانند این بازیگر را هدف قرار دهند. در سال ۲۰۱۹، یکی از تأسیسات کلیدی نفتی عربستان در حمله‌ای پیچیده که از سوی حوثی ها آسیب دید.
مقامات سعودی از آن ماجرا چنین نتیجه گرفتند که اتحاد آن‌ها با آمریکا محدودیت‌هایی دارد و همین باعث شد که به گفت‌وگو با ایران نه تقابل روی آورند،. در همین راستا، دیوان در پایان مدعی است: «امروز، پاداش‌های بالقوه مذاکره از ریسک جنگی منطقه‌ای جذاب‌تر به نظر می‌رسد».
صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای مؤسسه تحقیقاتی چتم هاوس، هم می‌گوید که برخلاف ده سال پیش که رهبران خلیج فارس احساس می‌کردند در مذاکرات نادیده گرفته شده‌اند، این بار ایران با آن‌ها تماس مستقیم برقرار کرده است.
او می‌افزاید: «آنچه پس از دور نخست مذاکرات جلب توجه کرد، این بود که وزیر خارجه ایران با همتایان خود از جمله در بحرین تماس گرفت. ایران به دنبال کسب حمایت منطقه‌ای است و کشورهای خلیج فارس نه‌تنها از مذاکرات پشتیبانی می‌کنند، بلکه می‌خواهند مانع از هرگونه تنشی شوند که می‌تواند امنیت ملی و اقتصادی آن‌ها را تهدید کند».
