ایران در مسیر آفریقای جنوبی؟

به گزارش اقتصادنیوز؛ شورای سردبیری روزنامه نیویورک‌تایمز سرمقاله آخر هفته خود (۲۴ آوریل) را بار دیگر به موضوع مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام اختصاص داد و در مطلبی با عنوان «چرا گذشته، مکرراً به مذاکرات ایران خطور می‌کند» نوشته‌اند: برای موفقیت مذاکرات هسته‌ای در وین، ایران و آمریکا باید درباره اقدامات گذشته‌شان صداقت بیشتری به خرج دهند.

تلاش‌ها مانع احیای برجام نخواهد شد

گفته می شود مذاکرات هسته ای در وین که هدفش احیای توافق هسته ای با ایران یا همان برنامه جامع اقدام مشترک است، پیشرفت هایی داشته است که این خبر خوبی است. با این همه موانعی پیش رو قرار دارند که قابل پیش بینی هستند. اسرائیل که عضو این توافق نیست و در جریان گفتگوها نیز حضور ندارد، در میانه رایزنی ها و درست در شرایطی که طرفین در مسیر دستیابی به نتایجی نسبتا مطلوب می باشند برای تخریب سانترفیوژهای ایران خیز برداشته و در این مسیر دست به اقداماتی مخرب نیز زده است.

جمهوری خواهان نیز در کنگره در تلاش برای تصویب لایحه ای تحت عنوان « قانون فشار حداکثری» هستند تا بدین طریق قدرت بایدن برای لغو تحریم های تحمیلی علیه ایران بدون مجوز کنگره را سلب کند و اینگونه از تحقق هرگونه توافق با ایران جلوگیری نمایند.

هیچکدام از این تلاش ها، مانع از احیای برجام و انعقاد توافق با ایران نخواهد شد. جمهوری خواهان اکثریت آرای لازم برای تصویب لایحه پیشنهادی‌شان را در اختیار ندارند. دولت بایدن می‌تواند زمینه را برای انعقاد توافق نامه‌ای هموار کند که هم در زمان صرفه‌جویی شود (مذاکرات فرسایشی نشده و به درازا نکشد) و هم شرایط و فضای حاکم را باثبات نگاه دارد.

ضرورت شفافیت و صداقت بیشتر طرفین

با این همه مادامی که اسرائیل و اعضای کنگره به صلح آمیز بودن برنامه هسته ای ایران اعتماد نکنند، تحقق این توافق زیر سایه حملات گاه و بی گاه تل آویو و یا تحریم هایی که ممکن است در آینده توسط رئیس جمهوری جدید آمریکا اعمال شود، قرار خواهد داشت. همین مسئله توافق مورد نظر را در معرض خطر جدی قرار داده است.

در این میان منافع بلند مدت ایران نیز تردیدهایی را ایجاد کرده است. یکی از راه های از میان بردن این ابهام ها تلاش ایران برای از میان بردن شبهات درباره فعالیت های هسته‌ای‌اش در گذشته است. تهران اصرار دارد که برنامه هسته ای اش ماهیتی صلح آمیز دارد و اهداف تعریف شده برای آن غیر نظامی است. راکتور بوشهر ایران، اولین نیروگاه هسته ای در نوع خود پیشرفته در خاورمیانه، پس از سال ها تلاش و با کمک ها و حمایت های روسیه از سال 2011 تولید برق را آغاز کرد. امارات متحده عربی نیز یک نیروگاه هسته ای افتتاح کرده و عربستان سعودی هم می گوید قصد دارد 16 نیروگاه در خاکش بسازد. دیپلمات های ایرانی می گویند که مخالفت های پی در پی آمریکا با اتمام راکتور بوشهر و هرگونه پیشرفت فن آوری و سرمایه گذاری در ایران در طول چهار دهه گذشته، موجب گشته تا تهران ناچار شود تا فعالیت هایش در این زمینه را در سایه انجام دهد.

براساس توافق هسته ای سال 2015 میان ایران و شش کشور جهان، تهران دست به اقداماتی زد تا بدین طریق به دنیا اطمینان دهد که به دنیال تولید سلاح هسته ای نیست، یکی از این اقدامات ریختن سیمان بر روی راکتور آب سنگین اراک بود. با این همه ایران هنوز در ارتباط با فعالیت های هسته ای در سال 2003 که غرب مدعی است در راستای ساخت سلاح بوده توضیحی نداده است؛ هرچند امروز سیا برآورد کرده است که این اقدام ادعایی تا حد زیادی متوقف شده است. در سال های اخیر بازرسان سازمان انرژی اتمی مدعی شدند که ذراتی از اورانیوم غنی شده ای را در دو سایت به دست اوردند که ایران در باب آنها و وجودشان در تاسیسات هسته ای اش توضیحی نداده بود و آژانس را از وجود آنها مطلع نکرده بود، همین مسئله تردیدها و سوال های بی پاسخی را برجای گذاشته است. از همین رو ایران باید این شبهات را برطرف کند تا آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز بتواند با قاطعیت در این باره به سوال ها و تردیدهای احتمالی پاسخ دهد. گفته می‌شود لیست سوال‌های بی پاسخ آژانس بعد از آن که اسرائیل اسنادی از فعالیت‌های هسته‌ای ایران در اختیار این نهاد قرار داد، افزایش یافته است؛ اسنادی که تهران بارها اعلام کرده جعلی هستند و داده هایشان نادرست می باشد.

از همین رو تنها راه برای افزایش اعتماد طرفین برجام به صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران این است که تهران به بازرسان اجازه دهد تا آنگونه که می‌خواهند فعالیت‌ها و بازرسی‌هایشان را انجام دهند. توافق هسته‌ای با ایران طبیعتا به بازرسان این فرصت را می‌دهد تا به هر بخش از چرخه فعالیت‌های هسته‌ای ایران دسترسی داشته باشند، اما در این میان بازرسان براساس مفاد این توافق قادر نخواهند بود از سایت های فعالی که نام آنها به عنوان سایت هسته‌ای توسط تهران اعلام نشده دیدار و بازدید داشته باشند.

ایران در مسیر آفریقای جنوبی؟

آژانس بین المللی انرژی اتمی به واسطه تجربه‌هایی که در این باره دارد، به خوبی می داند کشوری که به دنبال سلاح هسته‌ای نیست چگونه رفتار می کند. این نهاد تجربه آفریقای جنوبی را دارد که بعد از ساخت شش بمب هسته‌ای فارغ از تحریم‌های سنگینی که متحمل شد، در نهایت برای کاهش تهدیدها و احیای جایگاهش در ساختار جهانی همه جنگ افزارهایش را زیر نظر بازرسان آژانس از میان برد.ایران قرار نیست مسیر آفریقای جنوبی را طی کند، با این همه این بازیگر لازم است برای رفع ابهام‌های حاکم با آژانس همکاری‌های لازم را انجام دهد تا فعالیت‌های راکتور غیرنظامی‌اش در سایه ای از ابهام و تردید قرار نداشته باشد. در چنین شرایطی طبیعتا فشار تحریم ها به شکل محسوسی کاهش خواهد یافت و ایران این فرصت را پیدا می کند تا اقتصادش را احیا کند.

ناظران می گویند ایران به واسطه غرور ملی اش حاضر است برای برنامه هسته‌ای‌اش هرگونه فشاری را تحمل کند. هر اندازه آمریکا به دنبال نفی برنامه هسته‌ای و دانش هسته‌ای ایران باشد، این برنامه بیش از هر زمان دیگر به نمادی از خودکفایی و مقاومت در برابر امپریالیسم غرب تبدیل می شود. برخی از ناظران باور متفاوتی دارند و می گویند برنامه هسته‌ای ایران ابزاری در دستان رهبران این کشور است برای چانه زنی و حذف تحریم‌ها. اما سال 2015 ایران با پذیرفتن شروط آمریکا و پنج کشور دیگر مبنی بر ورود بازرسان و بازرسی از فعالیت‌های هسته‌ای‌اش توانست با دولت اوباما به توافقی جامع دست یابد؛ توافقی که یک موفقیت دیپلماتیک تاریخی قلمداد می‌شد.با این همه این توافق ناقص بود؛ هرچند آزمونی بود برای آزمودن فعل دیپلماسی با ایران.

دونالد ترامپ می 2018 به بهانه نواقص این توافق از آن خارج شد و تحریم‌های سنگینی را علیه ایران تحمیل کرد. با این همه شواهد نشان می‌دهد هیچکدام از این محدودیت‌ها فعالیت‌های هسته‌ای ایران را متوقف نکردند. این سیگنال خوبی برای غرب نیست چراکه نشان می‌دهد اهرم تحریم ممکن است فعالیت هسته‌ای ایران را کُند نماید اما قادر به متوقف کردنش نیست.

در این میان تنها راه برای اطمینان از فعالیت های هسته ای ایران ، مذاکره و توافق است تا زمینه برای بازرسی فراهم باشد.