آینده توافق هسته‌ای در عصر رئیسی

به گزارش اقتصادنیوز، نتایج انتخابات ایران آینده مذاکرات هسته ای را در با پرسش های بزرگی مواجه کرده است. در شرایطی که عده ای خوش بینانه معتقدند  حتی با تغییر دولت در ایران هم روند مذاکرات دچار تحول و یا اختلالی نخواهد شد، با تردید به این گزاره می نگرند. متیو لی، تحلیل گر آسوشیتدپرس، با انتشار یادداشتی با عنوان «انتخابات ایران امید بایدن برای توافق هسته ای را نقش بر آب کرد» ضمن بررسی مواضع مقامات ایرانی و آمریکایی در طول هفته اخیر مدعیست نتایج انتخابات در ایران اهداف نهایی دولت بایدن در توافق با ایران را ناکام خواهد گذاشت.

سخت تر شدن کار

مقامات دولت بایدن اصرار دارند انتخاب یک رئیس جمهور محافظه کار در ایران، بر روند احیای توافق هسته ای کنارگذاشته شده 2015 با تهران موثر نخواهد بود. اما در حال حاضر نشانه هایی در حال ظهور است که حاکی از سخت تر شدن کارِ رسیدن به توافق است.

خوش بینی نسبت به قریب الوقوع بودن حصول توافق در حال رنگ باختن است، چرا که آخرین دور گفتگوها در حالی در روز یکشنبه به پایان رسید که نشانه های ملموسی از پیشرفت چشمگیر در روند مذاکرات وجود ندارد. ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران، روز دوشنبه در اولین اظهار نظر عمومی خود از زمان رای گیری، هدف اصلی بایدن را برای گسترش توافق هسته ای – حتی در صورتی که مذاکره کنندگان موفق به  نجات توافق قبلی باشند- قاطعانه رد کرد.

هم زمان، رئیسی خواستار آن است که در ازای پایبندی ایران به مفاد توافق، تمام تحریم ها علیه جمهوری اسلامی لغو شد –کما این که خود او تحت تحریم های حقوق بشری ایالات متحده قرار دارد.

وضعیت بغرنج تیم بایدن

کریم سجادپور ، از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی معتقد است: «وضعیت تیم بایدن به هیج وجه رشک برانگیز نیست. به نظر من در حال حاضر دولت ایالات متحده احساس فوریت بیشتری برای احیای برجام پیش از تحلیف ابراهیم رئیسی و بر سر کار آمدن یک تیم تندرو جدید، می‌کند».

جو بایدن و تیمش، از همان ابتدا بازگشت ایالات متحده به توافق هسته ای با ایران را به عنوان یکی از مهمترین اولویت های سیاست خارجی خود اعلام کرده اند -توافقی که به عنوان یکی از مهم ترین دستاوردهای باراک اوباما تلقی می شد و همکارانی که اکنون در دولت بایدن مشغول خدمت هستند، درآن نقش محوری داشتند و البته با تلاش های دونالد ترامپ و جمهوری خواهان کنار گذاشته شده است.

به رغم ریاست جمهوری قریب الوقوع رئیسی، مقامات دولت بایدن اصرار دارند که چشم انداز دستیابی به توافق تغییری نکرده است. آنها استدلال می کنند که مقامات عالی در ایران، بدون در نظر گرفتن نظر رئیس جمهور در این باب، تصمیم گیری نهایی را انجام خواهند داد.

روز دوشنبه سخنگوی کاخ سفید گفت: «نظر رئیس جمهور و نظر ما این است که تصمیم گیر اصلی در این زمینه رهبری است. این مسئله ای است که پیش از انتخابات هم بود. امروز هم چنین است و احتمالا چنین هم خواهد بود».

ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه هم گفته: «ما انتظار داریم که ایران در ماه آگوست همان گونه رهبری شود که تا پیش از انتخابات می شد، درست به مانند سال 2015 که برای اولین بار برجام به انجام رسید».

نتایج خلاف انتظار دور ششم مذاکرات وین

اما در طول هفته گذشته، در آستانه انتخابات در ایران و در میانه انبوه گمانه زنی ها در مورد تأثیر انتخابات بر مذاکرات غیرمستقیم بین ایران و ایالات متحده در وین، امیدها به پیشرفت قابل توجه نتایج گفتگوها تقریبا از بین رفت.

پیش از این، دیپلمات ها و دیگر افراد آشنا به مذاکرات تصور می کردند دور ششم از این مذاکرات، حتی در صورت نرسیدن به یک توافق قطعی و کامل، دور آخر گفتگوها باشد و قادر است دستکم یک نتیجه ملموس را به ارمغان آورد.

حال، این دور از مذاکرات هم به پایان رسیده و هنوز دور زمانی برای هفتم تعیین نشده، احتمالا به این دلیل که رئیس فعلی قوه قضاییه در ایران، به طور مطلق به رد چیزی بیش از پایبندی به تعهدات مصرح در توافقنامه 2015 ایران در قبال لغو تحریم های ایالات متحده پرداخته است.

رئیسی روز دوشنبه در مصاحبه مطبوعاتی خود خواست آمریکا برای گسترش توافق هسته ای به برنامه موشک بالستیک و حمایت از گروه های منطقه ای را قاطعانه رد کرد و گفت این ها مباحثی غیر قابل گفتگو است.

چرخه بازی از نو؟

کارشناسان امور ایران بر سر این مسئله توافق دارند که بایدن برای جلب نظر ایران به گفتگو در مورد مسائلی فراتر از توافق هسته ای، کار بسیار دشوار – وحتی غیرممکن- در پیش دارد.

سجادپور می گوید: «من تردید دارم که حتی با برداشتن تحریم ها، ایران انگیزه های دیگری برای بازگشت به مذاکره و دادن امتیازات بیشتر احساس کند و اگر آمریکا با ابزار تحریم بخواهد ایران را مجبور به بازگشت دوباره به میز مذاکره کند، آنها استدلال خواهند کرد که آمریکا توافق هسته ای را لغو کرده و همه چیز باز از نو آغاز می شود».

منتقدان توافق هسته ای دولت ایالات متحده را متهم می کنند که برای رد رویکرد ترامپ در قبال توافق هسته ای، در ازای منافع ناچیزی، امتیازات قابل توجهی را داده است. آن ها ادعا می کنند، حتی اگر ایران به نوعی با گسترش مباحث مورد گفتگو موافقت کند، تضمینی برای آن وجود نخواهد داشت.

به عقیده ریچ گلدبرگ کاملاً واضح است که ایرانی ها هرگز نمی خواهند با فراتر از برجام مذاکره کنند. به اعتقاد او اگر دولت کنونی ایران در مورد مذاکرات آینده به نوعی موضع دوپهلو داشت، اما رئیسی همان طور که از پیش گفته، هیچ علاقه ای بدان ندارد. به گفته او «شما نمی توانید در برابر یک کنگره شکاک و متحدان بایستید و با مخالف خود توافق کنید و در حالی که رئیسی قاطعانه این مسئله را رد کرده، بگویید این توافق به معنای تعهد به ادامه مذاکرات است».

برجام؛ ضروری اما نه کافی

اما مقامات دولت بایدن مصمم هستند که هر قدر هم که توافق هسته ای خوب باشد، کافی نیست و باید بهبود یابد. ندپرایس با بیان این که این نکته برای ایرانیان هم این مسئله روشن شده، گفته: «ما بازگشت به انطباق را ضروری اما ناکافی می دانیم ، اما همچنین بازگشت به به تعهدات برجام را ضروری اما ناکافی می دانیم، اما باور داریم ضمن احیای برجام قادریم که سایر مسائل را به صورت دیپلماتیک پی بگیریم  بر عهده بگیریم». او افزوده که این نکته احتمالا برای ایرانیان هم روشن شده است.

مضاف بر این، مشکل دیگر هم در میان است.  رئیسی اولین رئیس جمهور ایران خواهد بود که حتی پیش از در دست گرفتن سکان هدایت دولت و در دوران ریاست بر دستگاه قضا، توسط دولت ایالات متحده تحریم شده -وضعیتی که می تواند سفرها و سخنرانی های او را در مجامع بین المللی مانند سازمان ملل، پیچیده کند. ساکی  و پرایس هر دو گفته اند که ایالات متحده هم چنان پیگیر مسئله رئیسی در امور حقوق بشر -که تحت تحریم دولت ترامپ است- خواهد بود.