«عروس خاورمیانه» در انتظار یک انفجار

به گزارش اقتصادنیوز، انصراف سعد حریری از تشکیل کابینه، این کشور بحران زده را در شوکی جدید فرو برده است. آنخل ووهرا، تحلیلگر امور خاورمیانه با انتشار یادداشتی در پایگاه تحلیلی فارن پالیسی با عنوان «نه نخست وزیری و نه امیدی برای لبنان» به بررسی  آخرین وضعیت سیاسی در این کشور پرداخته است.

چطور امید از بین می رود؟

حتی در مرفه ترین محلات بیروت هم خیابان ها تاریک است. تنها چند رستوران و بار –که متحمل پیامدهای ناشی از بحران اقتصادی، همه گیری ویروس کرونا و انفجار 4 آگوست بندر بیروت هستند- چراغهایشان روشن است، چرا که صاحبانشان با دلار کسب درآمد می کنند و یا از عهده هزینه های مولد برق برخوردار هستند، اگر چه آنها هم برق را جیره بندی می کنند. تقریبا همه در لبنان مجبور شده اند زندگی در کشوری با ذخایر ارزی رو به کاهش، فاقد سوخت و همراه با قطع مکرر برق را بپذیرد.

آن جایی که زمانی سرزمین صلح و ثبات در خاورمیانه به شمار می رفت، اکنون در حال تبدیل شدن به یک کشور شکست خورده است. چه اتفاقی می افتد که امید از بین می رود؟ این سوالی است که لبنانی ها دائما از خود می پرسند.

خدا به لبنان کمک کند

در آخرین اتفاق قابل توجه، روز پنجشنبه گذشته سعد حریری در مقام نامزد نخست وزیری  با کمال تعجب استعفا داد و کشورش را بیش از پیش در هاله ای از ابهام و  تاریکی فرو برد و در حالی که محل ملاقاتش با رئیس جمهور کشوری بحران زده را ترک می کرد گفت: «خدا به لبنان کمک کند».

طبق نظام توافقی توزیع قدرت در لبنان، نخست وزیر باید از اهل سنت و جماعت، رئیس جمهور یک مسیحی و رئیس مجلس از شیعیان باشد. نه ماه پیش از این، حریری به عنوان کاندیدای مورد اجماع اهل سنت معرفی شد که مامور به تشکیل یک دولت جدید و پاک دست و آغازگر رشته ای از اصلاحات شد که یک بسته نجات اقتصادی را از صندوق بین المللی پول را تأمین می کند. از آن زمان، او هجده بار کابینه خود را به رئیس جمهور میشل عون معرفی کرده، اما هر بار در جلب رضایت او ناکام مانده است.

نقض حق نخست وزیر

حریری تلاش کرد تا عون را به نسبت به صلاحیت و شایستگی های کابینه 24 نفره غیرحزبی اش -که میان سنی ها، شیعیان و مسیحیان تقسیم شده بود- متقاعد کند. اما عون – که دیگر پیر شده و مصمم است که پست ریاست جمهوری را تحویل جبران باسیل، داماد و وزیر خارجه پیشین دهد- مطابق خواست باسیل، حاضر به پذیرش نشد. او خواهان بیش از هشت وزارتخانه برای مسیحیان به همراه حق وتو در مورد همه تصمیمات بود و و در واقع با اصرار در انتخاب آنها حق نخست وزیر را نقض کرد.

باسیل با تقسیم سه جانبه قدرت بر اساس توافق نامه طائف 1989 -که با تقسیم قدرت بین فرقه های کشور به جنگ داخلی 15 ساله پایان داد- مخالف بود. باسیل ، که معمولاً به عنوان منزجرترین سیاستمدار کشور توصیف می شود ، امیدوار است که با جنگ بر سر سهم  بیشتر مسیحیان در دولت باعث افزایش محبوبیت وی در میان آن گروه و بازگشت او به قدرت در انتخابات بعدی شود. به نظر نمی رسد مشکلاتی که تمام لبنانی ها باید در شرایط عدم وجود یک دولت تمام عیار متحمل شوند، مهمترین نگرانی او باشد.

وحشت در بیروت؛ آکندن گرد ناامیدی در فضا

از سوی دیگرحریری نیز هوادارن پرشماری ندارد، ولی با استعفای او وحشت محسوسی بر بیروت حاکم شده است. یک گالری دار در بیروت که آشکارا مشوش است، می گوید دلار به 20700 پوند صعود کرده و در حالی که دستش را روی قلبش گذاشته پرسید: «حالا قرار است چه اتفاقی بیافتد؟ قلبم در حال از کار افتادن است». و در طی روز جمعه، پوند لبنان تا 22200 دلار سقوط کرد.

طی چند ماه گذشته ، افول لبنان بیشتر نمایان شده است. صف های در انتظار سوخت طولانی تر شده و زباله ها در سطح پیاده روها پراکنده و رها شده اند. کودکان کوچکی که برای تأمین معاش خود زباله ها را زیر و رو می کنند عموما از پناهنده های سوری هستند، اما با گرفتار شدن لبنانی ها در فقر، ممکن است آنها هم جزءشان باشند. بوی تعفن زباله های گندیده به همراه مقادیر زیادی از ناامیدی در هوا پراکنده شده است.

میزان استیصال آنقدر بالاست که لبنانی های طبقه متوسط زبان دانی که روزگاری آرزو داشتند مهندس و مدیر شوند، حال مجبور می شوند شخصی ترین وسایل خود را به مبلغی ناچیز بفروشند. از اسباب بازی های کودکان و کتاب های سرگرم کننده گرفته تا شمعدان و پیژامه - فروش همه چیز در صفحات فیس بوک تبلیغ می شود، چه با چند سنت و یا با چند دلار.

کلاهبرداری تاریخی

جنگ داخلی فقط نسل قدیم را درگیر کرده بود و اکنون خاطره اش آگاهی لبنانی ها را می خراشد. اما ناآرامی های داخلی اخیر، که لبنانی ها را هراسان کرده، در همین گوشه و اطراف است. ارزش پول بیش از 150 درصد کاهش یافته، قیمت کالاهای اساسی سر به فلک کشده و یارانه نان و سوخت روز بروز آب می رود. بانک مرکزی متهم به طرح پانزی است که با برقراری چندین نرخ ارز، کشور را به زانو درآورد (طرح پانزی -Ponzi Scheme  - نوعی از  کلاهبرداری‌ است  که در آن به سرمایه‌گذاران قول بازگشت سرمایه و سود را با کمترین ریسک می‌دهد. در این ترفند به سرمایه‌گذاران سودهایی برگردانده می‌شود که از بهره‌های متعارف به شیوه‌ای غیرعادی بالاترند. البته این سود از پول سرمایه‌گذاران بعدی تأمین می‌شود و شرکت یا فرد دریافت‌کننده سرمایه نیازی به انجام کار اقتصادی با پول دریافتی ندارد).

نرخ رسمی دلار هنوزمعادل 1500 پوند است ، اما بانک ها با نرخ 3900 مبادله می کنند ، در حالی که بازار سیاه با رقمی بالاتر از 20000 معامله می شود. کسانی که توانایی دارند در حال ترک کشورند. عده ای هم از بستگان خارج از کشورشان تقاضا می کنند تا برایشان پول و یا داروهایی که دیگر در لبنان موجود نیست ارسال کنند. آن دسته از طبقه کارگر که قبلاً در حاشیه شهرهایی مانند طرابلس بودند هم به صورت پراکنده در خیابان ها ظاهر می شوند تا اعتراض کرده و خشم خود را اعلام کنند.

فارغ از رنج مردمان

با این حال به نظر نمی رسد که هیچ یک از این رنجها نخبگان سیاسی لبنان را متأثر کند که مشغول مشاجره بر سر وزارتخانه ها و برنامه ریزی برای کنترل دولت هستند.

یکی از نامزدهای پیشنهادی در کابینه حریری به شرط ناشناس ماندن به فارین پالیسی گفته که لبنان به سمت روزهای سخت پیش می رود. به گفته او: «وضعیت اقتصادی بیش از این بدتر خواهد شد و ما خوشبین نیستیم که یک دولت موقت و یا کابینه ای تحت سلطه عون بتواند با جامعه بین المللی و صندوق بین المللی پول وارد مذاکره شود».

مطابق با قانون اساسی، اکنون رئیس جمهور باید اعضای پارلمان را برای رایزنی فراخواند و نخست وزیر دیگری را انتخاب کند. اما بعید است حریری از شخص دیگری حمایت کند. به گفته الیاس فرهت، ژنرال بازنشسته: «اگر حریری با این روند مخالفت کند، هیچ کس جرات انجام این کار [تشکیل کابینه] را نخواهد داشت». حتی حزب الله هم بعید است کاندیدای سنی مناسب تری از حریری را پیدا کند. این گروه شیعه مورد حمایت ایران، همیشه از حریری به عنوان نماینده سنی ها برای تصدی مقام نخست وزیری حمایت کرده است، چرا که اساساً وارد گفتگو با آن ها می شود و دردسر زیادی برایشان ایجاد نکرده است.

عدم وجود نخست وزیر جدید بدان معناست که حسن دیاب که نزدیک به یک سال پیش به واسطه انفجار هزاران تن مواد منفجره در بندر بیروت و تخریب قسمتهای زیادی از پایتخت مجبور به استعفا شد، به عنوان نخست وزیر موقت به کار خود ادامه خواهد داد، و این در حالی است که عملا او هیچ گونه قدرت واقعی برای مقابله با بحران اقتصادی و گرفتن وام از قدرت های غربی و عربی در اختیار ندارد. گویا لبنانی ها فعلا مجبورند با این شرایط کنار بیایند و منتظر انتخابات بعدی باشند که قرار است در بهار سال آینده برگزار شود، و این در حالی است که با وجود یک اقتصاد نابسامان،ممکن است تا پیش از برگزاری انتخابات اوضاع از این هم بدتر شود. به باور فرهت: «قحطی و هرج و مرج درب ما را می کوبند ، اما این به دلیل شرایط اقتصادی ماست و نه به خاطر رقابت های فرقه ای. ائتلاف های سیاسی در هر دو طرف هم چندگانه هستند».

انفجار اجتماعی قریب الوقوع

سامی نادر، تحلیلگر لبنانی هم معتقدست تمام شرایط برای ایجاد ناآرامی های داخلی وجود دارد. او گفت: «من مطمئن نیستم که به زودی دولتی تشکیل شود. اکنون این یک بحران بی انتهاست که در پس زمینه یک وضعیت اقتصادی بسیار خطرناک انتظار ما را می کشد. به زودی ما  با یک انفجار اجتماعی قریب الوقوع روبرو خواهیم شد. ما همه مولفه های ناآرامی های اجتماعی را در اختیار داریم: فقر شدید، گرسنگی ، و خشم [بالاخص] اهل سنت. سنی ها می پرسند چرا مرد قدرتمند ما در تصمیم گیری سیاسی حرفی برای گفتن ندارد؟ آیا تعیین کابینه از اختیارات نخست وزیر نیست؟»

حریری از حزب الله هم گله مند است به خاطر عدم فشار بر متحد خود [میشل عون] برای تشکیل دولت غیرحزبی. به عقیده تحلیلگران ، اگر حزب الله بخواهد می تواند عون را تحت فشار قرار دهد، ولی هنوز اقدام به این کار نکرده و خود را هزینه آن نکرده است.

گفته می شود سفیر ایالات متحده در لبنان نامه ای از بلینکن را به عون تحویل داده که او را تشویق به این کرده که اجازه دهد حریری دولت تشکیل دهد. واضح است که نامه مذکور هیچ تأثیری بر عون نداشت ، کسی که دامادش باسل، تحت قانون ماگنیتسکی با تحریم های ایالات متحده مواجه است که با هدف مبارزه با فساد بین المللی طراحی شده است.

تنها حاصل شکست حریری

برخی از تحلیلگران لبنانی معتقدند غرب و متحدان عرب آن طرحی متفاوت برای لبنان دارند. غرب پیش از آن که سرکیسه را شل کند، خواهان اصلاحاتی است تا از ان طریق اطمینان حاصل کند که پول به جای آن که به جیب همان نخبه حاکم برود، به دست مردم می رسد، ضمن آن که خواهان  اطمینان از بی طرفی طبقه سیاسی لبنان در امور منطقه است. غرب برای ارسال این پیام کاردینال مارونی لبنان، بشاره بطرس الراعی را انتخاب کرده است. برخی نشانه ها وجود دارد که غرب جوزف عون فرمانده ارتش لبنان را برای افزایش نفوذ در صفوف غیرنظامیان آماده می کند.

ممکن است برای لبنانی های فعال سیاسی که از سال 2019 اعتراض کرده اند، تنها حاصل استعفای حریری و عدم تمایل نخبگان سیاسی برای تشکیل دولت و اصلاحات اندکی که قادر به اصلاح امور کشور بوده، این باشد که سرانجام غرب را مجبور به تحریم جمعی از مقامات کند. آنها مدتهاست که از جامعه جهانی خواسته اند نه تنها سفر سیاستمداران فاسد خود را ممنوع کند، بلکه دارایی آنها را در خارج از کشور نیز مسدود کند. می توان تصور کرد که تا آن زمان هم چه مصائبی بر سر لبنانی هایی می آید که مجبور به تحملش هستند.