تحولات شام خواب را از چشم چین ربود/ معمای اویغورها برای پکن؛ سایه رادیکالیسم بر روابط اژدهای زرد با طالبان و ترکیه

به گزارش اقتصادنیوز، سقوط ناگهانی دولت اسد در سوریه پس از پنج دهه سلطنت، بازیگران سراسر جهان را غافلگیر کرد. انتقال ناگهانی قدرت و تغییر عمده در ژئوپلیتیک خاورمیانه پیامدهایی برای بسیاری از کشورها دارد. در پرتو این شرایط، پیامدها و چشم‌اندازهای بالقوه سیاست‌های پکن را در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی می‌توان ارزیابی کرد.

در همین راستا، ژئوپلتیکال مانیتور یادداشتی نوشته و اقتصادنیوز آن را در سه بخش ترجمه کرده که بخش نخست آن با عنوان «معنای تحولات شام برای چین؛ سقوط بشار اسد چه چالش‌هایی برای پکن رقم خواهد زد؟» و بخش دوم با تیتر «غیبت سوریه در معادلات چین/ مسیر پرمناقشه جاده ابریشم؛ شام به میدان رویارویی پکن و مسکو تبدیل خواهد شد» منتشر شد و بخش سوم و نهایی در ادامه آمده است.

دغدغه‌های امنیتی پکن در شام

از منظر چین، خاورمیانه اهمیت اقتصادی بسیار بیشتری نسبت به روسیه دارد و علیرغم درگیری‌های مداوم، گزینه قابل اعتمادتر برای سرمایه‌گذاری عاقلانه‌تر در درازمدت است. علاوه بر این، اگرچه کشورهای خاورمیانه تجارت با چین را پذیرفته‌اند، اما در مقابل جایگاه قدرتمندی را هم از آن خود کرده‌اند؛ زیرا منابع حیاتی لازم برای عملیات روزانه چین و تقویت قدرت دولت تحت رهبری شی را تامین می‌کنند.

تمایز اصلی بین سوریه و همتایان نفت خیز خاورمیانه در اقتصاد جنگ زده و زیرساخت‌های متلاشی شده سوریه نهفته است که هر دولت جدید را در موقعیتی مخاطره‌آمیز با کاهش اهرم اقتصادی قرار می‌دهد. پتانسیل دسترسی به مدیترانه هم برای چین از اهمیت راهبردی برخوردار است. با این همه، یکی از نکات با اهمیت در رابطه ترکیه و چین در زمینه انتقال قدرت در سوریه، مسئله اویغور است.

اوایل سال جاری، پکن در مورد سیاست آنکارا مبنی بر "دفاع از حقوق اویغورها در عرصه بین‌المللی" موضعی تند اتخاذ کرد و آن را متغیری تبلیغاتی علیه این کشور خواند. در پاسخ ترکیه هم تلاش کرد تا رویکرد پکن را منعطف کند، از همین رو تاکید داشت که از چین واحد حمایت خواهد کرد.

در این میان،‌ حزب اسلامی ترکستان (TIP) که یک گروه رادیکال با اکثریت قوی اویغور است، اخیراً موضع ضد چینی اتخاذ کرده و برای دولت چین خط و نشان کشیده است. این گروه یک سازمانی رادیکال سنی است که در 8 دسامبر اعلام کرد که دامنه مبارزات خود را از سوریه به منطقه خودمختار سین کیانگ اویغور (XUAR) در غرب چین گسترش خواهد داد. این منطقه که به ترکستان شرقی یا اویغورستان معروف است، محل زندگی تقریباً 11 میلیون اویغور از همان فرقه است.

اعضای این سازمان براساس ویدئویی که منتشر کردند در تصرف دمشق و سرنگونی دولت اسد مشارکت داشتند. آن‌ها صراحتا مدعی شدند: ما در حمص، در ادلب جنگیدیم و به نبرد در ترکستان شرقی ادامه خواهیم داد.

یکی از اعضای این گروه رادیکال گفت: ما در سرزمینمان هم پیروز خواهیم شد. براساس گزارش‌ها، این گروه حتی از تحریرالشام و سایر جناح‌های دیگر هم خواسته بود تا به این نهاد پیوسته و چین را هدف قرار دهند. این تحول نشان دهنده یک تغییر عمده در چشم‌انداز تروریسم است و نگرانی امنیتی جدی را برای پکن ایجاد خواهد کرد.

اعضای این گروه رادیکال پس از فرار از چین در دهه 1990، در سوریه توسط تحریرالشام آموزش دیده است. اعلامیه این گروه مبنی بر «آزادسازی» ترکستان شرقی باعث نگرانی پکن شده است. نگرانی‌های جدیدی در مورد امنیت غربی‌ترین استان و یکپارچگی مرزهای غربی آن به دلیل این تحول اخیر به وجود آمده که ممکن است روابط بین ترکیه و چین را تحت فشار قرار دهد و منافع چین را در سوریه پیچیده کند. علاوه بر این، این تحول اخیر ممکن است بر روابط بین طالبان و چین و همچنین سایر گروه‌های افراطی در حاشیه جغرافیایی چین تأثیر بگذارد.

پلن پکن برای شام پسا اسد

پویایی و توازن قدرت در خاورمیانه به وضوح تغییر کرده و معادلات غرب آسیا پیچیده‌تر شده است. در حالی که ترکیه، ایالات متحده و اسرائیل با فرصت‌های جدیدی روبرو هستند، روسیه و ایران در تلاش‌اند تا بازدارندگی خود را بازتعریف کرده و افزایش دهند.

چین در مشارکت خود با دیگر بازیگران و مناطق محتاط است و اگرچه رابطه خوبی با روسیه دارد، اما تلاش دارد تا در برخی حوزه‌ها با مسکو هم‌صدا نشود. این بازتاب رویکرد محتاطانه چین در ارتباط با خاورمیانه پس از سقوط اسد است. احمد الشرع که با نام جولانی شناخته می‌شود، اعلام کرده که سوریه تهدیدی برای جهان نخواهد بود و او به دنبال یک جغرافیای صلح‌آمیز است. با این همه، در حال حاضر، مسائل سیاسی و امنیتی خاورمیانه در تعادل نیست. ارزیابی این گزاره و پیامدهای گسترده‌تر حاصل از آن زمان می‌برد.

علاوه بر این، کارشناسان در مورد اینکه چگونه رویدادهای اخیر و غیرمنتظره در سوریه، انتقال قدرت پس از اسد و پیامدهای منطقه‌ای گسترده‌تر بر چین چه در حال حاضر و چه در آینده تأثیر خواهد گذاشت، اختلاف نظر دارند. واکنش چین به رویدادهای در حال تغییر سریع باید محتاطانه و روشمند باشد، زیرا پیامدهای کامل فروپاشی دولت اسد هنوز به درستی درک نشده است. در حال حاضر، چین، مانند سال‌های گذشته، اولویت‌های اقتصادی را بر آرمان‌های ایدئولوژیک اولویت می‌دهد و رویکرد عمل‌گرایانه خود را بر اساس چشم‌انداز توسعه بلندمدت و آنچه برای بقا و شکوفایی پکن بهترین است، حفظ می‌دهد.