بندبازی نفتی شاهزاده سعودی

در میانه بحران کرونا و التهابات تاریخی در بازار نفت، روابط عربستان سعودی با دو کشور عضو شورای امنیت (روسیه و آمریکا) که هر دو تولیدکننده بزرگ نفت هستند، تنش آلوده شده است. ریاض، در ابتدا با اعتماد به نفس بالا، از کارت افزایش تولید نفت بدون هماهنگی با سایر تولیدکنندگان، استفاده کرد. کارتی که حالا بعد از تغییر موضع آمریکا در خصوص آن، به قماری بزرگ تبدیل شده که می‌تواند تبعات بلندمدتی برای عربستان داشته باشد.
اعمال تدابیر محدودکننده در سراسر جهان جهت مقابله با شیوع بیماری کرونا (کووید-۱۹)، به کاهش فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی و به تبع آن کاهش تقاضای جهانی برای نفت منجر شد. در بحبوحه بحران کرونا، توافق کاهش تولید اوپک پلاس به انقضا رسید. کشور‌های عضو این گروه، از جمله عربستان و روسیه، جهت بررسی امکان تمدید این توافق جلسه گرفتند، اما این کشور‌ها به جای توافق بر سر کاهش تولید، جنگ بهای نفت را شروع کردند.
 

دوستانی بدتر از دشمنان
تحولات منتهی به این جنگ و همچنین نقش مبهم آمریکا در آن، تنگنای فعلی سعودی‌ها را نشان می‌دهد. سعودی‌ها با حمایت و ترغیب، یا حداقل با رضایت ضمنی دولت آمریکا، جنگ نفتی را آغاز کردند. اما آمریکا الان در حالی که کنترل این جنگ از دست سعودی‌ها خارج شده، از آن‌ها می‌خواهد که هر چه سریعتر برای نجات دادن نفت شل، جنگ نفتی‌شان با روسیه را پایان دهند.
ترامپ ابتدا از سقوط قیمت‌های نفت استقبال کرد و طبق برخی گزارش‌ها، حتی از برنامه‌های نفتی ریاض در مقابله با مسکو راضی بود.
نشریه پالتیکو مدعی شد که ترامپ در تماس تلفنی ۹ مارس خود با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان، به او گفته است که قیمت‌های نفت را پایین نگه دارد، اما قیمت‌ها در سطحی باشد که تولیدکنندگان آمریکایی ورشکست نشوند. این نشریه آمریکایی از قول دو منبع آمریکایی آگاه نوشت که ترامپ به بن سلمان گفته او با طرح‌های عربستان برای افزایش تولید جهت خارج کردن روسیه از بازار‌های مشخص نفتی موافق است، اما خواسته که قیمت‌ها زیاد کاهش پیدا نکنند که اقتصاد آمریکا آسیب ببیند.
 
وبگاه تحلیلی میدل ایست آی، اخیرا روایت مشابهی را مطرح کرد که پشت پرده نقش آمریکا در جنگ نفتی عربستان و روسیه را نشان می‌دهد. اوپک پلاس در ششم مارس جلسه گرفتند، ولی به رغم کاهش تقاضای جهانی برای نفت در پی شیوع کرونا، نتوانستند بر سر یک توافق کاهش تولید به توافق برسند. این وبگاه ادعا می‌کند که کمی پیش از این جلسه، محمد بن سلمان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، تلفنی درباره نفت گفتگو کرد. میدل ایست آی به نقل از مقامات آگاه سعودی ادعا کرد که در این گفتگو، محمد بن سلمان و پوتین سر یکدیگر به خاطر نفت داد و فریاد کشده اند. بن سلمان به پوتین اولتیماتوم داد و تهدید کرد که اگر توافقی در زمینه کاهش تولید امضا نشود، عربستان جنگ بهای نفت را شروع خواهد کرد. روسیه این امر را تکذیب کرد.
با این حال، گزارش میدل ایست آی، بخش دیگری دارد که با روایت پالتیکو همخوانی دارد. به گفته این وبگاه، بن سلمان قبل از تماس «فاجعه‌بار» خود با پوتین، یک گفتگوی تلفنی دیگری با جارد کوشنر، داماد و مشاور دونالد ترامپ، داشت. یک منبع به میدل ایست آی، گفته ترامپ از طریق کوشنر از تماس تلفنی بن سلمان با پوتین حمایت کرده بود. کوشنر از محمد بن سلمان نخواست که به پوتین زنگ بزند، اما از این امر خبر داشت، ولی مانع آن نشد. در نتیجه، محمد بن سلمان، خود به این جمع بندی رسید که از حمایت کاخ سفید برخوردار است.
به هر حال، جنگ نفتی شروع شد و قیمت‌های نفت به قدری کاهش یافت که حتی آمریکایی‌ها هم غافلگیر شدند. امری که صنعت نفت شل آمریکا را در معرض خطر بی‌سابقه‌ای قرار داد. به تازگی، قیمت‌های برخی انواع نفت خام آمریکا به زیر صفر رسیده است که این در تاریخ بی سابقه است.
ترامپ از این سقوط تاریخی قیمت‌ها بسیار نگران شد. خصوصا که بسیاری از شرکت‌های نفتی در تگزاس هستند و این ایالت تاثیر مهمی در انتخابات ریاست جمهوری آینده آمریکا دارد. در نتیجه، دولت آمریکا همگام با کنگره، به سعودی‌ها برای توقف جنگ نفتی فشار آوردند. اما کار از کار گذشته بود. بحران کرونا چنان تقاضای جهانی برای نفت را پایین آورده که اگر سعودی‌ها کل شیر‌های نفت خود را ببنند، نمی‌توانند قیمت‌ها را به شکل چشمگیری افزایش دهند.
در حال حاضر برخی پیش بینی‌ها حاکی از این است که تقاضای جهانی به مقدار ۲۹ میلیون بشکه در روز کاهش خواهد یافت؛ که این مقدار، تقریبا معادل تولید کل کشور‌های سازمان اوپک است. این امر بدین معناست که حتی اگر توافق اخیر کاهش نفت (کاهش حدود ۱۰ میلیون بشکه در روز) اجرا شود، باز هم قیمت‌ها چندان بالا نخواهد رفت. چرا که باز هم میزان عرضه نفت بیشتر از تقاضا خواهد بود.
 

ترامپ و کوشنر برای جنگ نفتی با روسیه به بن سلمان چراغ سبز نشان داده بودند. ولیعهد سعودی بعد از تماس با کوشنر با پوتین گفتگو کرد.

پیروزی بدتر از شکست
بعد از شروع جنگ بهای نفت، سعودی‌ها، روسیه را مسئول آغاز این جنگ دانستند. با این حال، بسیاری معتقدند که عربستان از طریق جنگ نفت دنبال این بود که با یک تیر دو نشانه بزند؛ به عبارت دیگر، با شروع جنگ بهای نفت، هم سهم روسیه را در برخی بازارها، خصوصا بازار‌های اروپایی، تصاحب کند و هم نفت شل آمریکا را بازار‌ها اخراج کند. عربستان بعد از شروع جنگ و در حالی که قیمت‌های نفت به طور تاریخی سقوط کرده بود، به مشتریان خود تخفیف‌های قابل توجهی داد و بدین ترتیب سعی کرد سهم روسیه را از آن خود کند.
اما در رابطه با نفت شل، سعودی‌ها هرگز تلاش برای خارج کردن این نفت از بازار‌ها را به طور رسمی تایید نکردند. وقتی پوتین، عربستان را به جنگ با نفت شل متهم کرد، سعودی‌ها با ادبیاتی تند، این اتهام را رد کردند. با این حال، صرفنظر از اینکه هدف سعودی‌ها از جنگ بهای نفت چه بود، هم اکنون صنعت نفت شل آمریکا در مضیقه قرار گرفته است. تکاپوی آمریکا برای پایان دادن به جنگ نفتی سعودی-روسی، برای نجات همین نفت است.
به اعتقاد برخی تحلیلگران، سعودی‌ها در جنگ نفتی پیروز شدند، اما پیروزی آنان، بدتر از شکست بود، چون متحمل هزینه‌های هنگفتی شده‌اند. چینزیا بیانکو، کارشناس مسائل خلیج فارس در انستیتوی اروپایی روابط بین الملل، از جمله این تحلیلگران است. این کارشناس، با اشاره به توافق اخیر کاهش تولید اوپک پلاس که بزرگترین توافق کاهش تولید نفت در تاریخ است، در گفتگویی با خبرگزاری فرانسه، مدعی شد که عربستان در جنگ بهای نفت پیروز شد. اما همین کارشناس تصریح کرد: «ریسک بزرگی وجود دارد مبنی بر اینکه توافق، بسیار ضعیف باشد و شاید دیر امضا شد. چون با توجه اینکه هیچ نشانه‌ای درباره افزایش پیوسته قیمت‌های نفت وجود ندارد، ریاض ممکن است، چیزی را به راه انداخت که دیگر نمی‌تواند آن را کنترل کند.»
در حال حاضر، محافل آمریکایی در کنگره، عربستان را مقصر ریزش تاریخی قیمت‌ها می‌دانند و بر اساس همین ادعا، از رئیس جمهور آمریکا می‌خواهند که جلوی واردات نفت از عربستان را بگیرد یا تعرفه‌هایی علیه این واردت اعمال کند. سناتور کوین کریمر، اخیرا چنین درخواستی از ترامپ مطرح کرده است.
سعودی‌ها هم اکنون گزینه بازگرداندن نفتکش‌های‌شان از آمریکا در صورت ممنوع شدن واردات نفت عربستان به آمریکا را بررسی می‌کنند.
اما حتی اگر صادرات نفت عربستان به آمریکا تداوم داشته باشد، سعودی‌ها ممکن است متحمل هزینه هنگفتی بشوند. چرا که استمرار کاهش قیمت ها، کسری بودجه عربستان را بیش از پیش افزایش می‌دهد. صنعت نفت و گاز، ۵۰ درصد تولید ناخالص داخلی و ۷۰ درصد درآمد صادراتی عربستان را تشکیل می‌دهد. بنابراین، استمرار سقوط قیمت‌ها به مدت طولانی، سعودی‌ها را با کسری بودجه عظیمی مواجه خواهد کرد. به تازگی وزیر دارایی عربستان اعلام کرده که کشورش در عین کاهش هزینه‌های دولت، برای جبران کسری بودجه، تا حدود زیادی به وام گرفتن روی خواهد آورد. وزیر دارایی عربستان همچنین تصریح کرد که این کشور در سال جاری برای اولین بار پیش بینی می‌کند که بخش غیرنفتی اقتصاد عربستان شاهد رشد منفی خواهد بود.
عربستان با تشویق و ترغیب دولت دونالد ترامپ وارد مسیری شد که کنترل آن از دست‌اش خارج شده است. بحران کرونا و به تبع آن سقوط قیمت‌های نفت، همچنان تداوم دارد و هیچ چشم انداز واضحی برای پایان آن در کوتاه مدت دیده نمی‌شود. در شرایطی که روابط عربستان با روسیه در ماجرای جنگ بهای نفت تنش‌آلود شده، دولت آمریکا این کشور را برای کاهش بیشتر تولید نفت تحت فشار قرار می‌دهد. از این رو باید منتظر ماند و دید سعودی‌ها چگونه بدون اجماع و همراهی تولیدکنندگان بزرگی مانند روسیه می‌توانند با افزایش قیمت‌های نفت، از بحران فعلی عبور کنند.