بیشترین و کمترین صادرات نفت ایران در چهار دهه

در سال 1908، ایران اولین کشور خاورمیانه بود که نفت را کشف کرد و به این ترتیب داستان نفت در ایران آغاز شد؛ کشفی که فصل جدیدی را در تاریخ این سرزمین گشود و حیات اقتصادی و اجتماعی ایران را دگرگون کرد. نفت از دهه 1920 به کالایی استراتژیک برای اقتصاد ایران تبدیل شد و از آن زمان هرگاه  قیمت نفت  یا میزان فروش آن به نوسان افتاده، همراه با خود اقتصاد ایران را نیز دچار نوسان و نااطمینانی کرده است.

روند  صادرات نفت  پس از انقلاب

وقتی تولید نفت در سال 1974 میلادی با 6 میلیون بشکه در روز به اوج خود رسید، هجوم عظیم ثروت مبتنی بر نفت، اقتصاد ایران را بی‌ثبات و تورم را تسریع و رکود اواسط دهه 1970 را تشدید کرد؛ اتفاقی که به گفته برخی کارشناسان نقشی مهم را در برکناری شاه و وقوع انقلاب 1357 ایفا کرد.

پس از وقوع  انقلاب اسلامی  و آغاز جنگ تحمیلی در سال 1980 تولید و  صادرات نفت  کاهش چشمگیری پیدا کرد؛ به طوری که  صادرات نفت  ایران در سال 1981 به 715 هزار بشکه در روز رسید. 

تا سال 1988 صادرات نفت ایران با افت‌وخیزهایی همراه بود تا اینکه در سال 1989 و پس از پایان جنگ ایران و عراق، صادرات نفت ایران از مرز دو میلیون بشکه عبور کرد. پس از آن میانگین  صادرات نفت  ایران به طرز قابل توجهی رشد پیدا کرده و در نهایت سال 2004 به بیشترین مقدار خود طی چهار دهه اخیر رسید.

بر اساس گزارش‌های اوپک، در سال 2004 ایران تقریبا 4 میلیون بشکه در روز تولید و بطور متوسط روزانه دو میلیون و 684 هزار بشکه نفت صادر کرده است. آمارها حاکی از آن است که در این دوره بالاترین درآمد نفتی تاریخ ایران به وقوع پیوست و ایران توانست بیش از ۶۱۸ میلیارد دلار نفت در بازارهای جهانی به فروش برساند اما سوءاستفاده از  درآمدهای نفتی  و اتخاذ سیاست‌های پوپولیستی باعث فرصت‌سوزی‌های چشمگیر در این سال‌ها شد. این رونق نفتی اما ادامه‌دار نبود و ایران با اولین تحریم گسترده نفتی روبرو شد.

آغاز تحریم‌های دهه 90 شمسی

با اعمال تحریم‌های نفتی از سوی آمریکا و اتحادیه اروپا، صادرات نفت در ایران از دو میلیون و 537 هزار بشکه در روز در سال 2011 به حدود یک میلیون بشکه در روز در سال 2015 رسید. به عبارت دیگر، تولید نفت ایران با کاهش 22 درصدی و صادرات آن با کاهشی 57 درصدی روبرو شد. 

پس از  احیای برجام  در سال 2015، اقتصاد ایران با شرایط تازه‌ای مواجه شد و  فروش نفت  ایران در بازارهای جهانی بار دیگر از سر گرفته شد. آمارها نشان می‌دهد که در سال 2016 صادرات نفت ایران با افزایش 78 درصدی به نزدیک دو میلیون بشکه در روز رسید. 

خروج ترامپ از  برجام  / صادرات نفت، کمتر از سال‌های جنگ

خروج ترامپ از  برجام  در سال 2018 بار دیگر تحریم‌های نفتی علیه ایران را رقم زد و صادرات نفت در سال 2019 با افت چشمگیری به 651 هزار بشکه در روز رسید؛ رقمی که حتی از سال‌های ابتدایی شروع جنگ تحمیلی پایین‌تر بود. این کاهش تا جایی ادامه یافت که در سال 2020 و همزمان با شیوع ویروس کرونا، تولید نفت به یک میلیون و 988 هزار بشکه و صادرات آن به 404 هزار بشکه در روز رسید؛ یعنی کمترین مقدار حداقل از سال 1980.

وضعیت صادرات نفت البته در ادامه کمی بهبود یافت و ایران در سال 2021، روزانه 763 هزار بشکه نفت صادر کرده است.

مقایسه وضعیت ایران با همسایگان

همانطور که پیش‌تر به آن اشاره شد، ایران اولین کشور در خاورمیانه بود که نفت را کشف کرد و  تا سال 2011 در بیشتر سال‌ها صادرات بیشتری نسبت به سه کشور امارات متحده عربی، عراق و کویت داشت، اما پس از آن مسیر ایران از همسایگانش جدا شد و فاصله معناداری با آنها پیدا کرد. به عنوان مثال طبق آمارهایی که مرکز آمار ایران اخیرا در سالنامه آماری خود انتشار داده، مشاهده می‌شود عراق که اکنون یکی از مهمترین شرکای ایران در کالاهای غیرنفتی محسوب می‌شود، در سال 2021 سه میلیون و 440 هزار بشکه نفت در روز صادر کرده است؛ این یعنی دو برابر بیشتر از مجموع صادرات نفت ایران در سه سال.