ضمانت اجرایی برای توافق برجام وجود دارد؟

در آستانه مذاکرات هسته ای میان ایران و ۴+۱ از یک سو و ایالات متحده از سوی دیگر گمانه زنی ها در مورد به نتیجه رسیدن این گفتگوها بالا گرفته است. در تهران مقامات کشورمان موضوع ضمانت اجرا را پیش کشیده اند و آمریکایی ها مدعی اعمال فشار بر ایران در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات وین هستند. قرار است که این گفتگوها در حالی اغاز شود که طرفین مذاکرات اعلام کرده اند که به احیای توافق معتقدند. 

با فرجی راد کارشناس امور بین الملل در مورد اتفاقات پیش رو به گفتگو نشسته ایم:

برخی معتقدند که توافقی در این دوره از مذاکرات وین هم در کار نخواهد بود و مسیر سخت تر از آن است که با چند نشست دیپلماتیک در اتریش، احیای برجام صورت بگیرد. چقدر شانس موفقیت برای ایجاد یک توافق میان ایران و غرب را می توان در نظر گرفت؟

اینهایی که میگویند توافقی صورت نمی گیرد دو دسته هستند. اول آنهایی که دلشان نمی خواهد توافقی صورت بگیرد. مثل اسراییل و جمهوری خواهان امریکا که رسانه ها را هم در اختیار دارند و مقاله هایی هم در روزنامه ها برای ایجاد جو و برهم زدن فضای مذاکره می نویسند. یک دسته هم هستند که بدبینند و علت آن هم این است که دولتی در ایران سر کار آمده که معتقدند کندتر از دولت قبلی است و این گروه باعث غنی سازی بیشتر شده اند و اهدافی پشت سر دارند که می خواهند زمان بخرند.

من معتقدم که هم امریکا به خاطر گرفتاری های داخلی و منطقه ای خواهان توافق است و می خواهد به نتیجه برسد و هم ایران. چون اگر این قضیه در وین به نتیجه نرسد و غنی سازی ادامه پیدا کند بحرانی به وجود خواهد آمد. طرف ایرانی هم اگر غنی سازی به خاطر عدم تعهد امریکا انجام داده، به خاطر این است که توانایی های خود را نشان دهند و هم در مذاکرات دست بالا را داشته باشند که به نظر من تا الان هم دارند. لذا هر دو اراده مذاکره و به نتیجه رسیدن را دارند. اگر اینطور است که مشکل چیست؟ مشکل این است که طرف ایرانی در خواست های به حقی دارد که می گوید باید مسائل اقتصادی و بانکی و سرمایه گذاری ما حل شود و ثانیا امریکا تعهد بدهد که از توافق دیگر خارج نشود.

بنابراین ایران می گوید تحریم ها باید برداشته شوند. طرف ایرانی مستقیما مذاکره نمی کند و واسطه ها به هر حال منافع خود را هم در نظر می گیرند. به تدریج اگر دو طرف به مذاکره مستقیم برسند در نهایت زودتر به نتیجه خواهند رسید. من خوشبین هستم که مذاکرات انجام میشود و به احتمال قوی مشکلاتی که جلوی پای آن است برداشته می شود. اگر مستقیم مذاکره نکنند موانع بیشتری ایجاد می شود . واقعیت دیپلماسی همین است. همه مشکلات کشور به خاطر نداشتن پول به دلیل تحریم است.

بحث دیگری که وجود دارد احتمال نقشه ها و خرابکاری های اسرائیل برای بر هم زدن مذاکرات باشد. آیا آنها درصدد انجام چنین اقداماتی هستند؟

اسراییلی ها از برخی از کارهایشان پشیمانند. مثلا اینکه چرا ترامپ را تشویق کردند که از برجام خارج شود. چون اگر این اتفاق نمی افتاد ایران غنی سازی خود را افزایش نمی داد. از آن سمت هم میگویند این برجامی که بایدن بخواهد امتیاز دهد زیادی است. اسراییلی ها موش می دوانند و می خواهند که تنش بین ایران با امریکا و کشورهای عربی و... وجود داشته باشد. نان اسراییل در این است که ایران با این کشورها بد باشد. ما باید عواملی که باعث رسیدن تلاویو به خواسته هایش باشد را از بین ببریم. بنابراین هرچه مستقیم تر مذاکره کنیم آنها را به عقب می رانیم. بله اسراییل سنگ اندازی می کند. 

آیا امکانش وجود دارد که مذاکرات بین تهران و آژانس در خلال رفت و امدهای گروسی به تهران، نتیجه ای بدهد؟ اگر چنین اتفاقی بیفتد چه تاثیری برگفتگوهای وین می بینیم؟

یک سری مسائلی که آژانس مطرح می کند بر اثر ادعاهایی است که وجو د دارد. آنها می خواهند مثل زمان برجام امتیازاتی بگیرند. ایران می گوید ما که از امتیازات برجام استفاده نمی کنیم اما بروید و کمک کنید تا واشنگتن به توافق برگردد. اگر گفتگوها موفقیت امیز باشد کار آژانس مشکلی ندارد و حل می شود. اما  اگر مذاکرات انجام نشود یا موفق نشوند، آژانس به خودی خود می تواند بحران ساز اصلی در اینده شود و نقش محوری بازی کند. اینکه گزارش منفی را به شورای امنیت دهد و آنها مصوبه بدهند و... همین حالا هم فشار از سوی امریکا و اروپا و اسراییل بر روی گروسی وجود دارد.

برخی معتقدند که بایدن با ایران هسته ای کنار آمده و سعی دارد که متحدان آمریکا هم با این ماجرا کنار آمده و سیاست های ایالات متحده را در این زمینه همراهی کنند. این فرضیه تا چه اندازه درست است؟

ایران که هسته ای هست و غنی سازی خود را انجام می دهد و سانتریفیوژهای پیشرفته به کار برده و این دانش را کسب کرده. اما آنچه برخی می گویند که ایران ممکن است به آستانه ای برسد که امریکایی ها نخواهند درگیر شوند مطرح است. یک مقدار شک و شبهه وجود دارد. دنیای عرب و اسراییل معتقدند که امریکایی ها شل شده اند و نمی خواهند با ایران حتی اگر به آن آستانه هم برسد درگیر شوند. اما در مصاحبه های امریکایی ها هم تاکید بر دیپلماسی است.

آیا می توان گفت که ایران می خواهد به نقطه غیر قابل بازگشتی چون غنی سازی نود درصدی برسد تا بتواند ضمانت اجرا بگیرد؟

در این رابطه ما نمی توانیم از خودمان نظر دهیم. دولت و سیاستمداران می گویند ما آماده ایم که در مذاکرات به توافق برسیم. ما باید این را قبول کنیم. نتیجه اش هم این است که این دو سه قلمی که می خواهیم از سوی طرف دیگر حل و فصل شود. انچه ایران و وزیر خارجه و.. می گویند این است که هر چه زودتر امریکایی ها تلاش کنند تا به نتیجه برسد. مذاکرات این طور است که هر کدام از طرفین یک سری امتیاز می دهند و می گیرند. ایران غنی سازی خود را دارد. 

ضمانت اجرا یکی از مسائلی است که خیلی در مورد آن بحث می شود. آیا امکان این مساله وجود دارد که تهران بتواند ضمانت اجرایی برای برجام بگیرد؟

پیشنهادات من برای ضمانت اجرا این بوده که اولین کاری که می شود کرد این است که خود امریکایی ها وارد سیستم بانکی و نفتی ایران شوند تا بقیه ترسشان بریزد. یعنی امریکا بیاید و از ایران برای چند ماه نفت بخرد. پولش را هم از طریق سیستم های بین المللی بریزد. آن وقت این شرکت های بین المللی در تخصص های مختلف می بینند که امریکا خودش نفت می خرد و پولش را هم می پردازد. دیگر شرکت های دیگر از این ماجرا نمی ترسند چون واشنگتن دیگر نمی تواند آنها را تحت فشار قرار دهد. ایران اگر انعطاف به خرج دهد و کار اقتصادی را با آنها شروع کند اتفاق خوبی است. واشنگتن باید خودش به شرکت ها و بانک های بین المللی اطمینان دهد و از این طریق می شود ضمانت اجرایی برای توافق قائل شد.