بررسی مسیر بازگشت به برجام توسط تیم بایدن

دولت بایدن ترسیم نقشه راه چگونگی پیوستن مجدد ایالات متحده به توافق بین‌المللی هسته‌ای با ایران را آغاز کرده است، از همین رو کاخ سفید روز جمعه متعهد شد که سیاست ایران را با کشورهای اروپایی که توسط دولت ترامپ کنار گذاشته شده است ، هماهنگ کند.

مطالب مرتبط؛
مالی و ظریف در وقت طلایی| مأموریت ویژه نماینده بایدن درباره برجام
سیگنال آشتی جویانه بایدن به ایران
جنجال علیه اولین تصمیم بایدن درباره ایران
اتمام حجت ایران با کاخ سفید
نقشه‌راه عملیاتی برای احیای برجام

یک سوال اساسی که کاخ سفید با آن روبرو است این است که اقدامات ایالات متحده در ازای اقدامات ایران به عنوان راهی برای برگرداندن هر دو کشور به چارچوب توافق سال 2015، چگونه است؟ اقداماتی که کشورهای اروپایی اغلب از آن حمایت می‌کنند اما بسیاری از اعضای کنگره احتمالاً مخالف آن خواهند بود.

وزیر امور خارجه آنتونی بلینکن و سایر مقامات دولت جدید، اولین جلسه استراتژیک خود را در مورد خاورمیانه در روز جمعه برگزار کردند و بلینکن به یک گفت‌وگوی گروهی با کشورهای اروپایی که شریک برجام بودند (انگلیس ، فرانسه و آلمان) پیوست.

در جلسات توجیهی عمومی، مقامات کاخ سفید و وزارت امور خارجه بر تلاش‌های دولت در راستای هماهنگی با متحدان اروپایی تأکید کردند و سعی داشتند انتظارات را درباره امکان اقدامات فوری کاهش دهند.

جن ساکی، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید،  درباره نشست اخیر مقامات ارشد در کاخ سفید گفت: "این یک جلسه تصمیم‌گیری نیست. این جلسه ای نیست که در آن سیاست منعقد شود، و جلسه ای نیست که رئیس جمهور ایالات متحده در آن شرکت کند."

وی افزود: جدول زمانی برای احیای احتمالی توافق "واقعاً به ایران بستگی دارد. اگر ایران به طور کامل به تعهدات توافق عمل کند ، ایالات متحده نیز همین کار را انجام می‌دهد، و سپس از آن به عنوان بستری برای ایجاد یک توافق طولانی‌تر و محکم‌تر  که سایر زمینه های نگرانی را نیز برطرف نماید، استفاده می‌‌کند."

بایدن در طول دوره کاندیداتوری‌اش معتقد بود که قبل از پیوستن مجدد ایالات متحده به توافق هسته‌ای، ایران باید به تعهدات خود بازگردد.

دولت بایدن مستقیماً به پیشنهاد محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران مبنی بر "عقبگرد ایالات متحده به سمت پیوستن مجدد به توافق، و بطور همزمان بازگشت ایران به انطباق با مفاد برجام"، نپرداخته است.

یک سوال اساسی که در نشست اعضای دولت بایدن در روز جمعه مورد بحث قرار گرفت، و هنوز هم تصمیمی درباره‌اش گرفته نشده، این است که "فعلاً از سر گیری روند توافق قبلی را پیگیری کنند یا بر یک توافق بزرگ‌تر و فراتر از برنامه هسته‌ای اصرار ورزند؟"

دولت بایدن - و بسیاری در کنگره- تأکید کرده‌اند که "هر توافقی که منجر به لغو بخشی از تحریم‌های ایران شود باید شامل محدودیت‌های مذاکره‌شده در برنامه موشک‌های بالستیک و حمایت از نیروهای متحد در عراق، سوریه، یمن و ... نیز باشد."

یکی از مقامات اروپایی گفت: "در حال حاضر خیلی زود است که بگویم توالی گام‌ها چگونه می‌شود."

این مقام که مانند سایر مصاحبه‌شدگان، به شرط ناشناس ماندن، درمورد مذاکرات محرمانه صحبت کرد، گفت که مهمترین چیز "این است که آمریکا و E3 (انگلیس، فرانسه و آلمان)  در یک جبهه واحد پیش بروند. اگر این کار را نکنند، ایرانی‌ها از شکاف‌ها بهره‌برداری خواهند کرد." 

ایران چندین بار پیشنهاد کرده است که مذاکرات به جوزپ بورل محول شود. وی علاوه بر مسئولیت سیاست‌خارجی اتحادیه اروپا، طبق توافق اولیه، هماهنگ‌کننده توافق و کمیسیون مشترک نظارت بر اجرای آن است.

گزینه‌های تیم بایدن برای چرب کردن مذاکرات

دیپلمات‌ها می‌گویند، اگرچه ایران عمدتا به دنبال حذف تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده است که تحت دولت ترامپ اعمال شده اند، اما وضعیت‌های احتمالی دیگری نیز وجود دارد که ایالات متحده ممکن است آن‌ها (تحریم‌ها) را به عنوان ابزاری برای چرب کردن مذاکرات بکار گیرد.

۱. موافقت با اعطای وام IMF به ایران برای مقابله با کرونا

یک گزینه ممکن است رفع انسداد از درخواست ایران از صندوق بین‌المللی پول برای دریافت وام مربوط به شیوع ویروس کرونا، باشد. چیزی که رابرت مالی، نماینده بایدن در امور ایران سال گذشته مطرح کرد.

در همین حال، امانوئل مکرون ، رئیس جمهور فرانسه پیشنهاد کرد که "یک کارگزار صادق" در هرگونه دیپلماسی تازه بین ایالات متحده و ایران باشد. وی روز پنجشنبه طی یک مجمع تحت حمایت شورای آتلانتیک گفت: "ما در واقع باید یک مذاکره جدید با ایران را نهایی کنیم."

اگرچه پیوستن مجدد به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ ایران از جمله اولویت‌های سیاست خارجی بود که بایدن قبل از انتخابات تعیین کرد، اما وی در اولین سخنرانی مهم سیاست خارجی خود، در مورد برجام و نگرانی‌های مداوم درباره ایران صحبتی نکرد.

پس از خروج ترامپ از برجام، ایران نیز در پاسخ، نقض تعهدات خود ذیل توافق را آغاز کرد.

یکی از مقامات اروپایی گفت: تخلفات ایران از مفاد توافق -که شامل نموادی با قابلیت بالقوه تسلیحاتی است- چشم انداز فعلی مذاکرات را بسیار پیچیده می‌کند.

این مقام اروپایی گفت: "در حال حاضر دادن پول بیشتر به آنها (ایران)، بدون گرفتن چیزی در ازای آن ، بسیار دشوار است."

با این حال وی افزود: "این امکان وجود دارد که ایالات متحده و ایران بتوانند نقشه اقدامات اولیه را ترسیم کنند و آنها را با یکدیگر کالیبره کنند."

۲. اعطای معافیت‌های تحریمی برای خرید نفت از ایران

به عنوان مثال، ایران اغلب از تحریم های نفتی مازادی که دولت ترامپ پس از خروج از توافق وضع کرده شکایت دارد. ایالات متحده می‌تواند برخی از این اقدامات را لغو کند. ممکن است آمریکا مجوز تجارت نفتی ایران با آسیایی‌ها را صادر کند، و در ازای آن، ایران گام‌های اخیر -مانند افزایش حجم و خلوص اورانیوم غنی‌شده تولیدی- را معکوس کند.

این مقام اروپایی افزود: "اما آنها (آمریکایی‌ها) باید تعهدی مطمئن از سوی ایرانیان داشته باشند که همه ما بتوانیم باور کنیم، و ما نشانه چندانی در این زمینه دریافت نمی‌کنیم."

۳. آزادسازی بخشی از دارایی‌های بلوکه شده ایران

گزینه دیگر این است که دولت آمریکا برخی از درآمدهای حاصل از فروش نفت ایران که هنگام تشدید تحریم‌ها در دولت ترامپ توسط سیستم مالی ایالات متحده بلوکه شده را آزاد کند. این پول می‌تواند از طریق سوئیس و کانالی که برای تداوم جریان مالی بشردوستانه به ایران حفظ شده، منتقل شود.

ایرانیان شکایت می‌کردند که شرکت‌های اروپایی که ذیل این کانال معاملاتی سرمایه‌گذاری‌های چشمگیری کرده بودند، به دلیل دشواری‌هایی که ایالات متحده برای‌شان ایجاد می‌کرد، از ادامه کار صرف نظر کردند.