انتقام ایران از اسرائیل چگونه خواهد بود؟

به گزارش اقتصادنیوز؛ به نظر می‌رسد هرچه زمان می‌گذرد، مسئله ایران و برجام از نگاه ناظران و عاملان نظام بین‌المللی، پرونده‌ای حساس‌تر، پیچیده‌تر و همراه با ریسک بیشتر پیگیری می‌شود. در یک‌سو حامیان و ذی‌نفعان توافق هسته‌ای، در حال رایزنی و تلاش‌های دیپلماتیک فشرده‌ای هستند تا برجام را از وضعیت اغماء نجات دهند. از سوی دیگر نیز، در واکنش به این تلاش‌ها، مخالفان برجام بالأخص در کنگره آمریکا و محور عبری-عربی مجموعه اقدامات ضدبرجامی (اعم از لابی‌های گسترده در پایتخت‌های غربی تا اقدامات خرابکارانه‌ای چون حادثه نطنز، ترور شهید فخری‌زاده) را تشدید کرده‌اند.

به همین ترتیب رسانه‌ها، کارشناسان و تحلیلگران برجسته مسائل ایران و خاورمیانه نیز به دقت تحولات را زیر نظر دارند. در ادامه نگاهی به مهم‌ترین و جدیدترین گزارش‌های رسانه‌ای و تحلیل‌های کارشناسی خواهیم داشت که به ندرت مورد توجه رسانه‌های داخلی قرار گرفته، اما  برای شناخت تحولات جاری راهگشا هستند. 

تایم‌لاین حمله به نطنز

فارغ از اقدامات تروریستی و خرابکارانه‌ای چون ترور دانشمندان هسته‌ای، مزاحمت در مسیر تردد کشتی‌های مرتبط با ایران و ... تأسیسات نطنز در طول سال‌ها هدف حملات متعددی قرار گرفته که بنابر گزارش‌ها، اغلب نقش اسرائیل در آن‌ها پررنگ بوده است؛ از جمله حمله‌ای در تیرماه ۱۳۹۹ (۲ ژولای ۲۰۲۰) که تهران را به ساختن سالن دیگری برای سانتریفیوژهای هسته‌ای در سایتی کوهستانی در همان نزدیکی، سوق داد.

۲۰۰۷ - انفجار یک منبع تغذیه

بنابر ادعای جروزالم‌پست در سال ۲۰۰۷ انفجار منبع تغذیه‌ای که برای تنظیم جریان ولتاژ در کارخانه غنی سازی نطنز مورد استفاده قرار می‌گرفت، بخشی از سانتریفیوژها را از بین برد.

۲۰۱۰ - نفوذ ویروس استاکس‌نت

در سال ۲۰۱۰ استاکس‌نت (Stuxnet)، ویروسی که گزارش شده توسط اسرائیل و ایالات متحده ساخته شده، با نفوذ به سیستم‌های این تأسیسات، بار دیگر آسیب جدی به سانتریفیوژها وارد کرد.

کد استاکس‌نت با تأثیر بر موتورهای سانتریفیوژ IR-1 ایران، سرعت دَوَران آن‌ها را افزایش و کاهش می‌داد. ایران معمولا ه برای جلوگیری از آسیب، موتور سانتریفیوژهای خود را روی 1،007 دور بر ثانیه تنظیم می‌کند، در حالی که به نظر می رسید استاکس‌نت سرعت موتور را به 1،064 دور در ثانیه افزایش داده و باعث انفجار موتورها شد.

ژولای ۲۰۲۰ - انفجار در مرکز مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته

در ۲ ژولای سال ۲۰۲۰ (۱۲ تیر ۹۹) انفجاری در یک مرکز مونتاژ سانتریفیوژهای پیشرفته در نطنز، باعث آسیب این مرکز شد که اورشلیم پست به نقل از مقامات امنیتی اسرائیل گزارش داد که این انفجار ضمن ایجاد اخلال در پیشرفت هسته‌ای ایران، به منظور ارسال یک پیام بازدارنده بوده که پیشروی بیش از حد ایران در برنامه هسته‌ای تحمل نخواهد شد.

مارس ۲۰۲۱ - پاسخ هسته‌ای ایران به حادثه تابستان ۹۹ در نطنز

به رغم ادعای مقامات اسرائیل مبنی بر ایجاد اخلال که منجر به یک تا ۲ سال تأخیر در توسعه هسته‌ای ایران شده، در مارس ۲۰۲۱ آژانس بین المللی انرژی اتمی، ناظر هسته‌ای سازمان ملل متحد گزارش داد که ایران غنی‌سازی اورانیوم را در تاسیسات هسته‌ای زیرزمینی خود در نطنز با استفاده از سانترریفیوژ پیشرفته IR-4 آغاز کرده است. این از یک‌سو گام دیگری در نقض تعهدات برجامی بود و هم منعکس‌کننده بهبودی زخمی که تأسیسات نطنز در حادثه ۲ ژولای ۲۰۲۰ متحمل شد.

زنگ خطر نفوذ

برای برخی از مقامات ایرانی ایجاد اختلال در تأسیسات زنگ خطری برای مسئله‌ "نفوذ" بود؛ آن هم نفوذ در سرویس‌های امنیتی ایران که امری متفاوت از اتهامات جاسوسی است که در سال‌های اخیر متوجه برخی فعالان و افراد دو تابعیتی شده است. 

محسن رضایی، فرمانده‌ ارشد پیشین سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، این حادثه را نشان از جدی بودن مسئله‌ی نفوذ دانست و بر لزوم "سالم‌سازی" داخلی دستگاه‌های امنیتی و اطلاعاتی تأکید کرد. نکته‌ای که پیشتر از سوی تندروها دستمایه‌ای برای حمله به دولت روحانی و برجام که به زعم آن‌ها زمینه‌ساز نفوذ دشمن شده است، مطرح می‌شد. میانه‌روهای حامی برجام نیز در پاسخ، بر این مسئله تأکید کرده‌اند که حوادثی که به دلیل نفوذ دشمن رخ داده، بیشتر مربوط به مجموعه‌هایی بوده که امنیت آن‌ها به عهده نهادهایی است که اغلب مخالف برجام هستند.

در خارج از ایران نیز نگاه‌ها بر تل‌آویو معطوف است. روزنامه‌های نیویورک تایمز آمریکا و جروزالم‌پست اسرائیل، در گزارش‌هایی به نقل از منابع اطلاعاتی ناشناس مدعی شدند که اسرائیل در این حادثه نقش داشته است. 

تکاپوی اسرائیل از وحشت احیای برجام

 اسرائیل به عنوان دشمن اصلی منطقه‌ای ایران، در مورد بازگشت احتمالی آمریکا به برجام شدیداً ابراز نگرانی کرده است. این توافق از سوی نخست‌وزیر و دیگر مقامات اسرائیل مکرراً مایه شر و تهدیدآمیز جلوه داده شده است.

بر اساس گزارش رسانه‌ ها، با توجه به پیشرفت مذاکرات هفته گذشته، طرفین توافق کرده‌اند که در روز ۲۷ فروردین، نشستی مجدد در وین برگزار کنند. در همین راستا عباس عراقچی سه‌شنبه شب همراه با تیم خود بار دیگر عازم وین شد.

همچنین به نظر می‌رسد توافق اخیر ایران و کره جنوبی، که بنابر گزارش امواج‌مدیا، نشانگر گشایشی در موضع سختگیرانه واشنگتن، برای کاهش فشار وارد بر اقتصاد ایران است. طبق توافق اسفند ۱۳۹۹ که یحتمل چراغ سبز ایالات متحده را هم دریافت کرده بود، دارایی‌های مسدود ایران در بانک‌های کره‌ی جنوبی آزاد می‌شود. برای پیگیری این موضوع، جانگ سی گیون، نخست‌وزیر کره‌ی جنوبی، تصادفاً در همان روز حمله منجر به قطعی برق تأسیسات نطنز، به تهران آمده بود.

ظریف با اشاره به این مذاکرات، حمله به نطنز را "تلاش اسرائیل برای انتقام گرفتن از موفقیت‌های ایران در مسیر لغو تحریم‌های ظالمانه". ظریف همچنین وعده‌ی "انتقام" داد، اما از جزئیات آن چیزی نگفت. 

پیش از این، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI)، علی اکبر صالحی، اختلال در سیستم برق تأسیسات نطنز را حادثه‌ای با هدف "جلوگیری از پیشرفت چشمگیر صنعت هسته‌ای ایران" و"موفقیت‌ در مذاکرات، با هدف رفع تحریم‌های ناعادلانه" توصیف کرد. علی‌رغم حادثه‌ی نطنز، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران وعده پیشرفت "قاطعانه" در توسعه فن‌آوری هسته‌ای را داده است.

وعده ایران برای انتقام از تروریسم هسته‌ای در نطنز

ایران اسرائیل را متهم به دست داشتن در حادثه منجر به اختلال در شبکه توزیع برق تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم نطنز در روز ۲۲ فروردین، کرده است. این رویداد در میانه تلاش‌های دیپلماتیک ایران، آمریکا، اروپا و ۵ قدرت جهانی در راستای احیای توافق هسته‌ای رخ داده است. توافقی که اسرائیل هرچه در توان داشته برای مقابله با آن استفاده کرده است. تهران اقدام اخیر را "تروریسم هسته‌ای" خواند و وعده‌ی انتقام داده است. 

محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه مانند اغلب رسانه‌های بین‌المللی، انگشت اتهام را به سمت تل‌آویو نشانه رفت و آن را "دام مکارانه" اسرائیل دانست که ایران باید از افتادن در آن برحذر باشد.

ظریف این اظهارات را در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس و در جریان تشریح وضعیت مذاکرات هسته‌ای در وین، برای نمایندگان عنوان کرد. ایران از سال ۲۰۱۸ که دونالد ترامپ، به صورت یک‌جانبه از توافق خارج شد، از گفتگوی مستقیم با ایالات متحده سر باز زده است. بنابراین طرف اروپایی با دیپلماسی شاتل تعامل غیرمستقیم میان مقامات ایرانی و آمریکایی را پیش می‌برد. 

انتقام ایران چگونه خواهد بود؟

حال باید دید که ایران در پاسخ به حمله‌ای که جواد ظریف درباره آن ضمن وعده انتقام، نسبت به افتادن در دام حیله‌گرانه اسرائیل هشدار داده است، چگونه عمل خواهد کرد؟ باید توجه داشت که ایران با توجه به حساسیت مذاکرات احیای برجام و ضرورت رفع تحریم‌ها، ممکن است برای مدتی به سیاست صبر استراتژیک ادامه داده و در زمان مناسب، واکنشی نامتقارن و کاربردی نشان دهد. همچنین با توجه به وعده صریح ظریف، ممکن است تهران تشخیص دهد که تکرار سیاست صبر استراتژیک در مقطع فعلی، ممکن است باعث پیشروی بیشتر جبهه دشمن و جسارت یافتن آن‌ها برای تکرار اقدامات مشابه شود. بر اساس این منطق احتمال واکنش سریع ایران وجود دارد.

اگرچه هر رویدادی عوامل، بایسته‌ها و پیامدهای مختص خود را دارد، اما تجربه نزدیک حاکی است که دست‌کم در ۳ رویداد عمده علیه ایران در سال‌های اخیر (خروج دولت ترامپ از برجام، حادثه انفجار تابستان ۹۹ در نطنز و ترور شهید محسن فخری‌زاده) ، تهران به خوبی نشان داده است که برای واکنش در قبال اقدامات این‌چنینی، به ندرت احساسی و با تعجیل عمل می‌کند. بلکه مدتی صبر می‌کند، سپس با سنجش شرایط و ارزیابی دقیق از ابزارهای خود و طرف مقابل، واکنشی متناسب صورت می‌دهد. پاسخی که در وهله نخست، بدون عبور از آستانه تحریک جنگ نظامی و بدون برانگیختن خشم مشترک ملت‌ها و دولت‌های متعارض، زمینه‌ای برای ایجاد اجماع بین‌المللی علیه ایران فراهم نکند، و در وهله دوم، بجای ایجاد هیاهو، نتایج عملی و کارآمد در پی داشته و حامل پیام‌های ضمنی روشن و بازدارنده باشد.

حتی واکنش  ایران به ترور سردار سلیمانی، فرمانده شهید سپاه قدس، اگرچه مشمول صبر استراتژیک نشد و  اگرچه سریعاً و در کمتر از یک‌هفته صورت گرفت، اما در عوض حمله به عین‌الأسد، هر ۲ ویژگی فوق (عدم عبور از آستانه تحریک به درگیری نظامی، و کسب دستاوردهای کاربردی به جای ایجاد هیاهو) را  به‌گونه‌ای دقیق و حساب‌شده دارا بود.

پاسخ ایران به اقدامات مشابه

با چنین منطقی بود که ایران در پاسخ به خروج ترامپ از توافق هسته‌ای، به مدت یک سال به مفاد برجام پایبند ماند و پس از عدم تحقق وعده‌های اروپا برای جبران اقدامات غیرقانونی دولت ترامپ، نقض گام‌به‌گام تعهدات هسته‌ای را آغاز کرد؛ تا هم در مذاکرات آتی (که به تازگی آغاز شده) اهرم فشار کارآمد داشته باشد، و هم به تعبیر نیویورک‌تایمز به دولت آمریکا یادآوری کند که جهان بدون توافق هسته‌ای ایران، چگونه جهانی است. (ترجمه سرمقاله ۱۰ آوریل شورای سردبیری نیویورک‌تایمز را اینجا بخوانید.)

و یا همانطور که پیش‌تر گفته شد، ایران به انفجار ۲ ژولای در مرکز مونتاژ سانتریفیوژها در نطنز، پس از حدود ۸ ماه پاسخ داد؛ آن هم با ساخت تأسیسات زیرزمینی در کوهستانی نزدیک به تأسیسات نطنز که بنابر گزارش IAEA غنی‌سازی اورانیوم با سانتریفیوژهای پیشرفته در مرکز جدید آغاز شده است.

همچنین در هفته‌های پس از انتخابات آمریکا با قطعی شدن شکست دونالد ترامپ در مقابل کاندیدای دموکراتی که بارها از قصد خود برای بازگشت به برجام سخن گفته بود، اسرائیل و دیگر بازیگران منطقه‌ای، سخت در تلاش بودند که تهران را تحریک به انجام اقدامی کنند که منجر به پاسخ نظامی رئیس‌جمهور بازنده آمریکا و احتمالاً برافروختن آتش جنگ علیه ایران شود. اما ایران حتی در واکنش به ترور شهید محسن فخری‌زاده، بنابر منطق یادشده، از پاسخ مستقیم و فوری خودداری کرد.

تقلای تل‌آویو برای تحریک ایران

دیگر نکته قابل تأمل این‌که، خاموشی تأسیسات نطنز به دنبال حمله‌ا‌ی بود که در ۱۷ فروردین به یک کشتی ایرانی در دریای سرخ صورت گرفت و تهران در آن نیز اسرائیل را متهم کرده است. ترور محسن فخری زاده، دانشمند بلندپایه‌ی هسته‌ای در آذرماه نیزشوک بزرگی بود که از جانب مقامات ایران "یک عملیات پیچیده" اسرائیلی خوانده شده است.

با توجه به این‌که اسرائیل به سرعت نقش احتمالی خود در این حادثه را در رسانه‌ها افشا کرد، به نظر می‌رسد که تل‌آویو بار دیگر به تکاپو افتاده است تا ایران را به واکنشی شتاب‌زده تحریک کند. با این حال، با در نظر گرفتن نکات یادشده، بعید است تهران تمایلی به حمله‌ی فوری و مستقیم به منافع اسرائیل، داشته باشد.

از آن‌جا که به نظر می‌رسد اولویت فعلی ایران لغو تحریم‌های ایالات متحده، از طریق تعاملات دیپلماتیک جاری است، احتمالاً ایران همچنان به رویکرد قبلی خود پایبند خواهد ماند و عجله‌ای برای انتقام، که ممکن است پیشرفت که به سختی از مذاکرات حاصل شده را به مخاطره بیاندازد، خودداری خواهد کرد.

مگر اینکه بنابر استدلالی که پیش‌تر درباره آن صحبت شد، برآورد تهران این باشد که عدم واکنش، با جسارت بخشیدن به اسرائیل، پیامدهای بیشتری از یک واکنش محدود و حساب‌شده خواهد داشت. در این صورت ممکن است تهران دست به اقدامی محدود بزند که هم نتواند آرزوی اسرائیل برای تحریک تهران به اقدامی که جامعه جهانی را علیه ایران متحد کند، برآورده کند، و هم بتواند پیامدهای داخلی و خارجی ناشی از بی‌پاسخ گذاشتن اقدامات اسرائیل را خنثی کند.

به خصوص اینکه حادثه‌ی نطنز،در داخل کشور، هم انتقادات عمومی را در پی داشته، و هم  به احتمال زیاد منجر به برانگیختن منازعاتی پشت درهای بسته در مورد عوامل نفوذی احتمالی و دلایل آسیب‌پذیری‌های اطلاعاتی-امنیتی خواهد شد.حال باید دید که خروجی این بحث‌ها و استدلال‌هایی که به تصمیم‌سازی می‌انجامد، چه خواهد بود؟