سم‌زدایی از رژیم تحریم‌های آمریکا علیه ایران
به گزارش اقتصادنیوز؛ اریک بروئر کارشناس مسائل ایران و مدیر پروژه امور هسته‌ای در مرکز مطالعات بین‌المللی و استراتژیک، در مطلبی که پیش از آغاز دور دوم مذاکرات وین منتشر شد، نوشته است: اگرچه روند مذاکرات برجام در وین به خودی خود نتیجه مثبت محسوب می‌شود، اما همچنین روشن است که موانع قابل توجهی برای احیای مجدد توافق وجود دارد.
سازگارسازی اختلاف نظرها
وی در ادامه می‌افزاید: نکته مهم این است که ما هفته گذشته فهمیدیم که ایالات متحده آمادگی لغو تحریم‌های مجدداً اعمال شده مغایر با برجام را دارد، و همچنین لغو تحریم‌هایی که با مزایایی که قرار بود ایران از قِبَلِ برجام دریافت کند مغایرت دارند؛ مثلاً تحریم‌هایی که با برچسب تروریسم مجدداً علیه صادرات نفت و روابط بانکی ایران اعمال شده و اصطلاحاً "قرص سمی" خوانده می‌شوند.
این تحریم‌ها ممکن است از نظر فنی با برجام مغایرت نداشته باشد (اگرچه ایران استدلال می‌کند که مغایر برجام هستند)، اما اگر در جای خود باقی بمانند تحقق منافع این توافق را برای ایران عملاً غیرممکن می‌سازد، و بنابراین از احیای آن جلوگیری می‌کنند.
ما درمورد روند گام‌های معکوس هسته‌ای نسبتاً اطلاعات کمتری داریم. به طور کلی فرض بر این است که اتفاق نظر در زمینه مسیر عقبگرد هسته‌ای ایران آسان‌تر از توافق در مورد بازگشت مجدد تحریم‌ها است، اما تا زمانی که ایالات متحده و ایران درباره این مسائل دست‌و‌پنجه نرم نکنند، دانستن این امر دشوار است. با این حال آمریکا باید قبل از شروع عقبگرد هسته‌ای ایران، درباره شفاف‌سازی اقدامات، اطمینان حاصل کند و درباره بازیابی مواردی مانند زمان یک‌ساله گریز هسته‌ای، دسترسی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به دوربین‌های مستقر در تأسیسات، اجرای پروتکل الحاقی توسط ایران و ... مطمئن شود.
ارتقاء مطالبات ایران
در حالی که به نظر می‌رسد ایالات متحده در وین به مرور انعطاف‌پذیری بیشتری نشان می‌دهد، ایران عناصر اصلی موضع مذاکراتی خود را در حین و بعد از دور اول مذاکرات ارتقاء بخشید، از جمله اینکه:
۱. ایالات متحده باید تمام تحریم‌های اعمال شده توسط دولت ترامپ را بردارد.
۲. سپس ایران قبل از بازگشت مجدد به محدودیت‌های هسته‌ای، رفع تحریم‌ها را راستی‌آزمایی خواهد کرد.
۳. همه اینها باید در یک مرحله اتفاق بیفتد، نه در نتیجه یک روند مرحله به مرحله.
همچنین هیچ نشانه ای از تمایل ایران به گفتگوی مستقیم با ایالات متحده وجود ندارد. این مواضع تهران با مواضع ایالات متحده و در برخی موارد با محتوای برجام در تعارض است و چالش جدی در مسیر احیای توافق ایجاد می‌کند که حل آنها نیازمند خلاقیت ، سازش و نرم شدن مطالبات ایران است.
مهم‌ترین موارد اختلاف نظر
وقتی نوبت به حذف تحریم‌ها برسد، احتمالاً ایالات متحده و ایران هنوز از هم فاصله قابل توجهی دارند: ایران خواستار حذف کلیه تحریم‌های اعمال شده تحت ریاست‌جمهوری ترامپ است که شامل تحریم‌هایی است که به دلایل غیرهسته‌ای وضع شده‌اند و مغایرتی با برجام ندارند. اعمال این نوع تحریم‌ها پس از امضای برجام در دولت اوباما هم وجود داشتند، مانند تحریم‌هایی که [به بهانه‌های ادعایی] حقوق بشری اعمال شده‌اند.
همچنین بعید است که ایالات متحده با شرط دوم ایران موافقت کند. یعنی کاخ سفید علاوه بر حذف کلیه تحریم‌های ترامپ، منتظر بماند تا ایران رفع آنها را راستی‌آزمایی کند و پس از آن گام‌های عقبگرد هسته‌ای خود را اجرایی کند، به خصوص اگر این راستی‌آزمایی چندهفته یا ماه طول بکشد.
اصرار ایران مبنی بر اینکه همه اینها در یک مرحله انجام شود، کمی مغایر با شرط دوم خود (ابتدا رفع تحریم‌ها و راستی‌آزمایی، سپس عقبگرد هسته‌ای) به نظر می‌رسد. با این وجود، حل این چالش در مقایسه با سایر چالش‌های یادشده احتمالاً آسان‌ترین مورد خواهد بود؛ مشروط بر اینکه ایران مایل به شناسایی و تعیین یک لیست یا نقشه راه دقیق از چگونگی و توالی گام‌های هر یک از طرف‌ها ذیل یک حرکت واحد باشد.
اظهارات اخیر ایران حاکی از آن است که تهران ممکن است در برابر چنین رویکردی باز باشد. در واقع، این نقشه راه می‌تواند چیزی شبیه برنامه اجرای برجام باشد، اما بدون تعیین زمان دوره‌های گذار؛ به عبارتی با برداشتن اولین گام‌ها توسط کشورها آغاز شود و با آخرین گام‌ها پایان یابد.
گره کور تحریم‌ها باز می‌شود؟
لارنس نورمن و سون انگل راسماسن، خبرنگاران روزنامه وال‌استریت ژورنال در گزارشی نوشتند که باز کردن گره تحریم‌ها به‌آسانی امکان‌پذیر نیست و مذاکره‌کنندگان ایران و آمریکا به دنبال راهی برای باز کردن این گره کورند.
* عبور از کنگره، فرمان اجرایی، یا راه سوم؟
در صورتی که بایدن بخواهد شبکه در‌هم‌تنیده تحریم‌های نفتی و مرتبط با تروریسم و حقوق بشر را لغو کند، باید مجوز کنگره را برای بسیاری از آنها به دست آورد.
البته یک راه دیگر هم وجود دارد که استفاده از فرمان اجرایی است و به نظر نمی‌رسد بایدن بخواهد در نخستین گام این کارت مهم را برای ایران هزینه کند.
در چنین شرایطی، لغو محدود تحریم‌های مغایر با برجام، چنان‌که مقام‌های دولت بایدن به آن اشاره کرده‌اند، می‌تواند یک گزینه باشد. هرچند رهبر جمهوری اسلامی در سخنان اخیرش گفته بود پیشنهادهای آمریکا تا‌کنون «ارزش نگاه کردن» نداشته است.
دیپلمات‌های ارشد غربی همچنین گفتند ، به نظر می رسد با شروع مذاکرات در این هفته در کل ایران در موضع خود انعطاف پذیری بیشتری نشان داده است.
به گفته یک مقام ارشد آمریکایی، ایالات متحده مایل است بر اساس یک "قرائت منصفانه" از متن توافق هسته‌ای، تحریم‌ها را لغو کند. اگر قصد ایران رسیدن به نقطه‌ای است که بتوانند از مزایای [اقتصادی] برجام بهره‌مند شوند، می‌توانیم به این مهم دست یابیم.
* مناقشه بعدی؛ راستی‌آزمایی رفع تحریم‌های نفتی و بانکی
دیگر تقاضای ایران که می تواند مذاکرات را پیچیده کند، راستی‌آزمایی لغو تحریم‌های ایالات متحده با تأیید تأثیر مستقیم آن بر اقتصاد ایران است.
براساس این برجام ، اروپا و ایالات متحده موظف شدند تحریم‌ها را به حالت تعلیق درآورند و در روند بهره مندی تجاری ایران از مزایای برجام تداخلی ایجاد نکنند. قدرت‌های غربی همچنین متعهد شدند که به احیای دادوستد انرژی و روابط مالی و تجاری با ایران کمک کنند.
اما پس از اجرای توافق هسته‌ای، همچنان بسیاری از بانک‌ها و شرکت‌های غربی به دلیل نگرانی از قوانین تحریمی ایالات متحده، فاصله خود را با ایران حفظ کردند. تهران می‌خواهد از تکرار این سناریو جلوگیری کند. و بر همین اساس پیش از عقبگرد به محدودیت‌های هسته‌ای، علاوه بر رفع تحریم‌ها، خواهان راستی‌آزمایی این اقدام است.
در بخش نفتی، ایران در تلاش است تا اطمینان حاصل کند که نخست، لغو تحریم‌های نفتی منجر به عقد قرارداد با شرکت‌های غربی برای خرید نفت ایران خواهد شد، و دوم، درآمد حاصل از فروش نفت و دارایی‌های منجمد ایران در بانک‌های خارجی به تهران بازمی‌گردند.
مقامات آمریکایی و اروپایی با این درخواست مخالفند چراکه می‌گویند اگرچه مایل به نشان دادن حسن نیت در اجرای تعهدات‌شان هستند، اما آنها همچنین نمی‌خواهند درباره تصمیمات شرکت‌های خصوصی غربی تضمین بدهند.
