گزارش اکونومیست از خشکسالی فاجعه‌بار ایران

به گزارش اقتصادنیوز نشریه هفتگی اکونومیست در شماره جدید خود پرونده‌ای مفصل درباره تبعات گرمایش زمین (تغییر اقلیم) گردآوری کرده و در یکی از مقالات آن، به خشکسالی گسترده در خاورمیانه و شمال آفریقا پرداخته است.

اکونومیست در این مقاله با عنوان «خشکسالی و بی‌نظمی» نوشته است: کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا خشکیده‌‌اند، و دولت‌ها نیز ‌اوضاع را بدتر می‌کنند.

در محله الجزیره که کاخ ریاست جمهوری و سفارتخانه‌های خارجی در آن مستقر هستند، برخی فکر می کنند فشار آب با تأخیر افزایش می‌یابد. اما به کسانی که در حومه پایتخت الجزایر زندگی می‌کنند، جایی که با افزایش توأمان دمای هوا و خشم شهروندان مواجه است و شیرهای آب برای چند روز خشک می‌ماند، این‌ها را نگویید.

معترضین راه‌های اصلی و راه آهن را مسدود کرده‌اند. یک روزنامه نگار محلی درباره معترضین می گوید: «اگر آب از جریان متوقف شود ، همه چیز دیگر نیز متوقف خواهد شد».

الجزایر تنها نیست. در چند ماه گذشته اعتراضات در مورد کمبود آب در ایران، عراق، سودان و یمن آغاز شده است. و کمبود آب در سایر مناطق خاورمیانه و شمال آفریقا به ناآرامی کمک می‌کند.

 به سوی آینده‌ای خشک‌تر، گرم‌تر و تیره‌تر

خشکسالی از زمان کتاب مقدس از ویژگی های منطقه بوده است. اما اکنون تغییرات آب و هوایی، باعث طولانی شدن فصل‌های خشک، گسترش موج‌های گرما و ثبت رکوردهای افزایش دما شده است.

پیش‌بینی می شود بارندگی‌ها در بعضی از نقاط به طور ناگهانی کاهش یابد، و کشاورزان ناچار به حفر چاه‌های بیشتر روی آورند، سفره‌های زیرزمینی را تخلیه کنند و به طور بالقوه منجر به آسیب‌های غیرقابل‌جبران زیست‌محیطی  شوند.

روند مؤلفه‌های آبی در بیشتر نواحی این منطقه، حاکی از آینده‌ای خشک‌تر، گرم‌تر و تیره‌تر است.

یک انفجار رخ خواهد داد

برخی مانند اسرائیل و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با این مشکل مقابله کرده‌اند و به نیروگاه های آب‌شیرین‌کن متکی هستند که می‌توانند با انرژی خورشیدی کار کنند و یک متر مکعب آب شیرین (برای 3000 بطری آب کوچک کافی) را با 50 سنت تولید کنند.

اما بسیاری از دولت‌ها تنها اوضاع را بدتر می کنند. معترضین، سوءمدیریت و فساد را عامل بسیاری از بدبختی‌ها می دانند. حسن الجنابی ، وزیر اسبق آب در عراق می گوید: «بخش آب در حال از فروپاشی است. یک انفجار رخ خواهد داد».

متهمان هدررفتن آب شیرین؛ از کشاورزی و سوبسید، تا فساد و سوءمدیریت

بانک جهانی می‌گوید، کشاورزی سهم قریب به اتفاق آب شیرین منابع آب زیرزمینی یا سطحی در سراسر جهان را تشکیل می دهد. سهمی که بالغ بر حدود 70 درصد است و این نسبت در خاورمیانه و شمال آفریقا حتی بیشتر است و به حدود 80 درصد می‌رسد. چگونگی محصولات در مناطق خشک  کاملاً به آبیاری بستگی دارد و مقامات می‌گویند که حمایت از کشاورزی، مبنای مهاجرت روستایی است و نیاز به استفاده از ارز سخت برای واردات مواد غذایی را کاهش می‌دهد.

بنابراین، به عنوان مثال، مصر به کشاورزان خود اجازه می‌دهد آبیاری خود را از رود نیل تأمین کنند و صرفاً هزینه پمپاژ آن را می‌دهند. این یارانه ها مدت‌هاست که کشاورزان منطقه را به هدر رفتن آب در مقیاس گسترده ترغیب می‌کند.

هنوز هم رهبران خاورمیانه دوست دارند از آب ارزان به عنوان راهی برای جلب پشتیبانی یا حفظ منافع شخصی استفاده کنند. حاکمیت اردن، یکی از خشک‌ترین کشورهای جهان، از این مسئله برای مقابله با کشاورزان قدرتمند قبایل در دره اردن استفاده می کند.

در ایران برای خنک سازی کارخانه‌های تولید فولاد در اصفهان و دیگر مصارف آبی این استان نه تنها از آب شیرین رودی که در نزدیکی اصفهان است، استفاده می کند، بلکه آب یک رودخانه دیگر را نیز تغییر مسیر داده است. 

اعتراضات ایران، در استان خوزستان، محل زندگی بیشتر اعراب این کشور، رخ داده است. برای دوره‌های طولانی، بیشتر آب شیرین ایران از استان خوزستان عبور می کرد. قدیمی‌ها به یاد می‌آورند که کشتی‌هایی که به آمریکا می‌رفتند از رودخانه کارون عبور می کردند. اما احداث ده‌ها سد، رودخانه‌ها و باتلاق‌های خوزستان را خشک کرده است. ساکنان خشمگین خوزستان، مسئولان را متهم می‌کنند که تعمداً آب را به شهرهای فارس‌نشین مرکزی هدایت می‌کند و قصد دارد برای حفاری بیشتر مخازن نفتی، اعراب را  از زمین‌هایشان دور کند. به همین دلیل معترضین شعار می‌دادند: «نه به مهاجرت اجباری».

کسانی که در الجزایر هستند، فساد را عامل مشکل کم‌آبی می‌دانند. دولت طی دو دهه گذشته بیش از 50 میلیارد دلار برای پروژه‌های آب هزینه کرده است، اما بیشتر آن دود هوا شده است. یک وزیر سابق منابع آب به دلیل اختلاس پول به زندان محکوم شده و در هفته های اخیر دو نفر دیگر دستگیر شده‌اند. ۱۰ واحد از ۱۱ کارخانه آب‌شیرین‌کن ساخته شده توسط یک شرکت تابعه دولت و با استفاده از سوبسید دولتی، نیازمند تعمیر هستند.

ماجرا در عراق نیز تقریباً به همین منوال است، جایی که احداث یک کارخانه بزرگ آب‌شیرین‌کن سال‌ها به تأخیر افتاده است، زیرا گروه‌های حاکم این کشور در مورد اینکه چه کسی اعتبار قرارداد را می‌گیرد، با یکدیگر اختلاف دارند.

جنگ باعث شده است که زیرساخت‌های آب برای برخی از کشورها سخت شود و از آب بعنوان سلاح استفاده می‌شود. جهادگران دولت اسلامی سعی کردند سد فرات را بزنند تا مردم مخالف خود در عراق را تشنه بگذارند. شورشیان مورد حمایت ترکیه در شمال سوریه، کارخانه آبی را که سبد نان رقبا، یعنی کردها را تأمین می‌کرد، متوقف کرده‌اند. گزارشی از دانشگاه صنعا تخمین زده بود که قبل از جنگ داخلی، 70٪ از درگیری‌های روستایی در یمن، با اختلافات بر سر آب آغاز شده است.

آب، عامل اصلی جنگ‌های آینده؟

آب حتی می‌تواند عامل اصلی درگیری‌های آینده باشد. مصر و سودان با اتیوپی در مورد پر کردن سدی غول پیکر در مسیر رود نیل درگیر هستند. ترکیه و ایران نیز در حال ساخت سدهایی هستند که جریان آب به کشورهای عربی را تخلیه می کند. محاصره غزه توسط اسرائیل تضمین می‌کند که سرزمین فلسطینی وسیله‌ای برای تولید آب آشامیدنی کافی ندارد.

ظهور پدیده‌ای به نام «پناهندگان اقلیمی»

اران فیتلسون از دانشگاه عبری اسرائیل می‌گوید، نمک‌زدایی آب ارزان‌تر از جنگ بر سر آن است. هنوز هم ناآرامی‌های مربوط به آب می‌تواند عواقب جهانی داشته باشد. به عنوان مثال  یمنی‌ها در حال حاضر روستاهای خشک شده را رها می‌کنند.

بدون مشارکت، مدیریت و سرمایه گذاری بهتر، میلیون‌ها نفر از ساکنان منطقه با خطر تبدیل شدن به «پناهندگان اقلیمی» مواجه‌اند.