استراتژی سخت‌گیرانه دولت رئیسی در مذاکرات برجام

به گزارش اقتصادنیوز، انتظار می‌رفت حضور وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در نیویورک و رایزنی با مقامات دیگر کشورها گرهی از معمای توقف در مذاکرات احیای برجامی بگشاید، اما عموم تحلیل‌گران خارجی خلاف این انتظار تحلیل می کنند و حتی نسبت به نتایج این دیدارها با تردید می‌نگرند.

استفانی لیختنشتاین یکی از این چهره ها است که با انتشار گزارشی در پالیتیکو با عنوان «با افزایش بدبینی‌ها در مذاکرات هسته‌ای، مدعی شده ایران مدتی‌ است به وقت‌کشی روی آورده است»او در عین حال با بررسی مواضع اخیر دولت جدید جمهوری اسلامی تاکید دارد رویکرد جدید در ایران نسبت به مذاکرات هسته‌ای منجر به در پیش گرفتن تاکتیک‌های جدیدی برای آغاز مذاکرات شده است. اقتصاد نیوز به بهانه آشنایی با دیدگاه تحلیل گران و تفسیر آنان از آینده مذاکرات متن این مقاله را به فارسی ترجمه کرده است. انعکاس این دیدگاه از این رو اهمیت دارد که می توان از سطور آنها نگرش و اقدامات طرف مقابل را حدس زد. وزارت خارجه نیز می تواند با احصا این تفاسیر و پاسخ مناسب به آن بهانه های احتمالی برای فشار به ایران و برچسب زنی علیه کشور در پیشبرد مذاکرات را تعدیل کند.

وین؛ ایران مذاکرات را متوقف کرده

دولت جدید  در تهران تاکید می‌کند که قصد دارد به میز مذاکره بازگردد و مذاکرات برای توافق بر سر محدود کردن برنامه هسته‌ای خود را در ازای رفع تحریم‌ها، بار دیگر احیا کند. با این حال اقدامات عملی دولت حکایت از داستانی با اندکی تفاوت دارد.

طی هفته گذشته، مقامات ایرانی ده‌ها جلسه با مقامات خارجی پیرامون مذاکرات هسته‌ای برگزار کرده‌اند، اما جزئیات کمی در مورد زمان بازگشت و انتظاراتشان از مذاکرات را ابراز کرده‌اند. و از سوی دیگر دولت هم‌چنان به بازی پرحاشیه‌ و مسئله‌دارش با آژانس انرژی اتمی ادامه می‌دهد و در حالی که برای جلوگیری از صدور قطعنامه با آژانس به توافق می‌رسد، اما در روزهای بعد [به ادعای آژانس] دسترسی بازرسان را با محدودیت مواجه می‌کند.

تاکتیک‌های شل‌کن - سفت‌کن (push-pull) ایرانی‌ها نگرانی محافل دیپلماتیک را برانگیخته است، چرا که به باور آن‌ها احیای توافق هسته‌ای 2015 را به طور فزاینده‌ای دشوار ساخته است.

این توافقنامه در سال 2018 توسط دونالد ترامپ کنار گذاشته شد، اما با به قدرت رسیدن جو بایدن، جان تازه‌ای گرفته است. از آن زمان، قدرتهای جهانی، به امید دستیابی به توافق، شش دور مذاکرات غیرمستقیم میان آمریکا و ایران را در وین برگزار کرده‌اند. با این حال، از ماه ژوئن، هم‌زمان با انتخابات ایران، مذاکرات متوقف و تاکنون ادامه نیافته است.

در حالی که جهان در انتظار بازگشت ایران به میز مذاکرات است، ایران در حال توسعه ظرفیت هسته‌ای خود است و کارشناسان هشدار می‌دهند که زمان گریز هسته‌ای این کشور کوتاه‌تر می‌شود. 

نویسده در ادمه با اشاره به برخی دیپلمات های بدون نام ادعاهای دیگر مطرح می کند. او نوشته است: به گفته یک دیپلمات ارشد که خواسته نامش فاش نشود: «ایران قطعاً در حالی خریدن زمان است و هم زمان با تقویت برنامه هسته‌ای خود به کسب یک اهرم سیاسی ادامه خواهد داد. به احتمال زیاد ایران زمانی به میز مذاکرات وین باز خواهد گشت که غرب از خود حسن نیت‌ نشان دهد ویا حاضر به دادن امتیازات خاصی به ایران شود.»

این دیپلمات افزوده، احتمالا ایران با توجه به منازعات دیپلماتیک اخیری نظیر خروج آشفته از افغانستان و درگیری با فرانسه بر سر لغو قرارداد زیردریایی‌ها، ایالات متحده را در موضع ضعف تلقی می‌کند و چنین استنباطی می‌تواند ایران را تشویق کند تا موضع سخت‌تری را مذاکرات در پیش گیرد.

سیگنال‌های متعارض تهران زمان‌بندی مورد انتظار در مورد احیای توافق را افزایش داده است. در تحلیل اخیر هنری روم، از گروه اوراسیا، او ارزیابی کرده که با توجه به تردیدهای روزافزون تهران در مورد منافع توافق، احیای برجام در سال جاری بعید است.

نیویورک، نیویورک

طی هفته گذشته، مقامات ایرانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک چیزی برای خوش‌بین شدن در مورد روند مذاکرات ارائه ندادند. به گفته سه دیپلمات که با این موضوع آشنا هستند، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جدید ایران به رغم بیش از 50 دیدار دوجانبه طی یک هفته، هیچ اطلاعات مشخصی در مورد زمان آغاز مذاکرات به رهبران سیاسی از سراسر جهان ارائه نداد. 

با این وجود، متحدان غربی از این جلسات برای ترغیب امیرعبداللهیان برای بازگشت به میز مذاکره استفاده کردند. بر اساس بیانیه مطبوعاتی منتشر شده پس از ملاقات جوزپ بورل با امیرعبداللهیان در نیویورک، وزیر امور خارجه ایران «نسبت به تمایل به از سرگیری مذاکرات در اولین زمان اطمینان داد». ایران هم چنین در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد نشست کمیسیون مشترک را برگزار کرد که به نوعی رایزنی به منظور رفع انسداد فعلی محسوب می‌شود.

در همین حال، در ایران، تهران تصمیم گرفت مانع بازدید بازرسان سازمان ملل از مجتمع کرج -که در آن دستگاه‌های سانتریفیوژ مونتاژ می‌شود- شود. 

بازرسان قصد داشتند دوربین‌های خراب و آسیب دیده‌ای که فعالیت‌های آن تاسیسات را ضبط می‌کنند، تعویض کنند که [به ادعای آژانس انرژی اتمی] به رغم توافق تهران با آژانس در 12 سپتامبر ، موفق به این کار نشدند؛ اقدامی که ممکن است مذاکرات هسته‌ای را به طور کامل از مسیر خارج کند. بدین ترتیب به نظر می‌رسد که ایران تنها چند هفته پس از امضای توافقنامه، از برخی تعهدات خود عقب‌نشینی کرده است.

بر اساس گزارش محرمانه‌ای که یک‌شنبه گذشته به اعضای آژانس ارائه شد و توسط پالیتیکو روئیت شده، رافائل گروسی ، مدیرکل آژانس چهار نامه به ایران ارسال کرد و درخواست دسترسی به این سایت را کرده، اما بی‌ثمر بوده است. گزارش گروسی هم‌چنین ادعا می‌کند حتی اگر ایران به بازرسان آژانس اجازه دسترسی به سایر سایت‌های هسته‌ای را داده باشد، عدم اجازه به بازرسان برای دسترسی به سایت کرج، توافق اخیر را نقض کرده است.

کاظم غریب آبادی، نماینده ایران در آژانس، ضمن رد این گزارش در توییتر نوشته مجتمع کرج [به دلیل عملیات خرابکارانه که ایران اسرئیل را بابت آن متهم می‌کند] هنوز تحت تحقیقات امنیتی و قضایی است و بنابراین هنوز آماده برای تعویض و تعمیر دوربین‌ها و تجهیزات نشده است. بر اساس توافق 12 سپتامبر، انتظار می‌رود که به زودی گروسی به تهران سفر کند تا با رئیس‌جمهور جدید ملاقات کند. این دیدار می‌تواند فرصتی برای بحث در مورد اختلاف بر سر دسترسی های آژانس را مهیا کند. 

موضع سختگیرانه‌تر؟

به نظر می‌رسد تاکتیک‌های اخیر ایران بخشی از سخت شدن استراتژی این کشور بعد از برگزاری انتخابات اخیر است که ابراهیم رئیسی، یک روحانی محافظه‌کارتر،  را به قدرت رساند. همراه با رئیسی مقاماتی که به توافق هسته‌ای بدبین هستند، از جمله علی باقری کنی که به معاونت وزیر خارجه رسیده، بر سر کار آمده‌اند. 

یک دیپلمات ارشد که باور دارد در رویکرد ایران تغییرات قابل توجهی به وجود آمده به پالیتیکو گفته: «نشانه‌های زیادی دلالت بر آن دارند که علی باقری کنی مذاکره کننده اصلی در گفت‌وگوهای هسته‌ای خواهد شد».  

پیش از این، ایران آمادگی خود را برای طرحی اعلام کرده بود که به موجب آن هم ایالات متحده و هم ایران گام‌های دقیق و مشخصی را برای بازگشت به توافقنامه 2015 بر می‌داشتند. اکنون به گفته این دیپلمات: «به نظر می‌رسد که ایران می‌خواهد ابتدا ایالات متحده به همه تعهدات خود عمل کند» و این بدان معناست که پیش از آن‌که ایران از توسعه برنامه هسته ای خود دست بکشد، تحریم ها به طور کامل لغو شود. از نگاه این دیپلمات، این تغییر «انحراف قابل توجه» در روند مذاکرات است.

اظهارات اخیر مقامات در تهران دال بر یک رویکرد سازش‌ناپذیرتر است و نشان می‌دهد که این امکان وجود دارد که ایران خواستار رفع تحریم‌هایی فراتر از آن‌چه در توافق اولیه 2015 مقررشده بود، باشد. رئیسی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد از «نظام هژمونیک» آمریکا انتقاد و خواستار «لغو همه تحریم‌های ظالمانه» از سوی آمریکا شد.

زمانِ رو به اتمام

در این شرایط، ایران در حال تقویت توان هسته‌ای خود است. به گفته اریک بروئر ، کارشناس گسترش سلاح‌های هسته‌ای در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، این کشور ممکن است در عرض چند ماه اورانیوم با غلظت مورد نیاز برای ساخت بمب هسته‌ای در اختیار داشته باشد. با این حال، او افزود که متعاقبا تبدیل این موارد به یک بمب پروسه زمان‌بری است و بیش از این‌ها به طول می‌انجامد. در عین حال ایران هم بارها بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای خود تاکید کرده است.

آنچه باعث نگرانی بیش‌تر کارشناسان شده، توان علمی ایران است که طی چند سال گذشته در حین گسترش برنامه هسته ای خود به دست آورده است، از قبیل نحوه کار با سانتریفیوژهای پیشرفته یا نحوه تولید فلز اورانیوم. این دانش‌ها بازگشت‌پذیر نیست و نگرانی‌هایی را بابت توان ساخت سریع‌تر بمب اتمی در آینده به وجود آورده است.

بنابراین ایالات متحده در موارد متعدد به ایران هشدار داده است که صبرش نامحدود نیست. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا پس از مجمع عمومی سازمان ملل متحد در گفت‌وگو با خبرنگاران تاکید کرد که پنجره‌ی بازگشت به تعهدات متقابل به طور نامحدودی باز نیست. با این حال دیپلمات‌های آمریکایی در جلسات خصوصی تاکید می‌کنند که هیچ اولتیماتوم یا خط قرمز خاصی وجود ندارد. آن‌ها می‌گویند اما ممکن است لحظه‌ای برسد که مذاکره‌کنندگان آمریکایی احساس کنند منافع حاصل از توافق هسته‌ای دیگر قابل بازیابی نیست و اعتماد بدان از دست رفته است.

و اما پول…

با وجود عدم قطعیت‌های فراوان، انگیزه‌های قوی برای بازگشت ایران به مذاکرات در وین وجود دارد. بر اساس برآوردهای گروه اوراسیا، اقتصاد متزلزل ایران نیاز به لغو تحریم‌ها دارد و احتمال صادرات بیش‌تر نفت و دسترسی مجدد به ذخایر ارزی خارجی مسدود شده می‌تواند 100 میلیارد دلار به کشور بازگرداند.

به گفته یکی از آن دیپلمات‌های ارشد: «من هنوز فکر می‌کنم که ایران سرانجام موافقت می‌کند که در ماه اکتبر، به میز مذاکره وین بازگردد، اما انتظار دارم که مذاکرات دشواری در پیش باشد».