نقشه‌ راه مصالحه ایران و عربستان

به گزارش اقتصادنیوز ؛ مذاکرات تهران و ریاض پس از یک وقفه که به دلیل مقتضیات انتقال قدرت در ایران و برگزاری مراسم سالانه‌ی حج در عربستان ایجاد شده، در هفته‌‌های گذشته مذاکرات خود را در عراق از سر گرفتند و به نظر می‌رسد  چهارمین دور مذاکرات  که به گفته منابع مطلع در فرودگاه بین‌المللی بغداد صورت گرفته، پیشرفت قابل توجهی حاصل شده است.

به گفته منابع، اصلی‌ترین موضوع بحث، مسئله‌ی یمن و همچنین احیای روابط دیپلماتیک دوجانبه بوده است. پیش‌تر فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه‌ی عربستان پیش تر در ۳ اکتبر (۱۱ مهر) تأیید کرد که دور جدیدی از مذاکرات با مقامات ایرانی در  ۲۱ سپتامبر (۳۰ شهریور) انجام شده است.

دیپلمات ارشد عربستان از ارائه‌ جزئیات خودداری کرد، و گفت: «این مذاکرات هنوز در مرحله‌ی مقدماتی است. ما امیدواریم این گفتگوها زمینه‌ای را برای حل مسائل حل‌نشده‌ی طرفین فراهم کنند و ما برای تحقق آن خواهیم کوشید».

موضع علنی مقامات ایرانی نسبت به این گفت‌وگو نیز مثبت‌ بود. خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه‌ی ایران یک روز بعد از سخنان بن فرحان در اظهار داشت: «هیچ پیش‌شرطی از سوی دو طرف مطرح نیست و تلاش داریم در چارچوب مرضی الطرفین به آغاز یک روابط پایدار برسیم».

خطیب زاده همچنین اعلام کرد که گفت‌وگوها "در بهترین وضعیت خود" قرار دارند اما در عین حال گزارش‌های مبنی بر ادعای سفر یک هیئت عربستانی به تهران برای بازگشایی سفارت عربستان در پایتخت ایران را تأیید نکرد. گفتنی است در دی ۱۳۹۴ (ژانویه ۲۰۱۶) پس از اعدام نمر النمر، روحانی شیعه‌ی مخالف سعودی و حمله معترضان ایرانی به ساختمان‌های دیپلماتیک عربستان، روابط دیپلماتیک ریاض و تهران قطع شد.

نشانه‌های مثبت از عادی‌سازی قریب‌الوقوع روابط

خبرگزاری فرانسه ۱۱ اکتبر (۱۹ مهر) خبرگزاری فرانسه گزارش داده‌است که عربستان و ایران سیگنال‌های امیدوارکننده از گرم شدن روابط می‌دهند، اما برای حل اساسی مسائل، "گام های واقعی" لازم است. کارشناسان می گویند برای کاهش تنش ها پس از یک اختلاف پنج ساله، به کارهای بیشتری نیاز است.

این خبرگزاری نوشت که  در هفته های اخیر ، مقامات هر دو کشور به رغم تضاد موجود در دو طرفو چالش‌های متنوع در خاورمیانه، درباره مذاکرات موفقیت آمیزی که از ماه آوریل در بغداد انجام شده است، با لحن مثبت صحبت کرده اند. این مذاکرات در زمان حسن روحانی رئیس جمهور میانه‌رو سابق ایران آغاز شد و در زمان جانشین محافظه کار وی ابراهیم رئیسی ادامه یافته است.

شاهزاده فیصل بن فرحان ، وزیر خارجه عربستان سعودی تأیید کرد که دور چهارم در ماه سپتامبر برگزار شد و ابراز امیدواری کرد که این گفت‌وگوها "زمینه و بستر" لازم را برای رسیدگی به مسائل بین دو کشور ایجاد کنند و همتای ایرانی وی میگوید «مذاکرات در مسیر درست است». امیرعبداللهیان در اوایل ماه میلادی جاری نیز گفت: «ما به نتایج و توافقاتی دست یافته ایم، اما هنوز به گفت وگوی بیشتری نیاز داریم».

توافق نزدیک است؟

بر اساس گزارش واشنگتن پست،  یک دیپلمات خارجی مقیم عربستان که از مذاکرات مطلع است، گفت در آخرین دور مذاکرات، «دو طرف در آستانه توافق برای کاهش تنش و پایان دادن به نبرد نیابتی در منطقه» بوده‌اند.

این دیپلمات خارجی گفت که به احتمال زیاد دو طرف در دور جدیدی از مذاکرات که ممکن است طی چند روز آینده انجام شود ، «درباره آخرین موارد به توافق برسند».

این دیپلمات به شرط ناشناس ماندن گفت: «آنها در اصل به توافقی برای بازگشایی کنسولگری ها دست یافته اند ... و من فکر می کنم که اعلام عادی سازی روابط ممکن است در چند هفته آینده انجام شود».

حضور متفاوت ترکیه در بازار ارز ایران/در اکوایران ببیند:

این دیپلمات خارجی گفت: «عربستان سعودی علاقه‌مند به پایان دادن به درگیری در یمن است، چراکه میلیاردها ریال برای این کشور هزینه داشته است». به گفته این دیپلمات ، تهران نیز به دنبال فرصت های اقتصادی با ریاض است زیرا به نظر می رسد تهران از سریق روابط منطقه‌ای می‌تواند اقتصاد تحت فشار تحریم ها را بهتر احیا کند.

به نوشته این روزنامه، رسانه های سعودی لفاظی‌های خود را نسبت به تهران کاهش داده اند، و تلویزیون دولتی "اخباریه" هفته گذشته از «گفتگوهای مستقیم و صادقانه که به ثبات در منطقه می انجامد» خبر داد. همچنین می‌توان به اظهارات محمد بن سلمان ولیعهد سعودی در سال جاری مبنی بر این که ریاض خواهان "رابطه خوب و ویژه" با تهران است، اشاره کرد.

ماه گذشته نیز ملک سلمان، پادشاه عربستان ابراز امیدواری کرد که مذاکرات با ایران «منجر به نتایج ملموسی برای ایجاد اعتماد و احیای همکاری های دوجانبه» شود. اما وی همچنین از تهران خواست تا آنچه وی «حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه» خواند را متوقف کند. وی به ویژه به نیروهای حوثی یمن اشاره کرد که حملات موشکی و پهپادی به عربستان را افزایش داده‌اند.

علی شهابی، مشاور دولت عربستان سعودی ادعا کرد در حالی که فضا مثبت بوده است، تهران باید قبل از توافق با ریاض، با اقداماتی مانند بازگشایی سفارتخانه ها و به ویژه اقداماتی اساسی در یمن انجام دهد. شهابی مدعی است: «ایران باید گام های واقعی بردارد، نه اینکه فقط در گفتگوهای زیبا شرکت کند».

ناگزیر از سازش

یاسمین فاروق، از بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی، گفت عربستان سعودی می خواهد حملات علیه کشور متوقف شود زیرا این کشور اقتصاد خود را از نفت دور می‌کند و میلیاردها دلار را در پروژه های بزرگ برای جذب گردشگران و سرمایه گذاران هزینه می کند.

وی گفت: «در حال حاضر شانس بیشتری برای توافق وجود دارد ، زیرا عربستان سعودی مطمئن است که هیچگونه واکنش نظامی ایالات متحده در صورت حمله احتمالی ایران به عربستان وجود نخواهد داشت». فاروق به طور خاص به حمله ادعایی حوثی ها در سال 2019 اشاره کرد که به طور موقت نیمی از تولید نفت عربستان را از بین برد و با محکومیت بین المللی روبرو شد ، اما آمریکا هیچ اقدامی نکرد.

حسین ایبیش، کارشناس خاورمیانه مستقر در واشنگتن ، گفت که نشانه هایی از گرم شدن روابط بیشتر از تلاش عراق ناشی می شود که خود را به عنوان یک میانجی منطقه ای معرفی کرده است.

ایبیش به خبرگزاری فرانسه گفت: «اکنون که کل منطقه وارد دوران خلأ زدایی شده است، تصور فرآیندی که منجر به برگشت گسست‌ها شود چندان دشوار نیست ... اما از نظر من این روند پیشرفت قابل ملاحظه ای خواهد داشت».

به گفته مازیار خسروی ، روزنامه نگار ایرانی، «هر دو طرف متوجه شده‌اند که چاره ای جز سازش ندارند».

جزئیات نقشه راه آشتی تهران-ریاض

همچنین AmwajMedia، رسانه مستقر در لندن که مسائل خاورمیانه را پیگیری می‌کند گزارش داد که یک منبع آگاه عراقی که خواسته است نامش فاش نشود، اظهار داشت که «یک نقشه‌ی راه مورد بحث قرار گرفت و نظر هر دو طرف بسیار مثبت بود. آن‌ها بر سر چندین طرح در مورد مسائل دوجانبه توافق کردند ... و در مورد مسائل منطقه موضع مثبتی داشتند».

در پاسخ به پرسشی در مورد دستور کار مختص به مسائل منطقه‌ای، این منبع عراقی توضیح داد که «این نقشه راه مکان‌هایی را که هر دو طرف در آن دخالت دارند مورد توجه قرار می‌دهد». وی جزئیات بیشتری ارائه نکرد.

یک منبع دیپلماتیک عرب نیز در مورد ثمربخش بودن مذاکرات نظر مشابهی را بیان داشت و گفت که «مقامات ایرانی و عربستانی درباره‌ی خودداری از شرکت در کارزارهای رسانه‌ای علیه یکدیگر، و همچنین حمایت از یکدیگر در سازمان‌های بین‌المللی توافق کرده‌اند». به نوشته این رسانه، نظر به این که این دو رقیب منطقه‌ای طی سال‌های گذشته در صحنه‌ی عمومی روابطی خصمانه داشتند، این موضوع تغییر بزرگی محسوب می‌شود.

آشتی‌کنان در فرودگاه بغداد؟

این منبع عرب که خواسته نامش فاش نشود، به AmwajMedia توضیح داد در این دیدار که در فرودگاه بین‌المللی بغداد صورت گرفته است، مقامات ارشد ایران و عربستان، و همچنین مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق حضور داشته‌اند.

منابع عرب در گفت‌وگو با این رسانه ادعا کردند که در نشست بغداد، علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران با عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجی عربستان دیدار کرده است.

این منبع عرب تأکید کرد: «گفت‌وگوهای ریاض و تهران به نقطه‌ی بلوغ خود رسیده است. بعید است این روند بدون دستیابی به پیشرفت‌های اساسی متوقف شود».

نکات مهم روند تنش‌زدایی

در خور اهمیت است که این منبع دیپلماتیک عرب در ادامه تأکید کرد که «هر دو طرف بر ایجاد ساز و کاری برای دستیابی به یک راه حل پایدار بلندمدت در یمن توافق کرده‌اند»؛ جایی که عربستان از سال  ۲۰۱۵ با جنبش انصارالله که تحت حمایت ایران است و بیشتر با نام حوثی‌ها شناخته می‌شود، در جنگ است.

منبع سوم از آن رو که مجاز به اظهار نظر نیست، ترجیح داد نامش فاش نشود و تأیید کرد که مذاکرات درباره‌ی یمن به جایی رسیده که جزئیات با رهبران حوثی مورد بحث قرار گرفته است.

به نوشته این رسانه، نکته‌ بسیار مهم این است که منبع سوم همچنین اظهار داشت که مقامات ارشد حوثی‌های مورد حمایت ایران برای تسهیل حصول راه حل بلندمدت که از ساز و کار ایران و عربستان سر بر می‌آورد، آمادگی خود را اعلام کرده‌اند.

منبع سوم همچنین تأیید کرد که قدم مهم دیگری که در نتیجه‌ی گفتگوی ایران و عربستان در عراق برداشته می‌شود، از سر گیری روابط دیپلماتیک است. با این حال، این منبع توضیح بیشتری نداد که آیا این دو کشور رقیب، سفارت‌خانه‌های خود را بازگشایی می‌کنند یا ابتدا اقدامی اولیه، مانند گشایش کنسولگری‌ها صورت خواهد پذیرفت.

فارغ از سطح روابط دیپلماتیک، مراکزی که در پایتخت‌های مربوطه آغار به کار خواهند کرد، زمان‌بندی گام‌های بعدی برای احیای روابط دیپلماتیک ایران و عربستان نیز در هاله‌ای از ابهام است.

عراق، پلی به سوی «مشرق جدید»؟

دولت عراق نیز به همبسته‌سازی منطقه‌ای اصرار داشته است، به طوری که این کشور به عنوان رابط مجموعه‌ای از پروژه‌های زیربنایی و سیاسی عمل می‌کند. همه‌ی این‌ها از آن روست که عراق می‌خواهد به جای میدان جنگ برای بازیگران خارجی، نقش پل و واسطه را داشته باشد.

نخست‌وزیر کاظمی این چشم‌انداز را که مستلزم روابط نزدیک‌تر با کشورهایی مانند مصر و اردن است، "مشرق جدید" نامیده است.

شاهراه مشهد-کربلا-مکه

منبع دیپلماتیک عرب به AmwajMedia گفت: «طرف عراقی به هر دو طرف [ایرانی و عربستانی] پیشنهاد ایجاد یک شاهراه بین‌المللی را داده است که مشهد ایران را از طریق شهر کربلا در عراق به مکه در عربستان متصل می‌کند».

گفته می‌شود مقامات ایرانی و عربستانی از پیشنهاد عراق مبنی بر ساختن مسیر زمینی از طریق خاک عراق استقبال کرده‌اند. در همین راستا، این منبع دیپلماتیک عرب اظهار داشت که پیوند مشهد-کربلا-مکه به «افزایش روابط بین سه کشور در لایه‌های مختلف» کمک خواهد کرد.

گفتنی است که مشهد بزرگترین و پربازدیدترین مکان مقدس در ایران است و همین موضوع در مورد کربلای عراق و مکه در عربستان نیز صادق است.