بَربادرفته؛ شانس اندک احیای برجام

به گزارش اقتصادنیوز، درحالیکه مذاکرات ایران و قدرت‌های جهانی قرار است از ۲۹ نوامبر پس از ماه‌ها وقفه از سر گرفته شود، اغلب تحلیل‌های رسانه‌ای چشم‌اندازی ناامیدکننده نسبت به احتمال حصول موفقیت در راستای احیای برجام یا هر نوع توافقی را ترسیم می‌کنند.

روزنامه نیویورک‌تایمز در مطلبی با عنوان «با رنگ باختن امیدها برای توافق هسته‌ای، ایران بازسازی می‌شود و ریسک‌ها افزایش می‌یابند» مدعی شده است در حالیکه دولت جدید ایران و قدرت‌های جهانی برای ازسرگیری مذاکرات هسته‌ای بین‌المللی آماده می‌شوند، «نشانه هایی در دست است که بازگشتی به توافق 2015 وجود نخواهد داشت». 

این گزارش می‌افزاید مقامات آمریکایی به هم‌تایان اسرائیلی خود هشدار داده‌اند که تکرار عملیات خرابکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران اگرچه ممکن است به زعم آنها از نظر تاکتیکی رضایت‌بخش تلقی شود، اما در نهایت نتیجه معکوس داشته و حتی باعث گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران شده است که ناقض هدف ادعایی این رژیم است.

 دیوید سنگر، ​​استیون ارلانگر، فرناز فصیحی و لارا جیکس، نویسندگان ارشد نیویورک‌تایمز در این گزارش تحلیلی نوشته‌اند که علی‌رغم آن‌که تا یک هفته دیگر دور تازه مذاکرات هسته‌ای بین‌المللی با دولت جدید در ایران آغاز خواهد شد، با این حال نشانه‌هایی وجود دارد که برای بازگشت به توافق 2015 شانس زیادی وجود ندارد.

بر اساس این گزارش، طی بیست ماه گذشته، عوامل اطلاعاتی اسرائیل، دانشمند ارشد هسته‌ای ایران (شهید محسن فخری‌زاده) را ترور کرده و اقدامات خرابکارانه دیگری را در چهار تأسیسات هسته‌ای و موشکی ایران به راه انداخته‌اند. این تحرکات ظاهراً با این هدف ادعایی انجام شده است که سانتریفیوژهای تولیدکننده سوخت هسته‌ای از کار بیافتد و زمان گریز هسته‌ای بیش‌تر شود.

بهسازی مجتمع تخریب شده

با این حال این گزارش مدعی شده که مقامات اطلاعاتی آمریکا و بازرسان بین‌المللی گفته‌اند که ایرانی‌ها به سرعت امکانات خود را دوباره به روز رسانی کرده‌‌اند –و اغلب این کار با نصب دستگاه‌های جدیدتری انجام شده که می‌توانند اورانیوم را با سرعتی بسیار بیشتر غنی‌سازی کنند.

زمانی که در اواخر تابستان تاسیساتی در نزدیکی کرج که عهده‌دار تولید قطعات کلیدی سانتریفیوژ بود مورد حمله قرار گرفت و دچار انفجاری فلج‌کننده شد –که از قضا بسیاری از موجودی قطعات، دوربین‌ها و حسگرهای نصب شده توسط بازرسان آژانس بین‌المللی اتمی را هم از بین برد – از اواخر تابستان تولید قطعات دوباره در این مجتمع از سر گرفته شد. حتی یکی از مقامات بلندپایه آمریکایی گفته تهران این مجتمع را با طرح بهتری بازسازی کرده است.

نتیجه معکوس تلاش‌های اسرائیل

این واکنش و ضربه متقابل، تنها بخشی از شدت گرفتن تنش‌ها میان ایران و غرب طی ماه های اخیر است؛ تقابلی که بار دیگر در وین به اوج خود می‌رسد. برای اولین بار از زمان روی کار آمدن ابراهیم رئیسی در تابستان امسال، مذاکره‌کنندگان ایرانی قصد دارند در پایان ماه جاری با همتایان اروپایی، چینی و روسی خود دیدار کنند تا در مورد آینده توافق هسته ای 2015 گفتگو کنند.

نیویورک‌تایمز به نقل از چند تن از مقامات آشنا با بحث‌های پشت پرده گزارش کرده که مقامات آمریکایی به هم‌تایان اسرائیلی خود هشدار داده‌اند که تکرار اقدامات خرابکارانه علیه تأسیسات هسته‌ای ایران ممکن است به زعم آن‌ها «از نظر تاکتیکی رضایت‌بخش باشد»، اما این حملات در نهایت «نتیجه معکوس» داشته و حتی باعث گسترش برنامه توسعه  هسته ای ایران شده است که این ناقض هدف مورد ادعای اسرائیل است.

با این حال نیویورک‌تایمز گزارش کرده که مقامات اسرائیلی در پاسخ گفته اند که قصد تسلیم شدن ندارند و هشدارهایی مبنی بر این‌که ممکن است فعالیت‌هایشان تنها تسریع در بازسازی این برنامه را تشویق کنند، نادیده گرفته‌اند؛ و این یکی از موارد اختلاف میان ایالات متحده و اسرائیل است که در مورد مزایای استفاده از دیپلماسی به جای اهرم زور اختلاف نظر دارند.

تغییر رویکرد ایران

در نشست وین، مقامات آمریکایی در شهر حضور خواهند داشت، اما نه در داخل اتاق - زیرا ایران پس از خروج دونالد جی. ترامپ، رئیس جمهور آمریکا از توافق حاضر به ملاقات مستقیم با مقامات آمریکایی نشده است. در حالی که پنج ماه پیش ، با متنی که تا حد زیادی بر سر آن توافق شده بود،مقامات خوشبین به نظر می رسیدند که قرارداد 2015 در شرف احیا است، امروز آن متن مرده به نظر می رسد، و چشم انداز پرزیدنت بایدن برای ورود مجدد به توافق در سال اول، و سپس ساختن آنچه توافق «طولانی تر و قوی تر» می‌خواند، واهی به نظر می رسد.

به نوشته نیویورک‌تایمز، این که علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران، به هیچ وجه از مذاکرات آتی به عنوان مذاکرات هسته‌ای یاد نمی‌کند، نشانه تغییر روحیه است.  آقای باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه ایران هفته گذشته در پاریس گفت: «ما چیزی به نام مذاکرات هسته‌ای نداریم». در عوض، او از آنها به عنوان «مذاکرات برای رفع تحریم های غیرقانونی و غیرانسانی» یاد می کند.

ایران بر لغو تحریم‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای پافشاری می‌کند و می‌گوید به تضمینی نیاز دارد که هیچ رئیس‌جمهوری در آینده نتواند به‌طور یکجانبه دولت آمریکا را از توافق دست بکشد. و مقامات دولت بایدن می گویند که رئیس جمهور هرگز چنین تعهدی نخواهد داد؛ چراکه اساساً ارائه چنین تعهدی از سوی کاخ سفید امکان‌پذیر نیست.

 نیویورک تایمز ضمن اذعان به بعید بودن سناریوی تسلیحاتی ایران ادعا می‌کند که سناریوی محتمل‌تر این است که تهران در شرف دستیابی به آنچه این روزنامه «قابلیت آستانه هسته‌ای» نامیده باشد.

 به طور علنی، ایالات متحده اشاره می کند که اگر اختلاف‌ها حل نشود، ممکن است مجبور شود تحریم های جدیدی را در نظر بگیرد. رابرت مالی، نماینده وزارت امور خارجه در امور ایران، اخیراً مدعی شده است در حالی که «این در دستان ایران است که کدام مسیر را انتخاب کند، ایالات متحده و سایر متحدان باید برای هر انتخابی که تهران انجام می دهد آماده باشند». وی خاطرنشان کرد که آقای بایدن و آنتونی جی. بلینکن، وزیر امور خارجه، «هر دو گفته‌اند که اگر دیپلماسی شکست بخورد، ما ابزارهای دیگری داریم - و از ابزارهای دیگر برای جلوگیری از پیشرفت هسته‌ای ایران استفاده خواهیم کرد».

این گزارش مدعی است: در داخل کاخ سفید، در روزهای اخیر تلاش‌هایی برای بررسی امکان‌پذیری حصول نوعی توافق موقت در رلاستای مسدود کردن تولید اورانیوم غنی‌شده بیشتر و نیز ممانعت از تبدیل این سوخت به فلز اورانیومی توسط ایران داشته اند که در مقابل، ایالات متحده نیز ممکن است تعداد محدودی از تحریم ها را لغو کند. به ادعای این روزنامه این مشکل را حل نمی کند. اما ممکن است برای مذاکره زمان بخرد.  بسیاری از مشاوران آقای بایدن تردید دارند که اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران، در کنار 1500 تحریمی که آقای ترامپ تحمیل کرد - موفق‌تر از تلاش‌های گذشته برای تحت فشار قرار دادن ایران برای تغییر مسیر باشد. و گام‌های تهاجمی‌تر که سال‌ها پیش صورت گرفت، ممکن است امروز نتیجه‌ای را که در ذهن دارند به همراه نداشته باشند. در داخل آژانس امنیت ملی و فرماندهی سایبری ایالات متحده، اتفاق نظر وجود دارد که اکنون انجام آن نوع حمله سایبری که ایالات متحده و اسرائیل بیش از یک دهه پیش (عملیات مخفی با نام رمز «بازی‌های المپیک») انجام دادند، بسیار سخت‌تر است.

فشار حداکثری معکوس

نیویورک‌تایمز در ادامه پیشرفت‌های هسته‌ای ایران را «نه در راستای ساخت تسلیحات بلکه با هدف اعمال فشار معکوس در قبال تحریم‌های غرب و تهدید‌های مجاور» دانسته و نوشته است: بهروز کمالوندی، سخنگوی آژانس انرژی اتمی ایران در این ماه با افتخار خاطرنشان کرد که «تنها کشورهای دارای سلاح هسته‌ای نشان داده‌اند که می‌توانند اورانیوم را تا این حد غنی‌سازی کنند». البته چندین کشور غیرهسته ای نیز این کار را کرده اند؛ از جمله کشورهای نهفته یا کشورهای در آستانه هسته‌ای. وی همچنین گفت: اکنون در این سازمان، اگر اراده داشته باشیم، می توانیم هر کاری انجام دهیم.

فرصت از دست رفته، توافق بر باد رفته

زمانی که آقای بایدن به قدرت رسید، چند تن از دستیاران ارشد او امیدوار بودند که توافق اولیه - بخش هایی از آن - که آنها در مورد آن مذاکره کرده بودند - احیا شود. در آن زمان، ایرانی‌هایی که با این توافق موافقت کرده بودند، هنوز دولت را در اختیار داشتند؛ رئیس‌جمهور ایران، حسن روحانی، و وزیر امور خارجه‌اش، محمدجواد ظریف، در سمت خود بودند، حتی اگر قدرت آنها به شدت کاهش یافته بود.

اما دولت بایدن دو ماه را صرف تعیین چگونگی رویکرد به مذاکره کرد و تنها در پایان ماه مارس بود که دو طرف برای مذاکرات غیرمستقیم توافق کردند. بایدن در ۲۰ ژانویه وارد کاخ سفید شد و مذاکرات وین در اوایل آوریل آغاز شد. مقامات اروپایی شکایت دارند که این زمان از دست رفته بسیار زیان آور بوده است. 

این گزارش مدعی است، یکی از مقامات ارشد دولت گفت تا ژوئن، یک توافق "تا حد زیادی کامل شد". سپس در انتخابات ریاست جمهوری ایران آقای رئیسی، رئیس سابق قوه قضائیه به پیروزی رسید و از آن زمان مذاکرات در انتظار انتقال دولت معلق ماند. در ابتدا، مقامات آمریکایی امیدوار بودند که آقای رئیسی فقط تفاهمی را که تا پایان دور ششم مذاکرات وین حاصل شده بود، بپذیرد، تغییرات جزئی ایجاد کند و لغو اکثر تحریم های غرب را جشن بگیرد. آنها محاسبه کردند که هر چیزی که اشتباه پیش بیاید، رئیس جمهور جدید می تواند رئیس جمهور سابق و وزیر خارجه‌اش را مقصر بداند.

اما این یک اشتباه محاسباتی را ثابت کرد. در اواخر سپتامبر، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جدید کشور، به نیویورک تایمز گفت که هیچ علاقه ای به انجام آن نوع مذاکرات مفصلی که سلف وی سال ها روی آن کار کرده بود، ندارد.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در نشست خبری اخیر خود با بیان اینکه ایران برای بازگشت واشنگتن به توافق سه شرط دارد، گفت: آمریکاباید به اشتباه خود در خروج از توافق اعتراف کند، همه تحریم ها را به یکباره لغو کند و باید تضمین کند که هیچ دولت دیگری مانند ترامپ از توافق خارج نخواهد شد.

قیس قریشی، مشاور سیاست خارجی نزدیک به دولت ایران گفت: «برای ایران مطلقاً غیرممکن است که سطح امتیازی را که دولت روحانی داده به آمریکا بدهد. ما قرار نیست همه کارت هایمان را بدهیم و بعد منتظر بمانیم تا ببینیم آیا ایالات متحده یا اتحادیه اروپا به معامله متعهد هستند یا خیر؛ به هیچ وجه این اتفاق نمی افتد.»