کاهش نفوذ پوتین بعد از جنگ اوکراین

همزمان با آغاز تهاجم به اوکراین در 24 فوریه، پوتین از قزاقستان به عنوان الگویی برای نوع رابطه‌ای که روسیه می‌خواهد  با کشورهای شوروی سابق داشته باشد، نام برد. او تنها یک ماه پیش از آن، سربازانی را برای کمک به رئیس جمهور قاسم توکایف برای سرکوب مرگبار شورش‌های به قزاقستان اعزام کرده بود.

در ماه نوامبر، قزاقستان اعلام کرد که انتقال نفت از خط لوله باکو-جیهان، که از آذربایجان تا سواحل مدیترانه ترکیه امتداد دارد را 1.5 میلیون تن افزایش خواهد داد. توکایف گفت که جریان در مسیری که روسیه را دور می‌زند، در نهایت می تواند تا 20 میلیون تن افزایش یابد.

این مسیر که در امتداد کریدور ریلی میانی چین-اروپا است، از قزاقستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه می‌گذرد و در ماه‌های اخیر تقاضا برای آن به شدت افزایش یافته است. جنگ باعث کاهش ترافیک در خط آهن سر راست‌تر چین به اروپا شده شده از روسیه و بلاروس می‌گذرد.

در سال گذشته، توکایف همچنین به دنبال روابط دفاعی با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه بوده و برای تقویت همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی سفر کرد.

ازبکستان در همسایگی قزاقستان، که به شدت به تجارت با روسیه وابسته است، حتی پیش از جنگ به دنبال گشایش روابط‌ش بوده است. این کشور در ماه ژوئیه با اتحادیه اروپا توافقنامه شراکت و همکاری پیشرفته امضا کرد. در ماه دسامبر، پس از دومین نشست گفتگوی مشارکت استراتژیک با آمریکا، دو کشور در بیانیه مشترکی از "تمایل برای ایجاد مسیرهای تجاری جدید و تنوع بخشیدن به بازارهای واردات و صادرات" گفتند.

مطمئناً روسیه همچنان یک نیروی قدرتمند در منطقه باقی خواهد ماند. با تحریم‌های بین المللی در پاسخ به جنگ که مسیرهای تجاری روسیه را به سمت غرب مسدود کرده است، همسایگان شوروی سابق مسکو به عنوان مجرای تجارت برای آن اهمیت بیشتری پیدا کرده‌اند. صادرات سایر اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا به رهبری مسکو - بلاروس، قزاقستان، ارمنستان و قرقیزستان - به روسیه افزایش یافته است، چراکه کالاها باید از اروپا تغییر مسیر دهند. صادرات ترکیه به روسیه نیز افزایش یافته است.

صادرات کشورهای شوروی سابق با وجود تلاش آن ها برای کاهش روابط با مسکو افزایش یافته است

امکان جدایی آسیای مرکزی از روسیه وجود دارد؟

تا زمانی که مسکو در اوکراین مشغول است، قزاقستان و ازبکستان تمام تلاش خود را برای تنوع بخشیدن به روابط خود انجام می دهند، اما به گفته آنت بور، همکار برنامه روسیه و اوراسیا در اندیشکده چتم هاوس: "شما نمی توانید جغرافیا را تغییر دهید، در اینجاروابط عمیق و مرزهای طولانی مطرح است." وی ادامه داد: «دست‌کم برای سال‌ها، امکان جدایی از روسیه برای آسیای مرکزی وجود ندارد».

با این حال، جنگ و تحریم‌های پس از آن خطرات وابستگی بیش از حد به مسکو را برجسته کرده است، و این خطرات هیچ‌جا به اندازه ارمنستان، متحد نزدیک کرملین در قفقاز و میزبان تنها پایگاه نظامی‌اش در آنجا، آشکار نشده است.

ناامیدی در ارمنستان از عدم تمایل یا ناتوانی روسیه برای مداخله در یک درگیری طولانی مدت ارضی با کشور همسایه آذربایجان، که از حمایت دفاعی قوی ترکیه برخوردار است، رو به افزایش است. در حالی که نیروهای حافظ صلح روسیه در منطقه مورد مناقشه قره‌باغ حضور دارند، مقامات ارمنستان از انسداد هفت هفته‌ای کریدور لاچین- یک راه ارتباطی حیاتی با ارمنی‌های ساکن قره باغ کوهستانی- توسط آذربایجان و بی‌عملی نیروهای روسی خشمگین هستند.

سرگئی قازاریان، وزیر امور خارجه دولت غیررسمی قره باغ که از زمان انتصابش در اوایل ژانویه قادر به سفر از ارمنستان به آنجا نبوده است، گفت: «آذربایجان به دنبال سوء استفاده از وضعیت پیش‌آمده در اوکراین است."

سه بار در این ماه، ناسیونالیست‌های ارمنی در خارج از پایگاه نظامی روسیه در گیومری تظاهرات کردند و شعارهایی مانند «نیروهای اشغالگر روسیه از ارمنستان خارج شوید» را سر دادند. تظاهرات علیه متحد و محافظ سنتی این کشور، کوچک اما بی‌سابقه بود.

پس از بی‌توجهی سازمان پیمان امنیت جمعی- جایگزینی برای ناتو به رهبری روسیه- در پاسخ به درخواست‌های ارمنستان برای کمک در درگیری‌های مرزی با آذربایجان در سال گذشته، نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان این ماه اعلام کرد که ارمنستان میزبان رزمایش‌های نظامی برنامه‌ریزی شده ائتلاف نخواهد بود.

اتحادیه اروپا در 23 ژانویه اعلام کرد که در پاسخ به درخواست ارمنستان، یک گروه نظارتی غیرنظامی را در مأموریتی دو ساله برای گشت‌زنی به مرز دو کشور می‌فرستد، چیزی که جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه، آن را "مرحله جدیدی" از تعاملات این اتحادیه با قفقاز خواند.

وزارت خارجه روسیه روز پنجشنبه در بیانیه‌ای این مأموریت را محکوم کرد و هشدار داد که دخالت اتحادیه اروپا در منطقه «تنها می‌تواند منجر به رویارویی ژئوپلیتیکی شود».

آذربایجان نیز با امضای قراردادی در ماه ژوئیه برای دو برابر کردن صادرات گاز به این اتحادیه تا سال 2027 سعی کرده به اتحادیه اروپا نزدیک شود.

اما تا به این‌جا ترکیه بیش از هر کسی از تردیدهای روسیه بهره برده است. در حالی که ارمنستان دیگر از حمایت روسیه اطمینان ندارد، پاشینیان و اردوغان در ماه اکتبر اولین مذاکرات بین رهبران دو کشور را در 13 سال گذشته، برگزار کردند.

گریگوری شودوف، که ریاست سرویس تحقیقاتی "گره قفقاز" در مسکو را بر عهده دارد، گفت: «پوتین انحصار خود را در منطقه قفقاز از دست داده است. اکنون اردوغان بازیگر اصلی بازی است.»