رقابت «بن سلمان» و « اردوغان» در میدان جنگ غزه/ تهران، ریاض را دور زد؟

به  گزارش اقتصادنیوز، پیش از حمله 7 اکتبر حماس به اسرائیل، نوعی آرامش نسبی بر خاورمیانه حاکم بود.به ادعای ناظران، فرایند عادی سازی روابط اسرائیل با گروهی از کشورهای عرب، چون امارات، مراکش و سودان زمینه را برای کاهش تنش هموار کرد.علاوه بر این، فرایند عادی سازی برای اسرائیل فرصت بود تا بدین طریق فلسطین را از دستور کار کشورهای محافظه کار عرب خارج کند.با این همه امروز معادلات به واسطه سیاست های متفاوت بازیگران عرب منطقه، از آنچه تصور می شد، پیچیده تر شده است. موسسه تحقیقاتی سیاست خارجی با انتشار یادداشتی تلاش کرده تا ضمن اشاره به پیامدهای حمله حماس به اسرائیل در جهان عرب، واکنش بازیگران منطقه را به شکلی جدا مورد واکاوی قرار دهد. این مقاله در دو بخش ترجمه شده، که بخش نخست در ادامه آمده است.

شکاف هایی که عریان شد

انگیزه بازیگران عرب برای عادی سازی رابطه شان با اسرائیل پیچیده تر بود. این گروه از کشورها از وضعیت سیاسی فلسطین ناامید بودند، از همین رو، به باورشان، بهبود رابطه با اسرائیل نه تنها وسیله ای برای ارتقای امنیت و منافع اقتصادی و ارتقای یکپارچگی منطقه ای بود، بلکه ابزاری جهت ارتقای امنیت و منافع اقتصادی فلسطینی ها قلمداد می شد. اما حماس، دغدغه دیگری داشت، به ادعای گرهی از تحلیلگران، این گروه با برهم زدن پویایی حاکم، بار دیگر نگاه و توجه کشورهای عرب را به سمت فلسطین سوق داد.

آنگونه موسسه تحقیقاتی سیاست خارجی مدعی است، جنگ حماس علیه اسرائیل رقابت برای رهبری جهان اسلام را احیا کرده. پس از حمله آمریکا به عراق در سال 2003، مذهب و ناسیونالیسم به رقابت برای کسب قدرت و نفوذ در منطقه دامن زد. دو گسل ایدئولوژیک حاکم بود: رقابت میان دو جریان سنی و شیعه و میان سنی ها در باب اخوان المسلمین؛ گروهی که که از منظر رژیم های سلطنتی سنی تهدید هستند. حملات حماس شکاف های ایدئولوژیک در منطقه را بیدار کرده است. بسیاری از کشورهای محافظه‌کار عربی با قدرت گرفتن اخوان‌المسلمین یا افزایش نفوذ«محور مقاومت» گروهی نزدیک به ایران به شدت مخالفند.

دور تازه رقابت ها در خاورمیانه

گروهی از ناظران مدعی اند حمله حماس، روند همکاری های منطقه ای را متوقف و ترس از رقابت ایدئولوژیک را افزایش داد. ایران خواهان تضعیف و پایان دادن به توان بازدارندگی اسرائیل است و از این سیاست به عنوان «دفاع روبه‌رو» یاد می‌کند. حزب عدالت و توسعه تحت رهبری اردوغان نیزاز پلتفرم اخوان‌المسلمین الهام گرفته و حماس را همسفری ایدئولوژیک می‌بیند. اردوغان به حماس اجازه داد تا پایگاهی برای عملیات در ترکیه داشته باشد. از منظر رئیس جمهوری ترکیه موضوع فلسطین ابزاری برای تثبیت جایگاه جهانی ترکیه به واسطه تسهیل دیپلماسی بالقوه بین اسرائیل و حماس است.

به ادعای موسسه تحقیقاتی سیاست خارجی، اهمیت رقابت های منطقه‌ای برای نفوذ و مشروعیت آرمان فلسطین، نشان‌دهنده موفقیت حماس در تبدیل جنبش ملی‌گرایانه فلسطین به نمادی گسترده‌تر علیه اسرائیل است. نام عملیات حماس، «طوفان الاقصی» به خوبی چنین گزاره ای را القا می کند. رویکرد حماس پویایی رقابتی ایجاد کرده است.در شرایط کنونی و آنگونه که تحلیلگران مدعی اند، ایران بین بازدارندگی و مقابله با اسرائیل و ایالات متحده روی خط باریکی گام برداشته. حزب‌الله لبنان و انصار الله یمن، متحدان ایران نیز تلاش دارند تا اسرائیل را در موضع ضعف قرار دهند، خواسته ای که می تواند تنش ها را تشدید کند.

انفعال سعودی

به باور گروهی از تحلیلگران، ترکیه ابتدا به دنبال ایفای نقش دیپلماتیک در مناقشه حماس و اسرائیل بود، در همین راستا، اردوغان رسما، اسرائیل را به واسطه بمباران غزه به چالش کشید و همزمان هاکان فیدان، وزیر خارجه این کشور، تلاش داشته و دارد تا پشت پرده و برای جلوگیری از آتشی گسترده تر در خاورمیانه به اهرم های دیپلماتیک متوسل شود. از همین رو به ادعای گروهی از ناظران رویکرد ترکیه هم پوپولیستی است و هم عمل گرایانه، اما با شروع عملیات زمینی اسرائیل در غزه، لفاظی‌های اردوغان آتشین و حتی جنگ‌جویانه شده، و همین گزاره، احتمال مداخله ترکیه در درگیری را افزایش داده است.

عربستان سعودی اسرائیل را به چالش می کشد، اما لحنی ملایم دارد. این کشور بر کاهش تنش در غزه پافشاری کرده و خواستار رسیدگی به علل اصلی درگیری است. محمد بن سلمان که 24 اکتبر در باب مهار بحران با بایدن گفتگو کرد، با گسترش درگیری حضوری کم رنگ تر دارد. شیخ علی بن عبدالعزیز الشبل، یکی از اعضای نهاد مذهبی سعودی، اخیرا از مردم خواسته تا درباره غزه صحبتی نکنند و این موضوع را به رهبران این کشور بسپارند.ترکی الفیصل، وزیر اطلاعات سابق عربستان، نیز در موسسه بیکر هم به اسرائیل تاخت و هم به حماس.

چرایی سکوت بن سلمان؟

موضع عربستان در ارتباط با این جنگ محافظه کارانه است. سکوت محمد بن سلمان در باب جنگ میان اسرائیل و حماس، ممکن است زمینه ساز واکنشی ملی گرایانه تر شود. به بیانی بهتر، بن سلمان حمله حماس را در راستای اهداف و چشم انداز های ترسمی اش برآورد می کند.او ممکن است حمله حماس را در راستای منافع عربستان بداند. سعودی‌ها در حال مذاکره با ایالات متحده و اسرائیل برای توافقی بودند که به واسطه اش ریاض از تضمین های امنیتی و حمایت آمریکا از برنامه غیر هسته ای این کشور برخوردار می شد. به ادعای گروهی از تحللیگران، توافق محتمل میان تل آویو و ریاض، سعودی ها را در مرکز نظم امنیتی منطقه ای جدید تحت حمایت آمریکا قرار می دهد.

رویکرد خاموش ولیعهد به تحولات کنونی بدون شک تحت تاثیر تحت تاثیر دو مولفه است، تلاش حماس برای توقف چنین توافقی و دوم جلوگیری از آغاز تنش با تهران. اما حالا با آغاز عملیات زمینی اسرائیل در غزه، به نظر می رسد مقامات سعودی به طور نگران این هستند که جنگ افکار عمومی این کشور را ملتهب کرده و به ناآرامی های داخلی دامن بزند.

روابط دوجانبه عربستان و اسرائیل طی دو دهه گذشته، علی‌رغم حداقل چهار درگیری بزرگ بین اسرائیل و حماس در غزه، تکامل یافته و پیشرفت کرده است. در نبرد اخیر نزدیکی میان دو بازیگر عریان است. اسرائیلی‌ها در رسانه‌های سعودی حاضر می شوند و روایت حماس از این رویدادها را به چالش می‌کشند. راشا نبیل، روزنامه‌نگار مصری در شبکه تلویزیونی العربیه، طی مصاحبه‌ای، خالد مشعل، یکی از رهبران ارشد حماس را به چالش کشید. چنین مواضعی نه تنها افکار عمومی جهان عرب را تغییر نخواهد داد، بلکه بنزینی است بر آتش.از منظری دیگر، حمله حماس به اسرائیل، موجب شده تا اردوگاه سنی ضد اخوان المسلمین در عربستان، امارات متحده و مصر هم صدا شوند.