یارکشی آمریکا و چین در خاورمیانه؛ پکن روی میدان مین/ معمای جاه‌طلبی پرهزینه اژدهای زرد در منطقه

به گزارش اقتصادنیوز، سال گذشته، دیپلمات‌های چینی توافق ایران و عربستان سعودی را میانجیگری کرده و بدین طریق موقعیت پکن را در خاورمیانه ارتقا دادند. چین امیدوار بود که این توافق زمینه ساز "موج آشتی" بزرگتر در منطقه و تقویت موقعیت این بازیگر شود. اما حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل محاسبات پکن را تغییر داد. در باب موضوعاتی چون جاه طلبی های چین در خاورمیانه، موقعیت پکن در مناقشه اسرائیل و حماس، و معنای همه اینها برای منافع آمریکا در منطقه، زینب ریبوآ از موسسعه مطالعاتی هادسون میزبان گفتگو با جان لیعضو ارشد موسسه هادسون و توویا گرینگ،  پژوهشگر بنیاد دایان و گیلدفورد گلیزر مرکز سیاست اسرائیل و چین در موسسه مطالعات امنیت ملی بود. اقتصادنیوز این مصاحبه را در دو بخش ترجمه کرده که بخش نخست با عنوان «پوست اندازی چینی/ از عادی سازی روابط ایران و عربستان تا اشتی کنان فتح و حماس؛ آیا مراسم آشتی کنان پکن معادلات امنیتی خاورمیانه را تغییر می دهد؟ / سلاح تازه پکن برای رویارویی با واشنگتن» منتشر و در ادامه بخش دوم و نهایی آمده است.

بازی چین با کارت ایران

توویا گرینگ در پاسخ به سوالی درباره نیاز چین به ایران و چرایی نزدیکی پکن به تهران گفت: شواهد نشان می دهد چین به دنبال افزایش نفوذش در منطقه و به‌ویژه ایران است. طبق گزارش رسانه‌ها، امروز چین بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران است که بیش از ۹۰ درصد از این منبع انرژی را به خود اختصاص داده است. از آنجایی که نفت ایران تحریم است راهکارهایی لحاظ شده که به واسطه اش نفت ایران وارد سواحل شرقی و سپس از طریق پالایشگاه‌هایی در چین فرآوری می شود.طبیعتا این راهکار، از منظر اقتصادی برای تهران نیز تعامل فرصت ساز است.

این تحلیلگر در ادامه افزود: در سال های اخیر، به جز این راه نجات اقتصادی، چین راه هایی را در اختیار تهران قرار داده تا محدودیت های ایران در عرصه جهانی و منطقه ای را کاهش دهد. من فکر می‌کنم مهم‌ترین آنها پذیرش ایران در سازمان شانگهای و سپس بریکس پلاس و نهادینه‌سازی روابط با ایران برای یک قرارداد 25 ساله به عنوان بخشی از مشارکت استراتژیک جامع میان دو کشور است.

توویا خاطر نشان کرد، چین اکنون با پنج کشور دیگر مشارکت استراتژیک جامعی دارد. پکن روابط خود را با بحرین ارتقا داد. اما پیش از آن، چین در سال 2016، با عربستان سعودی و امارات، مشارکت راهبردی جامعی برقرار کرد. هرچند سرمایه گذاری های این بازیگر در این دو کشور عربی بیش از ایران است. با این همه نمی توان گفت که ایران کاملا به چین اعتماد دارد. با این همه و در میانه رقابت قدرت های بزرگ، چین تلاش دارد تا با استفاده از جنگ در غزه تعادل را برقرار کند. مراد برقراری تعادل بین فلسطینی ها یا اسرائیلی ها نیست، بلکه میان بازیگران خلیج فارس و ایران است. چرا که هرگونه بی ثباتی می تواند منافع پکن را به خطر بیاندازد.

از همین رو می توان گفت که تلاش برای عادی سازی روابط با ایران و بقیه منطقه و جهان عرب در قاب تلاش برای حفظ تعادل معنا می شود و این چیزی است که ما در همه این روابط و قراردادهای 25 ساله و نهادینه کردن روابط شاهدش هستیم. از سوی دیگر، به دلیل ویژگی‌های ایران به عنوان یک نیروی ضد هژمونیک در منطقه، من فکر می‌کنم که چین و روسیه برای تضعیف هژمونی ایالات متحده بیش از همه به تهران نیاز دارند. به بیانی دیگر نفرت مشترک آنها از لیبرالیسم، از دخالت در امور داخلی و هژمونی ایالات متحده در جهان، به نظر من این گروه از بازیگران را در یک بستر قرار داده است.

راه دشوار«شی»

به باور جان لی هدف چین سخت کردن شرایط برای آمریکاست.به باورش وقتی می خواهید رهبر شوید، نه لزوماً یک هژمون، بلکه رهبر جهانی، یعنی مسئولیت هایی را بر عهده می گیرید، مسئولیت های نهادی، برای حفظ ثبات. سپس با نزدیک شدن به یک قدرت، اغلب از قدرت دیگر دورتر می شوید. این فقط واقعیت سیاست بین‌الملل است که ایالات متحده همیشه باید آن را متعادل کرده و با آن مبارزه کند. حالا اگر چین بخواهد به عنوان مثال وارد خاورمیانه شود، آن هم به عنوان بازیگر اصلی، تصمیمات سختی می بایست اتخاذ کند. اگر به ایران نزدیک شود، روابطش با سایر کشورها آسیب خواهد دید و بالعکس. بنابراین نکته ای که من به آن اشاره می کنم این است که هرچه چین بیشتر در بخش های مختلف جهان درگیر شود، بیشتر درگیر پس لرزه های رویارویی ها خواهد شد. بنابراین تنها چیزی که می‌توانم بگویم این است که چینی‌ها واقعاً باید مراقب خواسته‌هایشان باشند، زیرا تبدیل شدن به قدرت بزرگ جهانی که رویای شی جین‌پینگ است، آسان محقق نمی شود.

توویا گرینگ نیز با لی موافق است و در این باره گفت: چین در حال حاضر در تلاش است تا بازی کم خطر را در منطقه و در سطح جهانی انجام دهد و از جهاتی اگر به این نظرسنجی ها نگاه کنید فکر می کنند که برنده است. اما وقتی جزئیات را غربال می‌کنید متوجه می‌شوید که چین وقتی ایالات متحده در عرصه دیپلماسی عمومی شکست می خورد، قدرت برای مانور بیشتر پیدا می کند. بنابراین نتایج نظرسنجی ها این نیست که به طور مثال اعراب می خواهند رهبری چین را بپذیرند، بلکه معنایش این است که در باب فلسطین نظرشان به نظر چین نزدیک تر است.

چین تلاش می کند تا به مرکز صحنه جهانی برسد، شی جین پینگ این خواسته را به عنوان ماموریت خود لحاظ کرده است. با این همه آنگونه که تحلیلگران چینی چون پروفسور یین گانگ از آکادمی علوم اجتماعی چین هشدار داد، اگر پکن مراقب نباشد درگیر پس لرزه های رویارویی ها خواهد شد. از طرفی دیگر این تحلیلگر با اشاره به اظهارات ضد و نقیض مقام های سعودی مدعی است، موج آشتی چینی ساختگی است. چرا که هنوز تضادها بین جهان عرب و ایران عریان است.

ترکش های یک رقابت

لی در ادامه این گفت و گو مدعی شد: ایالات متحده به عنوان قدرت جهانی، مسئولیت‌های جهانی سختی را بر عهده دارد و چالش ها را در سطحی وسیع قلمداد می کند. ایالات متحده برخلاف چین از استراتژی بزرگی پیروی نمی کنند، بلکه فقط از یک مشکل به مشکل دیگر پل می زند. از همین رو اگر نفوذ جهانی چین به رشد خود ادامه دهد، فضا تغییر خواهد کرد، چون دنیا جای ساده انگاری نیست. هنگامی که نفوذ جهانی افزایش یابد، مسئولیت های جهانی بسیار بسیار سخت خواهد شد. چین در حال تمرین مسئولیت پذیری است اما آمریکا در این زمینه منفعل است.

توویا نیز مدعی شد: اگر واقع بین باشیم، درک می کنیم که چین و ایالات متحده به طور فزاینده ای منطقه را به عنوان عرصه ای برای رقابت قدرت های بزرگ می بینند. در حالی که می توانند در باب موضوعاتی چون افزایش قدرت و نفوذ ایران در منطقه همکاری های نزدیکی داشته باشند. با این حال بسیاری استدلال می کنند که خیلی دیر شده است. در چین بسیاری می گویند نمی توانند انتظار داشته باشند که اکنون سیاست‌های خود را تغییر دهند. در شرایط کنونی فارغ از ایران، حملات انصار الله نیز می تواند به محوری برای همکاری تبدیل شود. با این همه شاهدیم که چین قصد دارد از نقض حاکمیت یمن توسط ایالات متحده انتقاد کند. علاوه بر این شاهدیم که تلاشی برای تغییر مسیر در ارتباط با ایران وجود ندارد. برعکس بالاخص در ارتباط با ایران دو قدرت به راحتی نمی توانند مسیر خود را تغییر دهند.توویا در ادامه ادعایش آورد، من فکر می کنم که چین به بهره برداری و تضعیف ضامن امنیت این منطقه (آمریکا) ادامه خواهد داد. به باورم این یک اشتباه استراتژیک است، اما این انتخابی است که چین تحت رهبری شی جین‌پینگ دارد و آنها این را بدون دخالت نظامی در خاورمیانه آن را دنبال خواهند کرد. حال اگر منطقه درگیر آشوب شود، نمی توان پیش بینی کرد که چین هدف چه ترکش هایی قرار خواهد گرفت.

بازی خطرناک چین

لی در ادامه مصاحبه تاکید دارد، چین مطمئناً مایل است که ایالات متحده از نظر نظامی و استراتژیک در جاهای دیگر خارج از تنگه تایوان و خارج از آسیا درگیر باشد. اما من فکر می کنم چینی ها در خاورمیانه درگیر بازی خطرناکی شده اند بالاخص آن که شاهد محور چین، ایران، روسیه هستیم. در این میان آنچه چین را از دو بازیگر دیگر متمایز می کند این است که پکن برخلاف تهران و مسکو هدف تحریم نیست.نکته دیگر مرتبط است به اولویت های داخلی. حزب کمونیست چین نمی تواند از یک فاجعه اقتصادی جان سالم به در ببرد، بنابراین ایجاد مشکلات و حواس‌پرتی‌های جهانی برای ایالات متحده بسیار خوب است، اما وقوع جنگ منطقه‌ای در خاورمیانه موجب خواهد شد تا چین در سطح داخلی و بین‌المللی بسیار بیشتر از ایالات متحده، تحت فشار قرار بگیرد. پس جاه طلبی های «شی» می تواند برای او پرهزینه باشد.

توویا گرینگ نیز براین باور است که ماهیت روابط چین با خاورمیانه و با بقیه جنوب جهانی، به ویژه پس از ابتکار یک کمربند و یک جاده، بیش از همه بر محورهایی چون تجارت، سیاست های مالی و زیرساخت ها و سپس فن‌آوری‌ها و فناوری‌های سبز متمرکز است و اگر چین درگیر رویارویی به طور مثال با تایوان شود، سعی می کند خود را از سیستم اقتصادی دلاری شده و تحریم ها دور نگه دارد؛ به همان روشی که روسیه از سال 2014 به این سو تلاش کرده است. توویا در ادامه خاطر نشان کرد، چین به دنبال ویرانی نیست، بلکه از تنش ها در خاورمیانه، بهره برداری می کند. علاوه بر این، در باب روابط اسرائیل با چین ذکر این نکته لازم است که فارغ از  دوستی هزار ساله چینی ها و یهودیان و 30 سال روابط دیپلماتیک که اکنون وارد سی و دومین سال شده، نقاب از روی چین افتاده و امروز پکن نشان داده که حاضر است تل آویو را قربانی منافع خود کند. با این همه ملاحظات سیاسی میان دو بازیگر نیز وجود دارد بالاخص به واسطه نیاز چین به فن آوری اسرائیل.از طرفی دیگر دو بازیگر می خواهند که بعد از پایان جنگ بار دیگر تعاملات تجاری دوجانبه شان را داشته باشند.