فرصت سازی اردوغان از انزوای پوتین/ جنگ اوکراین، برگ برنده ترکیه در برابر آمریکا

به گزارش اقتصادنیوز، درباره این که ترکیه با غرب یا روسیه در باب جنگ در اوکراین هم صدا شده، تحلیل های متفاوتی مطرح است.از یک سو شاهد هستیم که آنکارا از کی یف حمایت نظامی و دیپلماتیک می کند و از طرفی دیگر با کرملین در برخی حوزه ها هم صداست. رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه قول داده که تصرف خاک اوکراین توسط روسیه را نپذیرد: همان موضعی که در زمان الحاق کریمه به مسکو در سال 2014 اتخاذ کرد. ترکیه در ابتدا از طریق قرارداد غلات با میانجیگری سازمان ملل متحد و اکنون به لطف یک کریدور در آب های سرزمینی خود، نقش مهمی در تضمین صادرات دریایی اوکراین ایفا کرده است. از سوی دیگر، ترکیه هرگز با غرب برای تحریم روسیه هم صدا نشد. این کشور پس از چین و هند به بزرگترین خریدار نفت خام روسیه تبدیل شده است. در حالی که بیشتر کشورهای اروپایی ارتباطات هوایی خود را با روسیه قطع کرده اند، فرودگاه استانبول همچنان مرکز پروازها به و از شهرهای بزرگ روسیه است. 

پشت پرده هم صدایی اردوغان با غرب

به نوشته بنیاد کارنگی، رویکرد ترکیه جهت ایجاد تعامل و توازن با غرب و روسیه مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته، به طوری که این کشور گاهی به غرب متمایل می شود و گاهی اوقات به مسکو نزدیک. در پایان ژانویه، پارلمان ترکیه سرانجام الحاق سوئد به ناتو را تصویب کرد. موضوع عضویت سوئد به یک ابزار چانه زنی برای ترکیه تبدیل شده بود. به نظر می‌رسد اردوغان به آنچه می‌خواست رسیده است: قبل از رای‌گیری پارلمان، وزارت خارجه آمریکا قراردادی به ارزش ۲۳ میلیارد دلار برای فروش ۴۰ فروند جنگنده جدید F-16 به ترک‌ها را تصویب کرد. کنگره ایالات متحده، جایی که هیچ تمایلی به اردوغان در میان دموکرات ها و جمهوری خواهان وجود ندارد، به این نقل و انتقال چراغ سبز نشان داد.در حالی که تحویل F-16 به دلیل انفعال شرکت دفاعی لاکهید مارتین سال ها طول خواهد کشید، این معامله یک نقطه عطف سیاسی است. ترکیه برای جبران اخراج خود از کنسرسیوم بین المللی ساخت جنگنده F-35 به این جت ها نیاز دارد.

تنش ناشی از توافق نظامی با مسکو تا جایی افزایش یافت که دولت ایالات متحده تحریم هایی را علیه آژانس تدارکات دفاعی ترکیه تحت قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم ها (CAATSA) اعمال کرد. با این حال، در طول دوازده ماه گذشته، به نظر می رسد آنکارا و واشنگتن برخی از اختلافات خود را حل کرده اند و دوباره روی طیفی از موضوعات، از گسترش ناتو گرفته تا دیپلماسی خاورمیانه در پاسخ به جنگ غزه، درگیر شده اند.علاوه بر این، به نظر می رسد ترکیه مایل به رعایت تحریم های ثانویه آمریکا علیه روسیه است. به دنبال فرمان اجرایی صادر شده توسط جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا در ماه دسامبر مبنی بر مجازات شرکت های خارجی که به تلاش های جنگی مسکو کمک می کنند، بانک های ترکیه روابط خود را با همتایان روسی قطع کرده اند. بر اساس گزارش روزنامه کومرسانت روسیه، استثنائاتی فقط برای شرکت های تابعه بانک های خارجی در روسیه اعمال شده است.همزمان، ترکیه حضور خود در دریای سیاه را تقویت کرده است. یاشار گولر وزیر دفاع ترکیه 11 ژانویه عملیات دریایی مشترک با رومانی و بلغارستان را برگزار کرد که در بخشی از آن سه کشور کشتی های مین زدایی، کشتی های گشت زنی، هلیکوپترها و پهپادها را برای پاکسازی خطوط دریایی از مین های سرگردان مستقر کردند.

بازی در دو زمین

بازنگری استراتژیک ترکیه در عرصه سیاست خارجی، از منظر تاکتیکی فعلی متعادل کننده است. اردوغان و نخبگان ترکیه قصد ندارند روسیه را رها کنند. ستون فقرات روابط مسکو و آنکارا همچنان حول محور تجارت انرژی استوار است. بر اساس محاسبات خبرگزاری رویترز، واردات نفت خام روسیه از ترکیه در ماه نوامبر به بالاترین حد خود یعنی 400 هزار بشکه در روز (حدود 14 درصد از محموله های نفتی روسیه از طریق دریا) رسید. ترکیه ممکن است در سال 2024، پس از امضای قرارداد لوک اویل روسیه با پالایشگاه STAR ترکیه برای عرضه 200 هزار بشکه نفت در روز و اعطای وام 1.5 میلیارد دلاری، حجم معاملات را بیشتر از این هم افزایش دهد.بخشی از نفتی که در حال حاضر به پالایشگاه نفتوچیم لوک اویل در بلغارستان (مستثنی از تحریم های اتحادیه اروپا) پمپ می شود، احتمالاً به STAR هدایت می گردد که در کنار شهر بندری ازمیر در دریای اژه قرار دارد. ظرفیت پالایش این کشور به این معنی است که ترکیه نقش خود را به عنوان قطب صادرات نفت روسیه، از جمله به اتحادیه اروپا، تثبیت کرده است. علاوه بر این، ترکیه در حال صادرات مجدد محصولات نفتی از روسیه است (واردات دیزل روسیه و سایر محصولات در سال 2023 سه برابر شد).

تعاملات دو بازیگر محدود به نفت نیست: ترکیه همچنین برای محموله های گاز طبیعی روسیه اهمیت فزاینده ای دارد. با پایان یافتن قرارداد ترانزیت گازپروم با اوکراین در پایان سال جاری، خط لوله ترک استریم به تنها مسیر صادرات روسیه به اتحادیه اروپا تبدیل خواهد شد. شرکت دولتی بوتاس ترکیه قراردادهایی را برای تامین MVM مجارستان و Moldovagaz مولداوی منعقد کرده است. این کشور همچنین دسترسی به شبکه بلغارستان، از جمله خط لوله ترانس بالکان را که مسیر اصلی انتقال گاز روسیه به ترکیه قبل از تکمیل خط لوله زیردریایی ترک استریم بود، تضمین کرده است.به عبارت دیگر، ترکیه می‌تواند گاز روسیه را از گازپروم خریداری کند، آن را با گاز سایر منابع مخلوط کرده و آن را به کشورهای اروپایی که به دنبال تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود هستند، بفروشد. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در سال 2023 اعلام کرد که توافقنامه‌ای بر سر یک «هاب گاز» در ترکیه در دست اقدام است. اما حتی بدون توافق رسمی با مسکو، به نظر می‌رسد ترکیه در موقعیت خوبی برای سود بردن از انزوای روسیه از بازار گاز اروپا قرار دارد، بازاری که بخش عمده محموله‌های گازپروم را قبل از حمله به اوکراین جذب می‌کرد.سود هنگفتی که از تجارت انرژی حاصل می شود تضمین می کند که تغییر جزئی ترکیه به سمت غرب تأثیر عمده ای بر روابط این کشور با روسیه نخواهد داشت. مسکو بیش از هر زمان دیگری به اردوغان نیاز دارد، زیرا او راه نجات اقتصادی دارد. به همین ترتیب، واشنگتن تعامل با آنکارا را بر خصومت ترجیح می دهد. هم ایالات متحده و هم روسیه یاد گرفته اند که با سیاست متعادل کننده ترکیه هم صدا شوند.