کارت برنده طالبان؛ پشت پرده نقش‌آفرینی افغانستان در بازی کریدوری پوتین/ ایران در کجای معادلات روسیه، چین و پاکستان قرار دارد؟

به گزارش اقتصادنیوز، موسسه مطالعاتی جورج تاون با انتشار یادداشتی نوشت: تحریم‌های غرب علیه روسیه مسیرهای حمل و نقل کالای این کشور از شمال و توسط اکثر کشورهای اوراسیا را با مشکل مواجه کرده و موجب شده تا مسکو برای افزایش تعامل با دولت طالبان در زمینه ارتباطات حمل و نقل برای اتصال به بازار جنوب آسیا خیزی جدی بردارد.

گسترش کانال حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب به افغانستان و پاکستان برای مسکو بالاخص در میانه معادلات خاورمیانه ضرورت یافته است. مشارکت روسیه در توسعه ارتباطات بین الافغانی می‌تواند منجر به تضاد منافع بین کشورهای آسیای مرکزی شود؛ بازیگرانی که پروژه‌های حمل و نقل خود را با مشارکت طالبان اجرایی می‌کنند.

خیز مسکو برای ارتباطات بین الافغانی

این موسسه مطالعاتی در ادامه خاطر نشان کرد: در 25 نوامبر 2024، سرگئی شویگو، وزیر امنیت روسیه با عبدالغنی برادر معاون نخست وزیر افغانستان دیدار کرد. طرفین در مورد ساخت راه‌آهن ترانس-افغان به پاکستان، که روسیه آن را بخشی از پروژه شاخص خود، کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) می‌داند، گفت‌وگو کردند.

تحریم‌های غرب علیه روسیه به دلیل جنگ این کشور در اوکراین، عملکرد مسیرهای حمل و نقل بار شمالی را که اکثر کشورهای اوراسیا را شامل می‌شود، با مشکل مواجه کرده است. این امر همزمان اهمیت مسیر ترانزیت جنوبی را افزایش داد و ممکن است افغانستان در کنار برخی کشورهای آسیای مرکزی، ایران و پاکستان به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب یکی از ذینفعان این امر باشند.

طالبان از زمان به دست آوردن مجدد قدرت تقریباً تمام پروژه‌های حمل و نقل منطقه‌ای و بین منطقه‌ای را که قبلاً اعلام شده بود از سر گرفته و ابتکارات بلندپروازانه جدیدی را پیشنهاد کرده است. در ژوئیه 2024، قزاقستان، ترکمنستان و افغانستان در مورد ساخت راه‌آهن تورغندی-هرات-قندهار-اسپین بولدک که از مرز ترکمنستان تا بنادر پاکستان در اقیانوس هند را در بر می‌گیرد، گفت‌وگو کردند؛ مسیر جدید به عنوان جایگزینی برای کریدور کابل -راه‌آهن ترمز - مزار شریف - کابل - پیشاور- پیش بینی شده است.

در چنین شرایطی رقابت بین این گروه از بازیگران اجتناب ناپذیر است، اما احتمال تأثیر مثبت آن بیشتر است. راه‌اندازی راه‌های تجاری اضافی از طریق افغانستان منجر به حمل و نقل ارزان‌تر می‌شود که به نفع سودآوری آنها خواهد بود. این امر علاقه بازیگران خارجی از جمله روسیه را در توسعه ارتباطات بین الافغانی تحریک خواهد کرد.

خیز کرملین برای دور زدن ناامنی‌های غرب آسیا

روسیه گسترش قابلیت های ترانزیتی افغانستان را در کنار کریدور شمال و جنوب  قرار داده است. این کریدور حمل و نقل بین‌المللی دارای سه مسیر ترانزیتی است: مسیر غربی که از آذربایجان می‌گذرد و مسیر فراخزری و مسیر شرقی از قزاقستان و ترکمنستان عبور می‌نماید.

شعبه چهارم کریدور شمال-جنوب، با لحاظ کردن موقعیت مسکو، باید توسط شریان‌های راه‌آهن که از افغانستان به طرف پاکستان می‌گذرد، تعریف شود. گسترش کریدور شمال به جنوب  به افغانستان و پاکستان برای روسیه در بحبوحه تشدید درگیری نظامی در خاورمیانه مفید خواهد بود و یک حلقه حیاتی در زنجیره تامین پیچیده بین هند و روسیه است. علاوه بر این، چنین گذرگاهی به واسطه پتانسیل افزایش تنش در خلیج فارس و تنگه هرمز، جایی که بنادر ایران در آن قرار دارند، جذابیت مسیر افغانستان-پاکستان را افزایش داده است.

شایان ذکر است، ازبکستان ایده ایجاد یک کریدور حمل و نقل در امتداد محور شمال-جنوب به سمت بنادر در پاکستان را مطرح کرد که اکنون چهارمین شاخه ترانزیتی (جنوب) این پروژه محسوب می‌شود. در سال 2022، تاشکند راه‌اندازی مسیر چندوجهی 5532 کیلومتری (3437 مایلی) بلاروس-روسیه-قزاقستان-ازبکستان-افغانستان-پاکستان- بنادر در اقیانوس هند را پیشنهاد کرد.

یک سال بعد، طرفین یادداشتی را در مورد اجرای آن امضا کردند. این مسیر جدید امکان تحویل کالا از شمال اوراسیا به جنوب آسیا را در مدت 20 روز فراهم می‌کند. چنین گزاره‌ای می‌تواند جایگزین موثری برای مسیرهای تجاری از طریق دریای سیاه، مدیترانه و دریای سرخ باشد که به واسطه جنگ در اوکراین و تشدید درگیری‌ها در خاورمیانه ناامن شده‌اند.

متغیرهایی که برای ایران و افغانستان فرصت ساز شد

مسکو از ساخت راه‌آهن ترانس افغانستان هم غربی (از مرز ترکمنستان) و هم شرقی (از مرز ازبکستان) حمایت کرده و این امر به تاشکند و عشق آباد اجازه می‌دهد تا محموله‌های ترانزیتی بیشتری را جذب کنند و جذابیت اقتصادی پروژه‌های حمل و نقل برجسته خود را در مورد افغانستان افزایش دهند.

علیرغم چشم‌انداز گسترده برای اتصال حمل و نقل با پاکستان از طریق آسیای مرکزی و افغانستان، مسکو در حال توسعه جایگزین‌های دیگری برای ورود به بازار آسیای جنوبی است. تا مارس 2025، روسیه قصد دارد قطارهای کانتینری را به پاکستان در قاب کریدور شمال-جنوب از طریق قزاقستان، ترکمنستان و ایران راه‌اندازی کند.

پیشنهاد شعبه‌ای از شبکه حمل و نقل ایران به سمت پاکستان که مدت‌هاست ارتباط ریلی دارد، در مذاکرات روسیه و پاکستان در 3 دسامبر 2024 در مسکو به تفصیل مورد بحث قرار گرفت. این مسیر با کریدور حمل و نقل تازه پدید آمده بلاروس - روسیه - قزاقستان - ازبکستان - افغانستان - پاکستان - بنادر در اقیانوس هند رقابت خواهد کرد. برای جلوگیری از به خطر افتادن جریان‌های ترانزیتی، تاشکند باید ساخت کریدور کابل را تسریع بخشد.

احداث بخش اول مسیر از نایب آباد به پولی خمری با استفاده از منابع مالی افغانستان می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاران بالقوه برای راه آهن جدید کمک کند و به طور همزمان به توسعه مسیر جنوبی کریدور شمال -جنوب از طریق ازبکستان و افغانستان کمک کند.

روسیه با هدف تنوع بخشیدن به مسیرهای تجاری در جهت شرق، بررسی پتانسیل کریدور جنوبی راه‌آهن ترانس آسیایی در جهت پاکستان-ایران-ترکیه را آغاز کرده که چین در سال‌های اخیر فعالانه آن را بازسازی کرده است. این مسیر به عنصر مهم جاده ابریشم جدید تبدیل خواهد شد و موقعیت مسیرهای زمینی را در سیستم حمل و نقل بین‌المللی به میزان قابل توجهی تقویت خواهد کرد.

یکی از پروژه‌های شاخص طرح کمربند- جاده، کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC) در نظر گرفته می‌شود که ساخت راه‌آهن از شهر کاشغر چین تا بندر گوادر پاکستان را در نظر دارد. این مسیر حدود 3000 کیلومتر (1864 مایل) طول خواهد داشت و در نهایت به شبکه‌های ریلی ایران و ترکیه متصل می‌شود و چین را به اروپا متصل می‌کند.

با توجه به برنامه‌های طراحی شده برای ایجاد کریدور اقتصادی چین-مغولستان-روسیه (CMREC) مسکو احتمالاً با چنین ترکیب چند لایه‌ای از مسیرها مخالفت نخواهد کرد. با این حال، مسیر روسیه به پاکستان از طریق چین، بدون شک طولانی، دشوار و پرهزینه خواهد بود و احتمالاً آن را به یک گزینه پشتیبان تبدیل می‌کند.

روسیه در میانه تحریم‌های غرب و افزایش تنش‌ها در خاورمیانه به دنبال بازارهای صادراتی و مسیرهای تجاری جدید برای نجات اقتصاد خود است. به نظر می‌رسد که حمل و نقل از طریق افغانستان به سمت جنوب آسیا جایگزین مناسبی برای این بازیگر باشد. با به فعالیت رساندن جهت جنوب ترانزیت، مسکو به طور فزاینده‌ای مجبور می‌شود به خدمات حمل و نقل جمهوری‌های آسیای مرکزی روی بیاورد و همین مقوله اهرمی جدیدی در اختیار این بازیگران قرار خواهد داد.

همزمان، مشارکت روسیه در توسعه ارتباطات بین الافغانی ممکن است منجر به تضاد منافع سایر طرف‌های درگیر، به ویژه کشورهای آسیای مرکزی شود. به عنوان یک اقدام احتیاطی، برای پنج جمهوری در آسیای مرکزی مهم است که در اجرای راه‌های ترانسپورتی که از افغانستان می‌گذرد، هم افزایی داشته باشند و در این زمینه همکاری‌های متقابل سودمند برقرار کنند.