هند میدان زورآزمایی غرب و شرق/ جولان تجهیزات نظامی آمریکا و روسیه در بازارهای دهلی نو؛ مودی از صلح سرد خود ساخته عبور می‌کند؟

به گزارش اقتصادنیوز، ژئوپلتیکال مانیتور با انتشار یادداشتی مدعی شد: چشم‌انداز دفاعی هند دستخوش دگرگونی شده است که با یک عمل متعادل‌کننده ظریف بین تعمیق روابط استراتژیک با روسیه و همزمان گسترش مشارکت با ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه و اسرائیل این دگرگونی برجسته می‌شود. این شبکه پیچیده روابط منعکس‌کننده اولویت‌های ژئوپلیتیکی در حال تحول هند در جهانی چند قطبی است؛ جایی که حفظ استقلال استراتژیک و تضمین امنیت ملی در اولویت قرار دارد.

رد پای جنگ سرد در استراتژی دفاعی هند

این نشریه در ادامه یادداشت خود آورد: از لحاظ تاریخی، صنعت دفاعی هند توسط ترکیبی از عوامل ژئوپلیتیک و ایدئولوژیک شکل گرفته است. میراث حکومت استعماری، با پایگاه تولید دفاعی محدود بومی و تکیه بر منابع خارجی برای تجهیزات نظامی حیاتی، اثر مهمی بر جای گذاشته است.

پس از استقلال، هند در یک محیط ناپایدار ژئوپلیتیکی به دلیل ضرورت امنیت ملی، مسیر خوداتکایی را در پیش گرفت. این امر منجر به تمرکز بر تولید دفاعی بومی، با تأسیس شرکت‌های بخش عمومی و مؤسسات تحقیق و توسعه برای توسعه و ساخت طیف وسیعی از سخت‌افزارهای نظامی، از هواپیما و تانک گرفته تا موشک و زیردریایی شد.

دوران جنگ سرد عمیقاً بر مسیر دفاعی هند تأثیر گذاشت. هند به عنوان یکی از اعضای موسس جنبش عدم تعهد، با تنوع بخشیدن به مشارکت‌های دفاعی خود به دنبال حفظ خودمختاری استراتژیکش بود. هند ضمن برقراری روابط قوی با اتحاد جماهیر شوروی، دسترسی به فناوری‌های دفاعی حیاتی و ایجاد همکاری‌های صنعتی حیاتی، با ایالات متحده هم تعامل داشت و به دنبال تنوع بخشیدن به منابع دفاعی خود و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته بود. این دوره شاهد تداخل پیچیده ملاحظات ژئوپلیتیکی، گرایش‌های ایدئولوژیک و ضرورت‌های عمل‌گرایانه بود که وضعیت دفاعی هند را شکل داد و پایه‌ای را برای رویکرد کنونی این کشور، که با استراتژی عمل‌گرایانه و چند وجهی در تدارکات دفاعی مشخص می‌شود، پی‌ریزی کرد.

تجارت دفاعی رو به رشد بین هند و روسیه همچنان سنگ بنای شراکت استراتژیک این دو کشور است. سال‌های اخیر شاهد افزایش حجم و عمق این رابطه بوده‌ایم که نه تنها فروش تسلیحات بلکه سرمایه‌گذاری‌های مشترک در تولید دفاعی و همکاری‌های فناوری را هم در بر می‌گیرد. راه‌اندازی INS Tushil، یک ناوچه رادارگریز که به طور مشترک توسط هند و روسیه ساخته شده است، در 9 دسامبر 2024 در کالینینگراد، بر پیچیدگی رو به رشد همکاری صنعتی دفاعی آن‌ها تأکید می‌کند. این همکاری در زمینه‌های حیاتی مانند فناوری زیردریایی‌های هسته‌ای گسترش می‌یابد و موجب شده تا هند زیردریایی‌های هسته‌ای را از روسیه اجاره کند.

با این حال، جنگ جاری اوکراین چالش‌هایی را به همراه داشته که بر تحویل به موقع سامانه‌های دفاعی مهم روسیه مانند سامانه دفاع هوایی اس-400 و جت‌های جنگنده سوخو اثر گذاشته است. در حالی که مشارکت دفاعی روسیه و هند همچنان قابل توجه است، هند به طور فعال منابع دفاعی خود را برای کاهش خطرات و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته متنوع کرده است.

ایالات متحده به عنوان یک شریک دفاعی کلیدی با همکاری دوجانبه رو به رشد در زمینه‌هایی مانند اشتراک اطلاعات، مبارزه با تروریسم و تمرینات نظامی مشترک ظاهر شده است. دستیابی هند به سیستم‌های دفاعی پیشرفته ایالات متحده، از جمله هواپیماهای ترابری گلوب مستر C-17 و بالگردهای تهاجمی AH-64E در می‌2019، نشان دهنده این تعامل عمیق دو بازیگر است. بر اساس گزارش موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم (SIPRI)، ایالات متحده بین سال‌های 2019 تا 2023 به دومین تامین‌کننده تسلیحات به هند تبدیل شد و 12 درصد از واردات تسلیحات هند را به خود اختصاص داد.

رقص نظامی در بازارهای جهانی

به طور مشابه، هند روابط دفاعی خود را با بریتانیا، فرانسه و اسرائیل تقویت کرده است. بریتانیا با سرمایه‌گذاری مشترک در زمینه‌هایی مانند ساخت ناو هواپیمابر و موتورهای جت پیشرفته، به عنوان یک شریک مهم در تولید دفاعی و انتقال فناوری ظاهر شده است. فرانسه یکی از شرکای دیرینه دفاعی بوده و جت‌های جنگنده رافال را تامین کرده و در توسعه زیردریایی‌ها همکاری می‌کند.

علاوه بر این، قرارداد رافال در سال 2016، به ارزش تقریبی 8.8 میلیارد دلار، به طور قابل توجهی توانایی‌های نیروی هوایی هند را افزایش داده است. اسرائیل، یک شریک کلیدی فناوری، فناوری‌های دفاعی حیاتی از جمله سامانه‌های موشکی و هواپیماهای بدون سرنشین را در اختیار هند قرار داده است. اسرائیل با قراردادهایی که شامل سامانه‌های دفاع هوایی، موشک‌ها و سامانه‌های جنگ الکترونیکی می‌شود، تأمین‌کننده دائمی تسلیحات پیشرفته برای هند بوده است.

داده‌های منابع صنعت دفاعی و گزارش‌های دولتی حاکی از افزایش مداوم واردات دفاعی هند از این بازیگران در دهه گذشته است. در حالی که ارقام دقیق بسته به منبع متفاوت است، بدیهی است که هند سبد تدارکات دفاعی خود را به میزان قابل توجهی متنوع کرده و اتکای خود را به هر یک از تامین کنندگان کاهش داده است.

بر اساس گزارش SIPRI، هند بین سال‌های 2019 تا 2023 بزرگ‌ترین واردکننده تسلیحات در جهان بوده است و روسیه 34 درصد از واردات تسلیحات آن را به خود اختصاص داده و پس از آن فرانسه (15 درصد) و اسرائیل (11 درصد) قرار دارند. این داده‌ها روند تنوع را نشان می‌دهد و تامین‌کنندگان غیر روسی سهم قابل‌توجهی از بازار هند را به دست می‌آورند.

برای درک بهتر مسیر صنعت دفاعی هند، باید به تغییر ژئوپلیتیک و چشم‌انداز اجتماعی-اقتصادی در بیست و پنج سال گذشته نگاه کرد. دهه 2000 شاهد تغییر قابل توجهی در توسعه اقتصادی هند بود که مستقیماً بر تجارت دفاعی این بازیگر تأثیر گذاشت.

دوره رشد سریع اقتصادی و آزادسازی، منابع بیشتری را برای نوسازی دفاعی فراهم کرد. این گزاره با افزایش نگرانی‌های امنیتی در منطقه، از جمله تروریسم فرامرزی و افزایش رقابت ژئوپلیتیکی همزمان شد. جنگ کارگیل در سال 1999 شکاف‌های مهمی را در توانایی‌های نظامی هند آشکار کرد و نیاز به مدرن‌سازی را برجسته ساخت. این تلاقی ظرفیت‌های اقتصادی و الزامات امنیتی باعث افزایش اکتشافات دفاعی با تمرکز بر دستیابی به فناوری‌های پیشرفته و ارتقاء پلتفرم‌های موجود شد.

تاکید بر دستیابی به چند برابر نیرو، مانند مهمات هدایت شونده دقیق، سیستم‌های جنگ الکترونیک و قابلیت‌های نظارت پیشرفته تغییر کرد. در این دوره همچنین تمرکز بیشتری بر جنبه دفاعی با هدف استفاده از خریدهای دفاعی برای تقویت صنعت داخلی و انتقال فناوری صورت گرفت.

تمایل به قدرت نمایی و تامین منافع اقتصادی رو به رشد هند در منطقه اقیانوس هند هم نقشی در شکل دادن به دستاوردهای دفاعی، با تمرکز بر نوسازی نیروی دریایی و امنیت دریایی ایفا کرد. در دوره کنونی عوامل اجتماعی-اقتصادی جدید تجارت دفاعی هند را شکل می‌دهند. ظهور چین به عنوان یک قدرت اقتصادی و نظامی بزرگ، همراه با تنش‌های مرزی مداوم و رقابت فزاینده در اقیانوس هند و اقیانوس آرام، نگرانی‌های امنیتی هند را تشدید کرده است.

همه‌گیری کووید 19، در حالی که بر اقتصادهای جهانی تأثیر گذاشت، اهمیت خوداتکایی و تاب‌آوری را در بخش‌های حیاتی، از جمله دفاع، برجسته کرد. این امر منجر به تأکید مجدد بر «آتمانیربهار بهارات» (هند متکی به خود) در تولیدات دفاعی، با تمرکز بر ترویج تولید بومی، کاهش وابستگی به واردات و تقویت نوآوری شده است. 

دولت هند اصلاحات سیاستی مختلفی را برای تشویق مشارکت بخش خصوصی در تولیدات دفاعی، از جمله ساده‌سازی رویه‌های تدارکات و ترویج سرمایه‌گذاری مشترک با شرکت‌های خارجی، اجرا کرده است. علاوه بر این، تهدید فزاینده جنگ سایبری و اهمیت فزاینده دارایی‌های مبتنی بر فضا منجر به ایجاد زمینه‌های جدیدی از سرمایه گذاری دفاعی با تمرکز بر توسعه قابلیت‌ها در این حوزه‌ها شده است.

نیاز به پرداختن به این چالش‌های امنیتی در حال تحول، در حالی که همزمان رشد اقتصادی و خوداتکایی فناوری را ارتقا می‌دهد، مسیر کنونی تجارت دفاعی هند را هدایت می‌کند. این رویکرد چند وجهی به مشارکت‌های دفاعی در خدمت چندین منافع استراتژیک کلیدی هند است.

اولاً، با فراهم کردن دسترسی به طیف وسیعی از فناوری‌ها و پلتفرم‌های پیشرفته، قابلیت‌های نظامی هند را افزایش می‌دهد. ثانیاً، اهرم دیپلماتیک هند را در امور بین‌الملل تقویت می‌کند و به این کشور اجازه می‌دهد روابط قوی با بازیگران کلیدی جهانی ایجاد کند. ثالثاً، به نقش رو به رشد هند به عنوان یک تأمین‌کننده امنیت منطقه‌ای کمک می‌کند و این بازیگر را قادر می‌سازد تا به طور مؤثر به چالش‌های امنیتی در حال ظهور در منطقه هند و اقیانوس آرام رسیدگی کند.

با این حال، پیمایش در این شبکه پیچیده از مشارکت‌های دفاعی هم چالش‌هایی را به همراه دارد. متعادل کردن منافع رقیب و حفظ استقلال استراتژیک مستلزم دیپلماسی دقیق و درک دقیق چشم‌انداز ژئوپلیتیکی است. هند باید به دقت درگیری‌های دفاعی خود را تنظیم کند تا از بیگانگی هر یک از شرکای کلیدی خود جلوگیری کرده و اطمینان حاصل کند که تدارکات دفاعی‌اش در خدمت اهداف استراتژیک بلندمدت خود است.