ارمغان برجام برای صنعت نفت؛ افزایش صادرات و بازپس گیری سهم ایران در بازارهای جهانی

به گزارش روز شنبه ایرنا، با توجه به نقش درآمدهای نفتی در تامین بودجه مورد نیاز کشور، در زمان تحریم های مرتبط با پرونده هسته ای ایران تلاش شد در مسیر صادرات نفت کشورمان مانع تراشی شود.

در نتیجه اعمال تحریم و محدودیت مختلف، صادرات نفت ایران به پایین ترین میزان در دهه های اخیر کاهش یافت و فهرست مشتریان نیز به پنج کشور چین، هند، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه محدود شد که البته آن نیز با خطر کاهش بیشتر مواجه بود.

روند نزولی جایگاه ایران در بازار انرژی تا روی کار آمدن دولت یازدهم ادامه یافت، با استقرار دولت یازدهم، اوضاع تغییر کرد، مذاکرات با 1+5 به پیروزی رسید، برجام اجرا و زنجیر تحریم از پای صنعت نفت ایران باز شد.

**26 دیماه 1394، آغازگر فصل جدید صنعت نفت

برجام یا برنامه جامع اقدام مشترک (Join Comprehensive Plan of Action)، در 23 تیر 1394 پس از 20 ماه مذاکرات فشرده و سخت که از آن به عنوان مذاکرات قرن نام برده می شود، بین ایران و کشورهای 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، روسیه، چین و آلمان) به امضا رسید.

این توافق در 29 تیر ماه 94 با تصویبت قطعنامه 2231 در شورای امنیت سازمان ملل ماهیت حقوقی پیدا کرد و بدین ترتیب، 6 قطعنامه قبلی این شورا علیه ایران را لغو کرد؛ اتحادیه اروپا نیز در همان روز برجام را تایید کرد.

برجام در 19 مهر ماه 1394 در قالب قانون «اقدام متناسب و متقابل ایران در اجرای برجام» به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و با تایید شورای نگهبان در 23 مهر ماه برای اجرا به دولت ابلاغ شد.

این توافق از 26 دی ماه 94 با انتشار گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی مبنی بر اجرای تعهد ایران در حوزه هسته ای، با برچیده شدن همه تحریم های ایران مرتبط با موضوع هسته ای به مرحله اجرا رسید.

بدین ترتیب، با اجرای برجام همه تحریم های مرتبط با صنعت نفت، گاز و پتروشیمی لغو شد.

**شکست طرح آمریکایی - عربستانی برای قطع صادرات نفت ایران

کاهش و قطع صادرات نفت ایران، آرزوی آمریکا و برخی کشورهای منطقه بود؛ با کاهش درآمدهای نفتی ایران، توان اقتصادی کشور افت می کرد، بنابراین، واشنگتن با جدیت آن را دنبال می کرد.

در این مسیر، عربستان و متحدانش نیز آمریکا را همراهی می کردند، عربستان در آن مقطع زمانی، با هدف جلوگیری از ایجاد خلاء در بازار جهانی نفت که به علت تحریم ایران رخ می داد، تولید خود را افزایش می داد.

در دوران تحریم، صادرات نفت ایران به روزانه حدود یک میلیون بشکه کاهش یافته بود که البته بر اساس طرحی که برخی اعضای کنگره آمریکا دنبال می کردند، قرار بود میزان صادرات نفتی ایران کاهش بیشتری یافته و به طرح نفت در برابر غذا تبدیل شود.

طبق این طرح، قرار بود هر ٦ ماه ٢٠ درصد از فروش نفت ایران کم شود تا اینکه به طور کامل متوقف شود.

اما با استقرار دولت یازدهم و پیگیری مذاکرات با 1+5 این طرح را به حاشیه راند، تا اینکه در نهایت، به توافق برجام و لغو تحریم های نفتی منجر شد.

** بازپس گیری سهم بازار از رقبا

در دوران تحریم و پس از سال 2005 به بعد، نقش و سهم ایران در بازار جهانی نفت خام در اثر کاهش صادرات کم رنگ شد، به گونه ای که سهم ایران در تأمین نفت مصرفی دنیا از سال 1382 تا 1391 روند کاهش را طی کرد و از 3.05 درصد در سال 1382 به 1.26 درصد در سال 1391 کاهش یافت.

همچنین در سال های تحریم، کشورهایی که نفتی مشابه نفت ایران را تولید می کردند، سهم ایران در بازارهای جهانی را اشغال کردند که از جمله آنها می توان به عربستان، عراق، نیجریه و روسیه اشاره کرد.

کاهش صادرات نفت ایران به حدود یک میلیون بشکه در زمان تحریم، فرصتی را فراهم کرده بود تا نفت «اورال روسیه» و نفت عراق و نیجریه، سهم ایران در بازار اروپا را در اختیار بگیرند؛ عربستان نیز با فراغ بال به سراغ بازار نفت ایران در آسیا و سایر بازارها رفته بود.

اما پس از اجرایی شدن برجام و رفع تحریم ها و آغاز بازگشت نفت ایران به بازار، آنها به سرعت در مقابل ایران کوتاه آمده و مجبور به عقب نشینی شدند، به گونه ای که اکنون تهران توانسته است بخش عمده ای از بازار نفت خود را در مناطق مختلف از جمله اروپا، بازپس بگیرد و میزان تولید و صادرات خود را به دوران پیشاتحریم، برساند.

بازگشت ایران به بازار نفت اروپا، تنها به بازپس گیری سهم گذشته از بازار این قاره محدود نشده و حتی ایران توانسته است به بازارهای جدید در شرق اروپا نیز وارد شود.

**بازگشت سریع ایران به بازار نفت

سرعت بازگشت نفت ایران به بازارهای جهانی و بازپس گیری سهم از رقبا در بازارهای آسیایی و اروپایی به حدی بود که شگفتی کارشناسان را به دنبال داشت و حتی عربستان که همواره در مسیر بازگشت ایران به بازار بین المللی کارشکنی می کرد، در نهایت ناچار به کوتاه آمدن شد.

بازگشت ایران به بازار نفت می توانست به صورت تدریجی انجام شود، اما مدیریت صنعت نفت با اتخاذ تمهیدات لازم، بازگشت مقتدرانه و سریع به بازار نفت را از روز اجرای برجام و رفع تحریم‌ها به مرحله اجرا گذاشت.

بدین ترتیب، با وجود محدودیت های داخلی و فشارهای سیاسی و اقتصادی گسترده خارجی، تولید و صادرات نفت در مدت چند ماه به سطح قبل از اعمال تحریم ها بازگردانده شد.

در مقابل برنامه ایران برای بازگشت سریع به بازار نفت، کارشکنی هایی از طرف عربستان و متحدانش انجام شد و حتی این کشورها، سعی در ایجاد اخلال در جریان مذاکرات هسته ای کردند.

اما، فشارهای سیاسی یکجانبه و چند جانبه برای تغییر سیاست ایران موثر واقع نشد، تهران در مقابل فشارهای وارده، به صورت علنی از کشورهایی که با اعمال تحریم ها، سهم ایران از بازار نفت را تسخیر کرده بودند، خواست به جای فشار بر ایران برای عدم افزایش فوری نفت، تولید و صادرات نفت خود را کاهش داده و با ایران برای گرفتن سهم خود از بازار همکاری کنند.

بدین ترتیب، بازارهای جهانی و کشورهای دیگر تولیدکننده ناچار شدند که خود را با نفت ایران هماهنگ سازند. بازار از بازگشت ایران استقبال کرد و کشورهایی همچون عربستان در مقابل مواضع منطقی و واقع بینانه ایران عقب نشینی کردند.

در پرتو این سیاست بود که ایران توانست با وجود همه مشکلات و فشارها جایگاه و موقعیت خود را در کمترین زمان در بازار جهانی نفت تثبیت کند.

با رفع تحریم ها از بهمن ماه 94، افزایش تولید و صادرات نفت ایران کلید خورد و در یک دوره زمانی چهار ماهه تولید به حدود 3.5 میلیون بشکه و صادرات نفت نیز از کمتر از یک میلیون بشکه به بیش از 2 میلیون بشکه افزایش یافت.

** بازگشت مشتریان اروپایی نفت ایران

پس از اجرای برجام، شاهد تغییرات اساسی در فهرست خریداران نفت ایران بودیم. در حالی که در دوران تحریم این فهرست بسیار کوتاه شده و به پنج کشور چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و ترکیه محدود بود، با رفع تحریم ها رو به فزونی گذاشت.

بر اساس گزارش ها حدود 15 شرکت اروپایی که در زمان تحریم، همکاری با ایران را قطع کرده بودند در پسابرجام، مشتری نفت ایران شدند.

هم‌ اکنون عمده خریداران اروپایی نفت ایران شامل شرکت‌های توتال فرانسه، ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، لوک اویل روسیه، سپسای اسپانیا، انی ایتالیا و تاپراش ترکیه هستند که قراردادهای بلند مدت با شرکت ملی نفت ایران امضا کرده‌اند.

در کنار قراردادهای بلندمدتی که به آنها اشاره شد، برخی شرکت های بزرگ نفتی اروپایی نیز اقدام به واردات نفت خام از ایران به صورت تک محموله کرده‌اند که شامل «او‌ام وی» اتریش، «انی» ایتالیا، «لوتوس» لهستان، «پی کی ان اورلن» لهستان، «‌ام او ال» مجارستان، «شل» و «بی‌پی» انگلیس، «ویتول» سوئیس و «رپسول» اسپانیا هستند.

هم اکنون مقصد 40 درصد از نفت صادراتی ایران (حدود 70 تا 900 هزار بشکه) اروپاست که در قالب قراردادهای بلند مدت و یا تک محموله صادر می شود.