فروپاشی اوپک؟

به گزارش اقتصاد نیوز به نقل از ایرنا؛ به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش های خبری ایرنا، «سازمان تولیدکنندگان نفت» موسوم به «اوپک»(OPEC) از روزهای اوج قدرت نمایی به عنوان بزرگترین کارتل جهان دور شده و هر روز شاهد کاهش بیشتر قدرت و توان تاثیرگذاری خود بر جریان انرژی در جهان است. اکنون اعلام خروج رسمی قطر به عنوان یکی از اعضای قدیمی این سازمان نفتی زنگ خطر را برای منطق مدیریتی و حتی موجودیت این نهاد مهم اقتصادی به صدا در آورده است. 

اگرچه از چند سال قبل مشخص شد که به تدریج از قدرت تاثیرگذاری اوپک کاسته می شود اما با اینحال به اندازه کافی اهرم فشار در اختیار داشت تا قادر باشد به مدیریت بازار انرژی به ویژه در حوزه نفت خام بپردازد. در دوره اخیر تک روی برخی اعضای این سازمان در کنار تاثیرپذیری سازمان از خط مشی های بازیگران پرقدرت بین المللی باعث شد تا این سازمان از اهداف اصلی خود منحرف شود و به نوعی به ابزار سیاسی کشورهای عضو و غیرعضو اوپک تبدیل شود. 

نمونه بارز ناتوانی اوپک در تغییر اوضاع به نفع خود را در چند سال اخیر شاهد بودیم. پس از رشد ناگهانی قیمت هر بشکه نفت خام تا بیش از 100 دلار در سال های 2011 و 2012 به تدریج در سال 2016 از قیمت نفت خام کاسته شد و به سطح باور نکردنی کمتر از 40 دلار رسید. این سازمان قادر نشد راه حلی را برای حل این بحران که تاثیر فراوان بودجه ای را بر کشورهای عضو داشت پیدا کند. در نهایت اوپک از اواخر سال 2016 با کشورهای غیر عضو به ویژه با همکاری روسیه توافقی را نهایی کرد و توانست پس از حدود یک سال به بازار قیمت ها سروسامان بدهد. تولیدکنندگان نفت با کاهش عرضه قادر شدند از اواسط سال 2018 بهای نفت خام را به سطح قیمتی 70 دلار برسانند. اما بار دیگر سیاست های بزرگترین تولید کننده نفت یعنی عربستان سعودی در کنار اقدامات سیاسی و اقتصادی کاخ سفید و شکاف در صف حامیان توافق کاهش تولید باعث شد که نفت خام بار دیگر کاهش شدیدی را تجربه کند و تا حدود 50 دلار کاهش یابد. 

به اعتقاد تحلیلگران ادامه همین روند در کنار افزایش تولید عربستان سعودی، روسیه و ایالات متحده موجب کاهش بیش از پیش قیمت ها می شود. به همین دلیل قطر دلیلی نمی بیند خود را که تولیدکننده تاثیرگذار و بزرگی در اوپک نمی داند، به تواففقات این سازمان متعهد نگاه دارد. 

**تنش دوحه با برخی اعضای اوپک 

چند روز قبل «سعد الکعبی» وزیر انرژی قطر اعلام کرد دوحه از ابتدای سال آینده میلادی از اوپک خارجی می شود تا برای افزایش نقش و جایگاه این کشور در عرصه بین المللی و تمرکز بیشتر بر صنعت گاز مایع برنامه ریزی کند. 

نکته اینجاست که قطر از جمله اعضای قدیمی اوپک به شمار می رود. این سازمان در سال 1960 تاسیس شد و قطر یک سال بعد یعنی در 1961 به عضویت این سازمان در آمد. اگرچه قطر بزرگترین صادرکننده گاز مایع طبیعی در جهان است اما در حوزه تولید نفت چندان مهم نیست و اکنون روزانه بین 500 تا 600 هزار بشکه نفت خام صادر می کند. 

کارشناسان تنش در میان اعضای این سازمان، قطع روابط با عربستان سعودی و دیگر اعضای اوپک و تاثیرپذیری سازمان از سیاست ها و کشورهای غیرعضو را مهمترین دلیل دوحه برای خروج ارزیابی می کنند. شبکه تلویزیونی «الجزیره» در زمینه دلایل انجام چنین اقدامی آورده است اگرچه وزیر نفت قطر در مورد این که علت خروج از اوپک منازعه اخیر میان ریاض و دوحه است اظهارنظری نداشت اما تحلیلگران این اقدام را نمادین و چندوجهی می دانند. «جیسون تووی» از کارشناسان برجسته بازار انرژی اعتقاد دارد بیش از هر موضوع دیگر باید دلیل این تصمیم گیری را در دشمنی میان دوحه و ریاض جست وجو کرد. 

یک تحلیلگر حوزه انرژی در شورای روابط خارجی آمریکا هم این اقدام قطر را نشانه یا تلاشی برای خارج شدن از دایره نفوذ عربستان سعودی ارزیابی کرد. «الن والد» تاکید دارد این اقدام از سوی دیگر می تواند نوعی خط شکنی هم باشد زیرا سیاست های نفتی در عمل در دستان عربستان سعودی و کشورهای غیرعضو اوپک همچون روسیه قرار گرفته است. 

به اعتقاد این تحلیلگر خروج دیگر بازیگران کوچک تر از این سازمان، اوپک را ضعیف و آسیب پذیرتر می سازد و زمینه برای فروپاشی آن را آماده می کند. 

**قطر و آینده مبهم اوپک

تحلیلگران خروج قطر از اوپک را نشانه ای نامطلوب از ضعف های درونی و بیرونی این سازمان می دانند که می تواند مقدمه ای برای تنش بیشتر و شاید فروپاشی آن شود. تارنمای تحلیلی خبری «مارکت واچ» (MarketWatch) که صرفا بر بازارهای تجاری تمرکز می کند اعتقاد دارد خروج قطر از اوپک احتمال نابودی این سازمان را افزایش می دهد. 

براساس این تحلیل اگرچه ممکن است این اقدام قطر تاثیرسریع و بزرگی را بر صادرات نفت از خاورمیانه نداشته باشد اما شکاف ها در این سازمان حدود 60 ساله ها را آشکار می سازد و می تواند عاملی برای اضمحلال آن باشد. 

حتی برخی تحلیلگران این اقدام دوحه را همچون شکستن ستون فقرات اوپک تعبیر می کنند و شدت این ضربه به اندازه ای می دانند که شاید این سازمان قادر به دوام آوردن در مقابل این فشار نباشد. 

تارنمای شبکه خبری «بلومبرگ» هم خروج قطر از این کارتل بزرگ نفتی را نشانه ای ناخوشایند برای اوپک ارزیابی کرد و عنوان داشت اگرچه قطر تولیدکننده ای خُرد بود اما با اقدام خود ناتوانی های در حال افزایش این سازمان را به نمایش گذاشت. 

این گزارش ضمن نامگذاری این اقدام دوحه با عنوان «Qatexit»، رهبری غیررسمی عربستان بر اوپک را دلیلی بر خروج از این سازمان دانست زیرا مزیت های دیپلماتیک ناشی از حضور در اوپک برای قطر دیگر چندان متقاعدکننده نیست. 

بلومبرگ هم جبنه های سمبولیک اقدام عضو قدیمی اوپک را مهم و چشمگیر دانست و افزود: جهانِ اوپک تغییر کرده و این سازمان در زمینه مقابله با آن ناتوان است. واقعیت این است که اکنون این سازمان به روسیه غیرعضو متکی شده است. ظهور دوباره ایالات متحده به همراه رشد سریع تولید و صادرات نفت این کشور به مهمترین چالش برای اوپک تبدیل شده است. نبود زمان در کنار افت قیمت ها موجب شده اند تا ناکارآمدی رویکردهای سنتی این سازمان در مدیریت عرضه و تقاضا برای ایجاد توازن در بازار آشکار شود. 

البته تلاش ترامپ برای تصویب قوانین ضداوپک در کنگره هم از دیگر دلایل قطر برای خروج از این سازمان و تمرکز بر بخش گاز مایع مطرح می شوند. همچنین شکاف میان اعضای اوپک در حوزه امکانات، ثروت، روابط خارجی و حتی انسجام سیاسی نیز بی تاثیر نیستند. در شرایطی که آینده تقاضای نفت در بلندمدت مشخص نیست، روش مدیریتی بازار و کمک طلبیدن از روسیه برای ایجاد موازنه در برابر آمریکا هم چالش های بزرگی را برای اوپک رقم زده است. خروج قطر از اوپک در واقع نشان می دهد که چه چیزی تغییر کرده است. 

کارشناسان پیش ‌بینی می‌ کنند اعلام خروج قطر از اوپک تاثیر موقتی را بر قیمت نفت خام خواهد داشت. ممکن است پس از خروج دوحه در کوتاه مدت قیمت نفت افزایش داشته باشد اما در بلندمدت با خروج احتمالی برخی اعضای دیگر، آینده اوپک و بازار انرژی مبهم تر از هر زمان دیگر می شود. به همین دلیل اگر کشورهای عضو این سازمان به ویژه بزرگترین تولیدکنندگان آن مخصوصا عربستان سعودی خواستار ادامه یکه تازی در اوپک و تاثیرگذاری بر جریان انرژی جهان هستند باید برای هماهنگی های درون سازمانی اهمیت بیشتری قائل باشند و تحت تاثیر سیاست های آنی و زودگذر برخی سیاست مداران و قدرت های بزرگ قرار نگیرند.