ترکیه چگونه از توسعه اقتصادی به خودکامگی سیاسی رسید؟

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از هفته نامه تجارت فردا، اکنون آنچه ترکیه با آن مواجه است، روابط خارجی آسیب دیده با همسایگان، روسیه و اتحادیه اروپاست، ضربه دیدن شدید اقتصاد به ویژه در صنعت گردشگری و سرمایه¬گذاری خارجی است. رجب طیب اردوغان که می توانست معمار ترکیه مدرن باشد، با اشتباهات سیاسی، خود را درگیر منازعات بی موردی کرده است که دود آن بیش از همه به چشم مردم ترکیه خواهد رفت. احمد موثقی، استاد دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، در بررسی روند ترکیه از دهه 1990 تاکنون این پیش بینی را دارد که دوره اردوغان به سر آمده و او در انتخابات آتی پیروز نخواهد شد.

او می گوید: در واقع اگر بخواهید تحولات ترکیه را از منظر اقتصاد سیاسی مد نظر قرار دهید باید هم به جنبه های فکری و فرهنگی و پارادایمی توجه کنید هم تحولات اقتصادی و اجتماعی و هم رویدادهای سیاسی اخیر را مد نظر قرار دهید. به اعتقاد این استاد دانشگاه ترکیه همچون ایران از سال 1930 که بحران جهانی پیش آمد نگاه به داخل را تقویت کرد. ترکیه اما در چارچوب سرمایه داری تغییراتی را دنبال کرد که نیم نگاهی هم به برنامه ریزی به سبک اتحاد جماهیر شوروی و دخالت در روند توسعه داشت. ترکیه همچنین در این تغییرات از سکولاریسم فرانسوی سود برد و دولت بر دین کنترل داشت. 

به باور این استاد دانشگاه در دوران جنگ سرد نیز آمریکا سعی داشت از طریق مذهب و اسلام در جهت مبارزه با جریان چپ و کمونیسم کمک بگیرد. همین امر موجب شد تا در دهه 50 ترکیه از نظام تک حزبی خارج شود و احزاب مختلفی پا بگیرد. این امر تحول بسیار مهمی در فضای سیاسی به ترکیه به حساب می¬آید. در ترکیه تا دهه 1980 چند کودتا رخ می-دهد تا اینکه تورگوت اوزال ظهور می کند. او در واقع در ادامه حزب عدالت که تداوم جریان راست محافظه کار است نقش مذهب و کشاورزی را پر رنگ کرد و بین اسلام و سکولاریسم نیز هماهنگی بهتری ایجاد کرد. احمد موثقی تاکید می کند که در واقع از دل اقدامات دولت اوزال است که اردوغان و هم فکرهایش خود را نشان می دهند.

بسیاری بر این باورند که شروع تحولات ترکیه با تورگوت اوزال کلید می خورد. اما شکست دولت های ائتلافی موجب می شد تحولات سیاسی در این شکور به بن بست برسد. در همین دوران است که حزب اربکان، حزب فضیلت نیز به بن بست می رسد. اما انشعابی از این حزب، دست به تاسیس حزب عدالت و توسعه می¬زند و از سال 2003 به این سو نیز در بیشتر انتخابات پیروز بوده اند. در اینجا دیگر نیازی به تشکیل دولت ائتلافی نبوده است و این حزب توانسته است یک دولت منسجم و یک دست شکل بدهد. این دولت توانسته است مساله سنت و مدرنیته، اسلام گرایی و سکولاریسم را حل کند. اما از سال  به این سو مشکلات برای این حزب پدیدار می شود. ترکیه تحت تاثیر رویدادهای سیاسی خاورمیانه و بهار عربی قرار می¬گیرد. به گفته موثقی، هم آمریکا و هم ترکیه در پی جایگزین کردن اسلام اخوانی بودند. ترکیه به شدت روی اخوان¬المسلمین سرمایه¬گذاری کرده بود و این چرخش به اسلام گرایی برای نیمی از مردم ترکیه قابل قبول نبوده است. 

این استاد دانشگاه تهران در این خصوص می گوید: جهت گیری ترکیه درباره اخوان المسلمین به تصور اینکه در آینده بتواند این کشورها و بازارها را به دست بگیرد اشتباه استراتژیک بود. احمد موثقی ادامه می دهد: همچنین آغاز و تعمیق اختلافات اردوغان با جریان فتح الله گولن هم بر مشکلات ترکیه افزود.

وی تصریح می کند: مخالفت آشکار با دولت سوریه و ارتباط با داعش، ترکیه را رسوا کرد و نزدیک بود که به منزوی شدن کامل این کشور بیانجامد. 

به باور این استاد دانشگاه با توجه به اشتباهاتی که اردوغان داشته احتمالا حزب عدالت و توسعه در انتخابات آتی رای نمی آورد.