بهبود رابطه بین ایران و عربستان

در گزیده ای از این گفت وگو می خوانیم: منطقه خلیج‌فارس این روزها با تهدیدات و چالش‌های فرامرزی زیادی روبه‌روست که مبارزه با این تهدیدات همکاری مشترک کشورهای منطقه را طلب می‌کند. باید توجه داشت که ایجاد سازوکاری برای همکاری، کار آسانی نیست و با چالش مواجه است. در این میان به نظر می‌رسد به دلیل تحولاتی که میان قطر و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس رخ داده، این کشور سعی در نزدیکی بیشتر با جمهوری اسلامی دارد. در همین ارتباط گفت‌و‌گویی با دکتر مرتضی موسوی خلخالی کارشناس جهان عرب انجام داده‌ایم که نقطه نظرات وی را در پی می‌خوانید:

**ارزیابی و تحلیل شما از سطح روابط ایران و قطر چیست؟

نکته‌ای که در ابتدا باید بدان اشاره کنم این است که هرچند امروز به دلیل بحرانی که میان قطر و شورای همکاری خلیج فارس رخ داده گفته می‌شود روابط ایران و قطر در حال احیا شدن است، اما باید توجه داشت که روابط ما با قطر هرگز به طور کامل قطع نشده بود. پس از آنکه عده‌ای نابخردانه به سفارت عربستان حمله کردند و منجر به فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی بر روی ایران شدند، کشورهای شورای همکاری خلیج‌فارس به غیر از عمان تصمیم به محدود کردن روابط خود با ایران گرفتند. از میان این کشورها عربستان سعودی و بحرین روابط خود را به طور کامل با جمهوری اسلامی قطع کردند و دیگر کشورهای شورای همکاری نیز تا اندازه زیادی اقدام به محدود کردن روابط خود با ایران کردند و از سطح سفارت به سطح کاردار تقلیل دادند.

کشورهایی مانند امارات متحده عربی، قطر و کویت پس از حمله به سفارت عربستان سفرای خود را فراخواندند. در این میان سطح روابط ایران با قطر نیز به سطح کاردار رسید.

البته در این میان عمان تنها کشوری بوده که همکاری مجدانه‌ای علیه ما نداشته و روابط دوستانه خود را با ایران پایدار نگه داشته است، به گونه‌ای که حتی در زمان جنگ 8 ساله هم به کمک عراق نرفت. در شرایطی که روابط کشورهای شورای همکاری، به ویژه قطر با ایران رو به محدودتر شدن می‌رفت، به دلیل اتفاقاتی که میان این کشورها با قطر رخ داد، شرایطی ایجاد شد که این کشور سعی در احیا و بازسازی روابط خود با ایران کرد. در واقع عربستان سعودی به عنوان قیّم کشورهای حوزه خلیج فارس بر قطع روابط این کشورها با ایران اصرار داشت، در حالی که قطری‌ها دهن‌کجی بزرگی به آن‌ها کردند و نه تنها روابط خود با ایران را در سطح محدود نگه نداشتند، بلکه به گسترش روابط خود با ایران روی آوردند.

در عین حال کویت و عمان نیز چندان به توصیه‌های سعودی‌ها توجه نکردند و همان‌طور که شاهدیم هنوز روابط خود را در سطح سفارت با ایران حفظ کرده‌اند. قطر پس از متشنج شدن روابطش با عربستان سعودی و کشورهای تابع آن نظیر امارت، کویت و مصر روابط خود با ایران را به حالت عادی بازگرداند، تا اینکه در هفته‌های اخیر شاهد بودیم به ردّ و بدل سفرا و بازگشایی سفارت‌شان در تهران اقدام کردند. از طرفی باید به این نکته هم توجه داشت که ایران و ترکیه پس از بحران روابط قطر و عربستان بیشترین کمک را به این کشور داشتند. در مدتی که آسمان کشورهای دیگر برای قطر مسدود شد، ایران از طریق زمین، دریا و آسمان کمک‌های لازم را به قطر کرد.

یکی از خواسته‌ها محدود کردن روابط با ایران و دیگری تعطیلی شبکه تلویزیونی الجزیره بود، در حالی که این شبکه نیز قطع نشد و همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد. قطر تا‌کنون هیچ رفتاری مبنی بر قبول خواسته‌های این کشورها از خود نشان نداده است. اخیرا پادشاه عربستان سعودی دستور داد که به حجاج قطری توجهی شود که این توجه نیز مورد سپاس‌گزاری و تشکر امیر قطر و یا دستگاه دولتی قطر واقع نشد.

روابط چهار کشور مهم عربی همچنان با قطر در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد. در حال حاضر همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی میان قطر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به طور کامل قطع شده است، هرچند که به نظر می‌رسد درهای جدیدی در روابط قطر با کشورهایی مانند ایران در حال بازگشایی است.

**به نظر شما آیا گسترش ارتباطات با این کشور منجر به خدشه‌دار شدن وجهه جمهوری اسلامی نخواهد شد؟

به عقیده من چنین نگاهی به دنیای سیاست نگاهی اشتباه است، چراکه در دنیای سیاست این منافع مشترک است که حکم می‌کند شما با کدام کشورها در ارتباط باشید. به همین خاطر در حال حاضر چنین نگاهی به گسترش روابط با قطر ندارم. حتی به عقیده من برخلاف آنکه احساس می‌شود روابط میان ایران و عربستان در بدترین سطوح خود قرار دارد، چنین نیست و مناقشات فی‌مابین در حال کاهش و رو به بهبود است. به زودی نیز هیأتی از سوی عربستان سعودی برای بازدید از سفارت این کشور به ایران خواهد آمد و خسارات وارد شده به آن را برآورد کرده و بازسازی آن را آغاز خواهند کرد.

همین رویدادهای به ظاهر کوچک و نه چندان با اهمیت، نشان از فرآیندی دارد که روباط میان دو کشور رو به بهبودی می‌رود. دیدار کوتاه ظریف با عادل الجبیر نیز اگرچه خیلی کوتاه بود، اما باتوجه به اینکه این دو تحصیلات خود را در یک دانشگاه آمریکایی گذرانده‌اند و روابط دوستانه‌ای در ان دوران با یکدیگر داشته‌اند، می‌تواند زمینه‌ساز آینده‌ای بهتر میان ایران و عربستان باشد. در ارتباط با حجاج هم همان‌طور که شاهد بودید پس از سال‌ها بدرفتاری با حجاج یرانی، در این دوره رفتار بسیار بهتری صورت گرفت که نشانه خوبی از بهبود روابط میان ایران و عربستان است.

از طرفی نباید فراموش کرد که عربستان سعودی در عراق، سوریه، لبنان و... توفیق چندانی باتوجه به هزینه‌های کلانی که کرده بود نداشت. اگرچه امروز مایل است در کشور با اهمیت عراق نفوذ کند و میان شیعیان تفرقه بیندازد، اما هنوز موفق نشده و به همین دلیل درصدد برآمده تا مسائل موجود را بهبود بخشد. به نظر من در آینده مسئله قطر و روابطش با ایران مورد توجه جدی شورای همکاری خلیج فارس نخواهد بود.

**به نظر شما آیا ممکن است نزدیکی ایران و قطر سبب شود تا بهبودی که در روابط میان ایران و عربستان در حال رخ دادن است از میان برود؟

من چنین عقیده‌ای ندارم. تاریخ منطقه نشان داده است که اعراب به تابعیت از قومیت و تعصب عربی روابط خود را ترمیم می‌کنند. آن‌ها همان‌طور که به سرعت دشمن می‌شوند به زودی با یکدیگر دوست خواهند شد. این رابطه سرد و دشمنی‌ها دوام زیادی ندارد و به زودی مشکلات فی‌مابین قطری‌ها با شورای همکاری خلیج فارس از میان خواهد رفت. به همین خاطر از هم اکنون باید بپذیریم که روابط میان قطر و کشورهای حاشیه خلیج‌فارس مجددا عادی خواهد شد و نیازی نیست ایران از بابت گسترش روابط خود با قطر دچار نگرانی از آینده باشد.