خسرو دهقان در «چشم شب روشن»: مسئولان سینمایی به تنگ آمده‌اند و می‌خواهند فیلمها را نشان بدهند
به گزارش خبرگزاری خبرآنلاین، اکبر نبوی مجری کارشناس سینمایی «چشم شب روشن» شامگاه چهارشنبه 24 و بامداد پنجشنبه 25 آبان، میزبان خسرو دهقان، نویسنده و منتقد سینما بود.
در ابتدا نبوی برنامه را با خوانش ابیاتی از حافظ (دوش می‌آمد و رخساره برافروخته بود) آغاز و به این موضوع اشاره کرد که حافظ در بیت آخر این شعر نقد انجام داده است و در ادامه از دهقان خواست پیرامون بحث نقد فیلم وضعیت امروز نقد در حوزه هنر به‌ویژه سینما نظر خود را بگوید.
دهقان در این زمینه گفت: «معتقدم فضای نقد، امروزه در ایران و جهان، جهت پیشرفت تکنولوژی مقداری تغییر کرده و بنابراین جوانان به شکلی دیگر به قضایا نگاه می‌کنند؛ نت فیلیکس و آمازون وارد شده و فیلمها مسیری را قرار است بروند و وارد نظام استودیو شوند، به‌طور مثال مستقیم فیلمها وارد کن می‌کنند و روزگار طی دهه اخیر عوض شده است. فضای نقد و فضایی که مخاطبان را می‌خواند و سنتی نگاه می‌کند و... تغییریافته اما ریشه و بنیان آن همان است.»
نبوی با بیان اینکه روزگاری که شما شروع به نوشتن نقد کردید، تعریفی برای آن داشتید بعد گذشت سال‌ها منهای تعاریف دانشگاهی و نظری، شما تعریف شخصی هم برای آن پیدا کردید، این سؤال را از خسرو دهقان پرسید که با توجه به تعاریف نظری و تعاریف خودتان در حوزه نقد و با تعاریف امروز جوانان از نقد، فکر می‌کنید نسل شما با نسل امروز تفاوت نگاه برای تعریف نقد دارد یا خیر؟
نقد را با هیچ عسلی نمی توان خورد، راه درمان ندارد و باید تحملش کرد
دهقان در پاسخ اظهار کرد: «این نگاه در مقایسه با زمانی که من نقد می‌خواندم و بعد نقد را کپی و تقلید کردم تفاوت خیلی بنیادی نکرده است. معتقدم نقد تند و تیز و تلخ است و با هیچ عسلی نمی‌توان آن را خورد. هیچ راه علاج و درمانی ندارد و باید آن را تحمل کرد.»
او افزود: «من پیشوندها و پسوندها را در این زمینه نمی‌پسندم و نقد منصف، نقد کوتاه و بلند پس‌ازآن ظاهر می‌شود؛ ما ذات نقد را در جوهرش باید بفهمیم، بپذیریم و تحمل کنیم. معتقدم خود نقد در ذات پدیده برخورنده تلخی است و وقتی شما واژه نقد و نقاد را می‌گویی با خودش موج منفی همراه می‌آورد.»
این منتقد در پاسخ نبوی که چرا باید این‌گونه باشد، این موضوع را ناشی از ذات خود نقد دانست و در ادامه با طرح داستان کوتاهی از حواریون عیسی مسیح گفت: «یکی از حواریون نزد حضرت عیسی رفته و می‌گوید من صبرم را از دست دادم به نظر شما چه‌کار کنم؟ و حضرت می‌گویند تحمل‌کن! در واقع نقد جوابی ندارد.»
نقد باید به‌عنوان یک اثر هنری و مستقل شناخته شود
دهقان درباره تفاوت نقد و انتقاد گفت: ما فاز تعریفی و تحلیلی نقد را کنار گذاشته و این دو را با هم منطبق می‌بینیم و به نظر من وجه انتقادی در زندگی قالب است. اگر با نقد خیلی ابتدایی برخورد می‌کنیم به این دلیل است که وجه منفی بودنش توی ذوق می‌زند و متوجه نیستیم خود نقد در مقابل اثری هنری تقابل داشته باشد و یا به‌عنوان یک اثر هنری و مستقل شناخته شود.
نقد بیشتر منتقد را تعریف می‌کند تا اثر هنری
دهقان تکمیل کرد: «موضوع مهم این است که به‌نقد می‌توانیم خیلی توجه کنیم و مطلب اصلی‌تر این است که پشت نقد، منتقد است یعنی اگر من نقدی می‌کنم و برای شما مطلوب باشد یا نه بیشتر از هر چیزی من را معرفی می‌کند و معرف منتقدش است. درواقع نقد بیشتر منتقد را تعریف می‌کند تا اثر هنری را چرا که ممکن است اثر هنری را توضیح دهد ولی به‌محض حرف زدن درواقع به شکلی موازی با اثر هنری خودش را بیان می‌کند.»
این منتقد در پاسخ سؤال نبوی که این سال‌ها تا چه اندازه فیلم‌هایی که دیده عواطفش را با نوشتن درگیر کرده، گفت: «این امر دو استاندارد دارد و من زمانی که به سینمای جهان نگاه می‌کنم با استانداردی خاص می‌بینم و سینمای ایران را نیز با استاندارد دیگر و طبقه‌بندی ناخودآگاه اتفاق می‌افتد.»
در سینمای ما کار دل مهم است نه منطق و چارچوب بندی و اسلوب...
وی در ادامه ابراز کرد: «اگر روی تاریخ سینما ایران اشراف داشته باشیم، روی نقد لحن، نگاه و ساختار فنی سینما، شناخت و فضا تأثیر می‌گذارد و به نظر من آنچه در سینمای ما مهم است کار دل است و من فیلمی را می‌توانم نقد کنم که کار دل باشد. سینمای ایران، سینمای منطق، چارچوب‌بندی و اسلوب بندی و... نیست و سینمای دلی است و بنابراین وقتی بادل من ارتباط برقرار می‌کند زودتر می‌توانم پیامش را دریافت کرده و صداقت و عدم صداقت را ردیابی کنم.»
دهقان در پاسخ این سؤال نبوی که شما عواطفتان با فیلم ایرانی بیشتر گره‌خورده تا غیر ایرانی گفت: «وقتی که فیلمی بتواند عواطفم را درگیر کند و صداقت و راست‌گویی را در آن ببینم با فیلم درگیر می‌شوم و از ملاحظات بد و غیر فنی چشم‌پوشی می‌کنم.»
درباره فیلمساز ایرانی صداقت و پاکی برایم مهم تر است تا ساختار فنی و درست
عضو کانون فیلم‌نامه نویسان درباره این موضوع که احساسش موقع نقد نوشتن شفاهی فیلم ایرانی همراه با عقلش عمل می‌کند اظهار کرد: «بحث بر سر این است که آدم تاریخ را می‌داند، تجربه دارد و تشخیصش برای من سخت است. مخاطب باید عاقلانه بودن یا لجاجت من را تشخیص دهد. ولی راجع به‌نقد فیلم، درباره فیلمساز سینمای ایران چه قبل انقلاب و چه بعد آن و به‌خصوص این سال‌ها، عنصر صداقت و پاکی خیلی برایم مهم‌تر است تا ساختار فنی و درست به‌این‌علت این است که آنجا لنگی دیگری دارد.»
دهقان ادامه داد: «در سینمای ایران اگر وارد بحث فرم گرایی شوی، وارد بحث‌های ساختاری و فنی و صنعتی می‌شوی و بی‌انصافی است اگر این مسیر را بخواهد برود. سینمای ایران را باید در محدوده و امکانات خودش ببینم و نیاز نمی‌بینم که کارهای خیلی عجیبی ببینم، بلکه در کارهای معمولی ساختار و پیامش را دریافت می‌کنم.»
نبوی در ادامه با طرح سؤالی تشریح کرد: «اگر وجوه فنّاوری را به لحاظ فرم زیبایی‌شناسی کنار بگذاریم؛ چرا فکر می‌کنید اگر به فرم اثر سینمایی ایرانی دقت کنید، بی‌انصافی کردید؟ من چون درگیر تاریخ سینما و تاریخ نقد سینمای ایران و جهان هستم ذهنم نمی‌تواند این‌ها را از هم تفکیک کند. شما تقریباً بر اساس نوشته‌هایتان منتقدی مستقیم گو و صریح هستید، آیا برای شما پیش‌آمده که به بعضی از آثار سینمایی به لحاظ ظرفیتی که دارد نگاه تأویل گرا داشته باشید؟»
نامهربانی حرفه ما است
دهقان در این باره توضیح داد: «در صحبت با یکی از دوستان عنوان کردم نامهربانی حرفه ما است واقعیت است که ذات نقد امر دلپذیری نیست. وقتی با این رویکرد که به سینمای ایران فقط نمره 20 تعلق می‌گیرد و ما 19.75 نداریم طرف هستیم، نمی‌شود کار کرد و عرصه را به خودمان تنگ می‌کنیم.»
تصور اینکه نقد فیلم می‌تواند جریان ساز باشد و روی فروش فیلم تأثیر بگذارد غیرممکن است
عضو انجمن منتقدان و نویسندگان خانه سینما در پاسخ به اینکه تا چه اندازه نقد معاصر جامعه ایرانی روی جهت‌گیری کلی سینما و فیلمساز تأثیر داشته تصریح کرد: «در جهان هم خیلی کم تأثیر داشته است و در سینمای ایران و جهان سراغ ندارم که تأثیر بنیانی روی فیلم و فیلمساز داشته باشد و تصور اینکه نقد فیلم می‌تواند جریان ساز باشد و روی فروش فیلم تأثیر بگذارد مقداری غیرممکن است. بلکه این امر در دراز مدت روی سلیقه تأثیر گذاشته، با تغییر ذائقه فرهنگ را بالا می برد و نقد را متحمل می‌کند.»
او در ادامه اظهار کرد: «منتقد در درجه اول به نیازهای درونی خود پاسخ می‌دهد تا مخاطب و فیلمساز. در این راستا اطلاعات و سواد خیلی مهم است چرا که در مسند قضاوت می‌نشیند. بعد از آن به بحث نقد و تحلیل فیلم می‌رسی که نقد خود نوعی ورقه بایگانی راجع به متهم است و بحث تحقیق، تفحص، مشابه‌سازی و دیدن و خواندن مهم است.»
بشر دوست ندارد از او تعریف نشود
نویسنده «رنو تهران 29» در پاسخ به سؤال نبوی درباره توجه نداشتن فیلمسازان به‌نقد منتقدین گفت: «دراین‌باره فیلمسازان دلخور شده‌اند اما بلعکس آن وجود نداشته است و در واقعیت و عمل تاثیر ندارد و نباید که داشته باشد؛ به عقیده من بشر دوست ندارد از او تعریف نشود.»
دهقان درباره وضعیت نقد در جامعه امروز گفت: «نقد امروزه بیشتر روی دوش جوانان است و از تاریخ نقد ایران و جهان خیلی جدا نیستند و خواسته و ناخواسته تئوری اساسی فیلم، تئوری مؤلف، موج نو و... تأثیرش را می‌گذارد. جوانان حفاری می‌کنند و نقد منتقدین دهه 40 و امثال آن را مطالعه می‌کنند و چه بخواهیم و چه نخواهیم پیشینه گذشته دست از سرما برنمی‌دارد.»
دهقان تبیین کرد: «در مجموع نگاه جدی به وضعیت نقد سینما را از این نظر که گرایش به سمت آن زیاد است مثبت می‌بینم امروزه جوان به هر شکلی درگیر نقد است و این بهتر از این است که نقد را کلاً کنار بگذاریم.»
در ادامه نبوی گفت اگر جوان سواد و دانش کافی نداشته باشد به جریان فرهنگی به خاطر نادانی و جهالت صدمه وارد می شود.
نقد امروز ضمن سطحی بودن، معضلات فضای مجازی را با خود دارد
دهقان در پاسخ به این سؤال که نسبت به 10 سال گذشته نقد امروز را چگونه می‌بینید، بیان کرد: «نقد امروز ضمن سطحی بودن، معضلات فضای مجازی را با خود دارد و معتقدم جوانی خوب است و خامی بد است و بخش خامی آن، من را اذیت می‌کند و بخش جوانی اش به من انرژی می‌دهد.»
اجازه دهیم فراوانی غالب شود و کیفیت آرام از پشت حرکت کند
او افزود: «من خارج از کیفیت همین را که جوان درگیر سینماست می‌پسندم. من معتقد هستم حجم غالب است و اجازه دهیم فراوانی غالب شود و کیفیت آرام از پشت حرکت کند.»
دهقان در رابطه با مقایسه سینمای 10 سال گذشته با سینمای 20 سال پیش تصریح کرد: «به عقیده من ما طی این سال‌ها شکل عوض می‌کنیم و مدرنیته به رقم همه سطحی‌نگری‌ها مهم است.»
در بخش دیگری از برنامه نبوی با اشاره به صحبت‌های دهقان مبنی بر اینکه حوزه فرهنگ، حوزه کیفیت‌هاست و نه کمیت‌ها گفت: «اگر در هر بخشی از حوزه فرهنگ و هنر کمیت قرار باشد به عنوان شاخص اصلی قلمداد شود، نباید تردید کرد که به فرآیند و روند فرهنگ حتماً لطمه می‌زند.»
در سالی که گذشت تقریباً هفته‌ای 2 کتاب سینمایی منتشر شده و این رقم عجیبی است
دهقان در این باره گفت: «می‌پذیرم سواد در این زمینه کمتر شده ولی امیدوارم از فرهنگ فراوانی بیرون بیاید. به این جهت که با توجه به مسئولیت دبیر بخش کتاب که من در خانه سینما دارم اعلام می‌کنم در سالی که گذشت تقریباً هفته‌ای 2 کتاب سینمایی منتشر شده این رقم عجیبی است. چیزی نزدیک به 100 کتاب وجود دارد از لحاظ ارزش ممکن است 30 تا کیفی باشد و کتاب های بی‌ارزش و ترجمه‌های بد حذف می‌شود.»
او ادامه داد: «در میان این میزان ناشرین اندک اند و افرادی که خودشان با هزینه و علاقه شخصی و به هر دلیل دیگری کتاب‌های 40 نسخه‌ای را درآوردند زیاد است و همه سن‌ها زیر 40 است.»
دهقان تکمیل کرد: «مورد دیگر این است از اول پیدایش سینما در کشور تعداد کتاب‌های سینمایی چیزی حدوداً 300 عدد بود و در 30 سال اخیر چیزی نزدیک به 3 هزار عنوان کتاب داریم. حرف من بر سر این است که الزاماً آن 300 عنوان کتاب کیفیت بالایی نداشته و 3000 عنوان بعد از انقلاب کیفیت کمتری ندارند و منظورم این است اجازه دهیم موج بیاید.»
در لیست فیلمهای جشنواره فجر همه اسمها جدید بودند به نحوی که فکر کردم اسامی مستعار است!
دهقان در رابطه با وضع سینمای امروز گفت: «در آموزشگاهی تدریس می‌کنم و روزی لیست فیلمهای جشنواره فجر را پیش ابراهیم وحید زاده بردم و نکته قابل‌توجه این بود که از میان 90 فیلم، به‌سختی 10 فیلمساز قدیمی وجود داشت و 80 نفر دیگر همه جدید بودند. من فکر می کردم اسامی مستعار است اما همه اسامی واقعی بودند.»
مدافع پدیده هنر و تجربه هستم
دهقان در ادامه تصریح کرد: «فیلم کوتاه و مستند حیرت‌انگیز است، پدیده هنر و تجربه که من از مدافعشان هستم نشان می‌دهد مسئولان سینمایی به تنگ آمده‌اند و می‌خواهند فیلمها را نشان دهند و جایی برای این کار می خواهند. در عرصه سینما از 100 فیلمی که امسال وجود دارد به سختی به 10 نفر فیلمسازانی چون مهرجویی و کیمیایی و حاتمی کیا و بنی اعتماد و... می رسیم و 90 نفر دیگر اسم های فارسی جدید است که از روی شاهنامه برداشته اند و نمی شود از روی آن هم خواند!»
یک سیستم گوارشی جدید در سینمای ایران شکل گرفته است
مشاور فیلم‌نامه «خاکستر سبز» درباره معدل کیفی سینمای ایران گفت: «این میزان اشتیاق همه‌چیز را تحت تأثیر خودش قرار داده انقدر اشتها وجود دارد که هرچه می‌آید می‌بلعد و این اتفاق دلپذیر نیست. داریم درباره یک سیستم گوارشی جدید در سینمای ایران صحبت می کنیم!»
در ادامه نبوی عنوان کرد در تولید فیلم سال گذشته بخش خصوصی بالای 100 میلیارد تومان هزینه کرده و مجموعه بخش‌های دولتی، حکومتی و حاکمیتی حدود 40 میلیارد هزینه کرده بود و نظر دهقان را درباره ادامه روند سینمای ایران جویا شد.
دهقان در پاسخ به این سؤال گفت: «ادامه روند برای سینمای ایران، وجه قالبش سینمای دولتی است. وجه سینمای عادی بخش خصوصی سینمای عادی باید جان بگیرد.»
مجله شبانگاهی «چشم شب روشن» به تهیه‌کنندگی امیر قمیشی و با اجرای محمد صالح علا شنبه تا چهارشنبه ساعت ۲۳ از شبکه چهار سیما پخش می‌شود.
