روایت بازمانده انفجار دفتر نخست وزیری/ کشمیری چگونه فرار کرد؟

به گزارش اقتصادنیوز به نقل از ایرنا، 37 سال از انفجار دفتر نخست وزیری و شهادت مظلومانه محمدعلی رجایی و محمدجواد باهنر می گذرد ، اتفاقی که برخی نقاط مبهم آن از گذشته ذهن افکار عمومی را به خود مشغول کرده است.«مسعود کشمیری» کیست؟ چگونه در ساختار امنیتی کشور نفوذ کرد و همدستان او چه کسانی هستند؟ این پرسش ها تاکنون بی پاسخ مانده است.

سرهنگ بازنشسته «محمدمهدی کتیبه» رئیس وقت رکن دوم ارتش و از معدود بازماندگان بمب گذاری در جلسه شورای عالی امنیت ملی هشتم شهریور ماه 1360 هنوز اتفاقات آن روز را به خاطر دارد.

کتیبه 79 ساله هم اکنون قائم مقام یک موسسه خیریه در تهران است؛ وی خاطراتش از سال های نخستین پیروزی انقلاب و بمب گذاری در دفتر نخست وزیری را مرور می کند که در ادامه این خاطرات را می خوانیم.

به عنوان شاهد انفجار نخست وزیری روایت شما از این ماجرا چیست؟

کتیبه: به مدت 4 سال در جلسات شورای عالی امنیت ملی کشور که روزهای یکشنبه ساعت 15 برگزار می شد حضور داشتم. در جلسه هشتم شهریور سال 60 در یک سوی میز شهیدان محمدعلی رجایی (رئیس جمهوری) ، محمدجواد باهنر (نخست وزیر)، هوشنگ وحید دستجردی (رئیس شهربانی )، سرهنگ اخیانی از ژاندامری، سرورالدینی (معاون وزیر کشور)، خسرو تهرانی و یوسف کلاهدوز قائم مقام سپاه پاسداران نشسته بودند و در طرف دیگر، تیمسار شرفخواه (معاون نیروی زمینی ارتش)، سرهنگ وصالی (فرمانده علمیات نیروی زمینی)، سرهنگ وحیدی (معاون هماهنگی ستاد ارتش) و سرهنگ صفاپور (فرمانده علمیات ستاد مشترک ارتش) قرار داشتند. شهید رجایی در راس جلسه بودند و شهید باهنر سمت چپ و کشمیری به عنوان معاون دبیر در کنار رجایی حضور داشتند. به نظرم این بمب در ضبط صوت بزرگی که کشمیری با خود به جلسات می آورد جاسازی شده بود. 

وقتی وارد جلسه شدم کشمیری با همان ضبط صوت همراه من وارد جلسه شد. پس از اینکه همه سر جای خود نشستند، روال جلسات اینطور بود که نخستین فردی که گزارش وقایع هفته گذشته را ارائه می داد رئیس شهربانی کشور (شهید دستجردی) بود. آخرین بند گزارش دستجردی به نحوه کشته شدن «همتی» ارتباط داشت که در کرمانشاه به دست یکی از محافظان خودش به شهادت رسیده بود. شهید رجایی از «شرفخواه» پرسید این موضوع تعمدی بوده است؟ شهید «کلاهدوز» که در جلسه بود گفت تعمدی نبوده و اشتباهی رخ داده است. اما وقتی شروع به معرفی سرگرد همتی کردم بی اختیار دیدم بلند شده و ایستادم. احساس کردم موهایم دارد می سوزد با دستهایم موهای سرم را خاموش می کردم. بعد به خودم آمدم و فهمیدم چه اتفاقی رخ داده است. 

چه ساعتی این انفجار رخ داد؟

کتیبه: سه یا سه و نیم بعدازظهر بود. وقتی متوجه شدم بمب منفجر شده و هر آن ممکن است بمیرم به ائمه اطهار متوسل شدم. دور تا دور سالن را دود غلیظ قهوه ای رنگی فرا گرفته بود. انفجار به قدری شدید بود که به فاصله 10 - 20 کیلومتری صدای آن شنیده شده بود، ولی من به دلیل پاره شدن پرده گوشهایم صدای انفجار را نشنیدم.

از در پشت سرم که باز بود بیرون رفتم به راننده ام که در راهرو بود گفتم سریع ماشین را بیاور و من را به بیمارستان ببر. در بیمارستان احساس کردم ضد انقلاب وجود دارد برای اینکه نفهمند ما کی هستیم، لباسم را درآوردم و تا کردم و زیر سرم گذاشتم. همچنین انگشترهایم را بیرون آوردم. در ادامه پرسنل بیمارستان گفتند تجهیزات پزشکی نداریم. راننده ام را صدا کردم و گفتم هر چیزی می خواهند برایشان تهیه کن. بعد بدن من را پانسمان کردند. به دلیل خطری که احساس می کردم با سرهنگ « کیازند» رئیس بیمارستان خانواده ارتش تماس گرفتم و گفتم یک اتاق برای من آماده کند. برادر شهید نامجو یک آمبولانس متعلق به دانشکده افسری را آورد و من را به بیمارستان خانواده برد و در آنجا بستری شدم. 

از ترس اینکه دوستان و حتی دشمنان خبر ناگوار انفجار در دفتر نخست وزیری را به خانواده ام بدهند با بیسیم جریان را به خانه اطلاع دادم و گفتم در بمب گذاری تا اندازه ای مجروح شدم و الان هم بیمارستان هستم... پس از مدتی افرادی که در آن جلسه بودند برای پانسمان یکی یکی به بیمارستان آمدند، ولی از رجایی و باهنر خبری نبود. گفتم این دو نفر کجا هستند؟ چون نمی خواستند خبر شهادت آنها را به ما بدهند گفتند آنها را جای دیگری بردند تا اینکه حدود ساعت 18 همانروز متوجه شدم هر دوی آنها به شهادت رسیده اند.

بمب آتش زا بود؟

کتیبه: نمی دانم. قسمت هایی از بدنم که لخت بود به کلی سوخت. (دستهایش را نشان می دهد) هنوز آثار سوختگی را می توانید ببینید. 

کشمیری (عامل انفجار دفتر نخست وزیری) چطور به بالاترین رده امنیتی کشور رسید؟

کتیبه: کشمیری لعنت الله علیه که نفوذی منافقین یا سازمان مجاهدین خلق بود در ابتدای انقلاب به عنوان نگهدارنده همه اسناد سری و به کلی سری ارتش و نیروی هوایی توسط رئیس دفتر نخست وزیری (مهدی بازرگان) معرفی شد. نه تنها کشمیری بلکه افرادی چون «محمد رضوی» مسئول اسناد سری ستاد مشترک، «داداشی» مسئول اسناد نیروی زمینی ارتش و فرد دیگری که نامش را فراموش کرده ام، معرفی شدند. «دقیق نمی دانم کشمیری چطور از نیروی هوایی به دفتر نخست وزیری راه پیدا کرد و چه کسانی مسئول این برنامه بودند ولی افرادی که عامل آمدن کشمیری به نخست وزیری بودند انسان های بدی نبودند و عمدی نداشتند ولی اشتباه کردند.»

این افراد چه کسانی بودند؟ 

کتیبه: اگر اسم آنها را نگویم بهتر است. معاون اطلاعاتی نخست‌ وزیر، سخنگوی دولت و فرمانده حفاظت اطلاعات نخست وزیری بودند کسانی باید سوابق کشمیری را بررسی می کردند. نمی دانم کشمیری چطور از نیروی هوایی به نخست وزیری راه یافت ولی این سه نفر موثر بودند. 

این سه نفر را مقصر می دانید؟ 

کتیبه: «مقصر نمی دانم ولیکن اشتباه کردند.»

چرا انفجار دفتر نخست وزیری را اسرار آمیزترین پرونده امنیتی پس از انقلاب می دانند؟

کتیبه: چون پس از بمب گذاری و متهم شدن همین آقایان، دو نفر از افراد فوق الذکر مدتی در زندان بودند و پرونده آنها در جریان بود تا اینکه تعدادی از وزرا و نمایندگان مجلس نامه ای به امام (ره) نوشتند و گفتند متهمان بی گناه هستند و خواستار مختومه شدن پرونده شدند. حضرت امام (ره) هم دستور مختومه شدن پرونده را دادند. «حسن روزی طلب» در کتاب «پرونده مشکوک» همه این ماجرا و مسائل را بررسی کرده است. 

فیلمی از مسعود رجوی در گفت وگو با «حبوش» رئیس سازمان کل اطلاعات عراق وجود دارد که در آن سرکرده منافقین می گوید: «...می‌دانستند چه کسی و چه جریانی رییس جمهور و نخست وزیر رژیم را از بین برد در حالی که با کاخ سفید و کاخ الیزه در ارتباط بودیم آنها خوب می‌دانستند ولی به ما تروریست نمی گفتند. ابدا»

کتیبه: در جریان سخنان رجوی نیستم ولی یقین دارم این جنایت توسط منافقین انجام شده است. همان روز به من گفتند از جنازه کشمیری جز یک مشت خاکستر چیزی به دست نیاوردیم که آنرا در پلاستیک ریخته اند و در زمان تشییع پیکر رجایی و باهنر، چون تصور می شد کشمیری هم کشته شده است او را هم جزو شهدا تشییع کردند. یکی، دو روز بعد وقتی به منزل کشمیری مراجعه کردند، همسایه ها گفتند او چند روز قبل خانواده اش را از اینجا برده است...« پس از آن اتفاق می خواستند او را شهید قلمداد کنند و مخفی کاری کنند.»

از حادثه بمب گذاری چند نفر زنده ماندند؟

کتیبه: جلسات شورای امنیت ملی 4 سال بود برگزار می شد به دلیل طولانی بودن مدت زمان جلسات، شرکت کنندگان برای ریختن چای یا گفت وگو در سالن رفت و آمد می کردند. گوشه ای از سالن فلاسک چایی گذاشته بودند هر کس می خواست برای خود و دیگران چایی می ریخت... به همین دلیل، رفتن کشمیری از اتاق توجه کسی را جلب نکرد و غیبتش قابل تشخیص نبود. 

پس از انفجار، گویا عده ای جسد سازی می کنند.

کتیبه: «جسدسازی می شود»

توسط چه کسانی...

کتیبه: نمی دانم. چون در بیمارستان بودم ولی آن کتاب در این مورد نوشته است.

چند تن پس از انفجار زنده ماندند؟

کتیبه: خیلی ها زنده ماندند ولی احساس می کنم تنها بازمانده آن حادثه هستم. متاسفم از اینکه دولت موقت به قدری ارتش جمهوری اسلامی ایران را بی اعتبار تلقی کرده بود که چهار جوان ناشناس را به عنوان نگهدارنده اسناد سری و به کلی سری به ارتش تحمیل کرده بود. آیا در ارتش افراد مطمئنی نبود که مسئولیت این کارها را برعهده بگیرد؟ تا یادم نرفته این را بگویم خانواده کشمیری یعنی برادران، خواهران و همسر کشمیری از اعضای منافقین بودند.

چطور این موارد از رصد اطلاعات و به ویژه شما که مسئول رکن دوم بودید پنهان ماند؟ 

کتیبه: چون از حیطه اختیار ما خارج بود. هرکس را که پیشنهاد می کردند ما باید صلاحیتش را بررسی می کردیم ولی این افراد بالای سر ما آمدند و دو طبقه از اداره دوم را اشغال کردند و ما را تحت کنترل خودشان قرار دادند. ما می توانستیم در مورد آنها اظهار نظر کنیم؟ ... ما درمورد غیرنظامیان اطلاع، پرونده و سابقه ای نداشتیم ولی سوابق نظامی ها در ارتش بود.

کشمیری چگونه گریخت؟

کتیبه: معلوم نیست. او از قبل برنامه ریزی و خانواده اش را جابجا کرده بود و پس از انفجار همان ساعت از کشور خارج شده بود. 

چه خاطره ای از شهید رجایی دارید؟

کتیبه: هر روز دو بولتن اطلاعاتی و ضداطلاعاتی به او می دادم شهید رجایی یک روز من را دید و گفت بولتن های شما خیلی مهم است روی این بولتن ها جلد مقوایی نگذارید و زیاد هزینه نکنید. این قدر شهید رجایی صرفه جویی را رعایت می کرد. رجایی در زمان رئیس جمهوری بنی صدر، نخست وزیر بود. اتاق کارش خیلی معمولی و بدون تشکیلات، تشریفات و سالن بود. او از صبح تا وقتی سرکار بود عمدتا نان و پنیر می خورد. شهید رجایی انسان وارسته، باخدا، متدین و در مدیریت قاطع بود و در قول و عمل مطیع محض و طرفدار ولایت فقیه بود.

از شهید باهنر چه خاطره ای دارید؟

کتیبه: شهید باهنر قبل از اینکه نخست وزیر شود وزیر آموزش وپرورش بود. من با اینکه در اداره دوم بودم و وظیفه ای نداشتم به دلیل دلسوزی به وی اطلاع دادم شما مجله ای با تیراژ میلیونی و ارزان قیمت برای دانش آموزان منتشر می کنید که آنرا توده ای ها اداره می کنند و تمام مطالبی که در این مجله چاپ می شود همه از اتحاد شوروی آمده است. باهنر از صحبت های من خیلی استقبال کرد. سپس دو نفر از اداره دوم ارتش برای بررسی همین مساله مامور کردم تا اینکه شهید باهنر آن مجله را تعطیل کرد. در مراسم تنفیذ ریاست جمهوری شهید رجایی در بیت امام (ره)، شهید باهنر من را دید و گفت آقای کتیبه با شما خیلی کار داریم و از این به بعد باید بیشتر با ما کار کنی. 

در مورد اتفاقات اواخر دهه 50 صحبت کنیم، از سپهبد قرنی چه خاطره ای دارید؟ 

کتیبه: ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی با درجه سرگردی به عنوان فرمانده لشکر سنندج انتخاب شدم سپهبد محمد ولی قرنی (نخستین رئیس ستاد مشترک ارتش پس از انقلاب) توسط شاه بیست سال از ارتش کنار گذاشته شده بودند. در یکی از سخنرانی های پیش از انقلاب گفته بود این کارها را نکنید تا ایران به ایرانستان تبدیل نشود. هدف دشمنان انقلاب اسلامی به ویژه گروه های چپ، جدایی کردستان، آذربایجان، خوزستان و ترکمن صحرا از خاک ایران بود سپهبد قرنی با شدت، دقت و مسئولیت جلوی این گونه اقدامات را گرفت. در حالی که دولت بازرگان با این استدلال که مقابل مردم نمی ایستیم جلوی اقدامات قرنی را می گرفت.

ضد انقلاب جلوی ما پادگان مهاباد (آذربایجان غربی) را محاصره و خلع سلاح کردند و سلاح ها را با خود بردند و افسران را زندانی کردند. بیم آن می رفت آذربایجان به خطر بیافت. در لشکر سنندج برخی «آقایان دولت موقت» آمدند و با گروه های مخالف صحبت کردند. تا زمانی که در سنندج بودم اجازه هیچ حرکتی به آنها ندادم تا اینکه سرهنگ «صفری» به عنوان فرمانده لشکر انتخاب کردند. «کومله سرهنگ صفری را گرفت و به تلویزیون برد تا در آنجا بگوید لشکر را تسلیم آنها کند ولی ما برنامه ای ریختیم تا لشکر به دست آنها نیافتد. اقدامات قرنی موجب نفرت بازرگان قرار گرفت» تا اینکه وی را از پست ریاست ستاد ارتش برکنار کرد (ششم فروردین 58) تا اینکه در سوم اردیبهشت همان سال به دست گروهک فرقان به شهادت رسید.

قبل انقلاب یعنی در سال 1356 دوره فرماندهی ستاد را طی کردم و در مهر 57 ما را به سنندج فرستادند می خواستند من را فرمانده گردان توپخانه کنند ولی به دلیل اینکه می دانستم ما را به خیابان ها برده تا به مردم تیراندازی کنیم این مسئولیت را قبول نکردم. تا اینکه من را رئیس رکن سوم (عملیات) توپخانه لشکر کردند. چهار پنج ماهی که منتهی به انقلاب شد در آنجا بودم تا اینکه من را کنار گذاشتند .

پاکسازی سران ارتش باعث تضعیف ایران در جنگ با عراق نشد؟ 

کتیبه: بسیاری از امرای ارتش شاهنشاهی به دلیل واهمه از محاکمه و اعدام از کشور می گریختند آنها حتی می ترسیدند مورد هجوم خود نظامی ها و مردم قرار گیرند. همین که لشکر را تشکیل دادیم فرمانده لشکرعصر همانروز گریخت. نماینده امام (ره) در آنجا با تهران تماس گرفت و من را به عنوان فرمانده لشکر پیشنهاد کرد یعنی امروز یک سرلشکر و چند سرتیپ در لشکر بودند و فردا یک سرگرد به عنوان فرمانده انتخاب شد.

در مورد پاکسازی ارتش باید بگویم وقتی متوجه شدیم برخی پرسنل کاملا به رژیم گذشته وابسته هستند و آمادگی خدمت به جمهوری اسلامی را ندارند، آنها را کنار گذاشتیم. ارتش پیش و پس از انقلاب خدمات زیادی کرد. ارتش قبل انقلاب حاضر نبود با مردم درگیر شود و در کودتای آمریکایی شرکت کند. ارتش مایل نبود غیر از «ژ 3» و «برنو» مایل نبود با سلاح دیگری مقابل مردم بایستد. ارتش نمی خواست مردم را قتل عام کند یکی از علل مهم پیروزی انقلاب روبرو نشدن ارتش با مردم بود.

پس از انقلاب این ارتش با صلابت، تمام تجهیزات خود را در اختیار امام (ره) و انقلاب گذاشت. در تمام وقایعی که در کردستان، آذربایجان و ترکمن صحرا رخ داد ارتش پیش قدم بود و در زمانی که سپاه یا نیروی دیگری تشکیل نشده بود بسیاری از گروه ها مانند منافقین را سرکوب و همه توطئه ها را خنثی کرد و اجازه نداد ایران به ایرانستان تبدیل شود. 

یک هفته پیش از شروع جنگ، مجلس نخست وزیر وقت (شهید رجایی) را خواست تا درباره تجاوزات عراقی ها به خاک ایران توضیح دهد. رجایی از من، تیمسار فلاحی و ظهیرنژاد برای حضور در مجلس دعوت کرد. من نقشه وضعیتی از تحرکات واحدهای عراقی درست کرده بودم. قرائن و شواهد نشان می داد جابجایی نیروهای عراقی دلیلی بر عملیات گسترده و حمله قریب الوقوع دشمن به خاک ایران است. به نمایندگان گفتم که هفته دیگر ارتش عراق از این نقطه یعنی محور خرمشهر و آبادان حمله خواهد کرد. در حالی که مقابل لشکرهای پر تعداد عراقی، ما فقط یک لشکر زرهی در خوزستان داشتیم که آن را هم آقایان، نابود کرده بودند.

سرانجام ارتش عراق با 12 لشکر مجهز که بیشترشان زرهی بود به ایران حمله کرد ولی در آنجا ما چی داشتیم و چطور می توانستیم جلوی این ارتش را بگیریم؟ در این شرایط، شهید نامجو دانشکده افسری را به خوزستان برد. 14 دانشجوی افسری فقط در خرمشهر شهید شدند. ارتش مقابل عراق ایستادگی کرد تا به تدریج سپاه پاسداران پا گرفت. (روی میز می کوبد) اگر ارتش جمهوری اسلامی نبود صدام ظرف یک هفته به تهران می آمد. پس ارتش خیلی خدمت کرد. 

کودتای نوژه (نقاب) در بیستم تیرماه سال 1359 چگونه لو رفت، روایت های مختلفی در مورد افشای این کودتا وجود دارد روایت رئیس پیشین رکن دوم ارتش از کودتای نوژه چیست؟

کتیبه: «چند روز قبل به من ]وقوع[کودتا را اطلاع دادند.»

چند روز قبل؟

کتیبه: دو افسر زبده تکاور به نام های مرحوم شهرام فر و دادبین، برای جلوگیری از کودتا به همدان فرستاده شدند مقصود اینکه کودتا قبل از آغاز لو رفته بود...

توسط چه اشخاصی لو رفته بود جناب سرهنگ؟

کتیبه: به طریقی به من اطلاع داده بودند. کودتاگران در چند شهر از جمله تهران تشکیلاتی داشتند. «به عنوان یک کارشناس نظامی کودتای نوژه اثر خودش را کرد» 

چه اثری؟ 

کتیبه: چون هر آدم عاقل و نظامی باسوادی می داند این کودتا موفق نمی شود. تاثیرش این بود که ارتش را در چشم مردم بی اعتبار کرد و تضعیف ارتش در شرایطی که صدام قصد حمله به ایران را داشت ، آسیب زد. 

خاطره ای را تعریف کنم، استاندار وقت خوزستان لشکر 92 زرهی را نابود کرد. او دو افسر را در میدان صبحگاه اعدام کرد. برای اینکه جلوی تندروی او را بگیریم شهید اقارب پرست و نجفی را از تهران به خوزستان فرستادم. او این دو نفر را بیرون کرد و گفت شما را زندانی می کنم. استاندار وقت، فرمانده لشکری را که سرش قسم می خوردیم را زندانی کرد و یک سرگرد مخابرات که تخصصی در فرماندهی نداشت را فرمانده لشکر کرد. قبل از شروع جنگ تیمسار ظهیرنژاد در شورای عالی دفاع کلی اعتراض کرد. زمان شروع جنگ بنی صدر و فرماندهان ارتش رفتند خوزستان ولی ظهیرنژاد که فرمانده نیروی زمینی بود به دلیل اینکه لشکر خوزستان را بین برده بودند به منطقه نیامد.

چه گروه هایی در ابتدای انقلاب به دنبال انحلال ارتش بودند؟

کتیبه: دو گروه معتقد به انحلال ارتش بودند یکی چپ ها مانند منافقین، چریک های فدایی خلق و توده ای ها و دیگر، مومنان دو آتیشه انقلابی که معتقد به تزریق پرسنل جدید به جای بدنه ارتش شاهنشاهی بودند در پی انحلال ارتش بودند. به نظر آنها ارتشی که به شاه خدمت کرده است خیانت می کند. در حالی که امام بزرگوار ارتش را در آغوشش گرفت، نوازش کرد و گفت اگر چه سران ارتش فاسد هستند ولی بدنه ارتش مال ماست. ولی این گروه ها می خواستند کاتولیک تر از پاپ باشند.

خاطره ای بگویم منافقین برای امتحان افراد جدیدالورود اسلحه ای به دستشان می دادند تا کسی رو ترور کنند اگر آن فرد قبول کرد می دانستند نفوذی نیست و بعد او را می پذیرفتند.

از اقدامات گذشته خودتان راضی هستید؟

کتیبه: از همه کارهای گذشته ام رضایت دارم. پس از انقلاب سه کار انجام دادم که جزو افتخارات من است و اگر زمان بر گردد بار دیگر همان کارها را انجام می دهم. نخست اینکه، لشکر 28 سنندج را از اضمحلال نجات دادم و نگذاشتم تجهیزاتش دست ضد انقلاب بیافتد. 

دوم اینکه، وقتی به تهران آمدم به دستور آیت الله خامنه ای با شهید نامجو دانشگاه افسری که داشت نابود می شد را به «فیضیه ارتش» تبدیل کردیم بطوریکه با افتخار می گویم تقریبا تمام فرماندهان از سال 1358 تا امروز شاگردان من هستند. سومین اقدام من حفظ اداره دوم ارتش است این اداره در زمان پهلوی به عنوان «مادر ساواک» شناخته می شد و پس از انقلاب بسیاری از مبارزان در پی انحلال این اداره بودند. درحالی که رکن دوم پس از انقلاب خدمات زیادی انجام داده است با تمام فشارها این اداره را 6 سال نگه داشتم و از انحلالش جلوگیری کردم. پاکسازی و تجدید سازمانش کردم و آماده اش کردم تا در خدمت انقلاب باشد.