بازار هیدروکربنی افغانستان را ایرانیان از دست دادند

ایران تنها مسیر ترانزیت محصولات هیدرو کربنی پالایشگاهی به افغانستان ‌است و تمامی واحدهای تولیدی هیدروکربنی کوچک در ایران، به دلیل ترانزیت بی‌رویه این محصول از کشورهای دیگر، بازار افغانستان را از دست داده و در بحران هستند.

ایران از اولین صادر‌کننده هیدروکربن‌های سبک و سنگین به افغانستان بوده‌است و اما چندی است که عراق و کشورهای خلیج فارس جای ایران را گرفته‌اند. ایران با صدور بخشنامه‌‌ای که ترانزیت محصولات هیدروکربنی به مقصد کشور افغانستان را آزاد اعلام کرده، تنها به عنوان مسیر ترانزیت این محصول ایفای نقش می‌کند و از جایگاه نخست صادرکننده این محصول به افغانستان خارج شده‌است. 

در حال حاضر حدود 350 واحد تولیدی کوچک مقیاس فرآورده‌های نفتی در سراسر کشور فعال هستند. این واحدها تولیدات بسیاری دارند که بازار هدف کشور افغانستان است. 

اما چندی است که صف کامیون‌های عراقی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس، در مرزهای ایران و افغانستان، مانع صادرات پالایشگاه‌های کوچک مقیاس ایرانی شده و بازار افغانستان از انحصار ایران خارج شده‌است.

هیدروکربن‌های سبک و سنگین دو محصول عمده پالایشگاه‌های کوچک است که از میعانات گازی مجموعه پارس جنوبی به دست می‌آید و ارز‌آوری قابل توجهی برای کشور دارد. 

با صدور بخشنامه‌ای مبنی بر ترانزیت محصولات عراقی و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس طی سال گذشته، پالایشگاه‌های کوچک امکان صادارات به کشور افغانستان را از دست داده‌اند و خریداران افغانی روی خوش به تولیدات دیگر کشورها نشان داده‌اند. این در حالی است که عمده‌ترین مرز افغانستان برای ورود کالا مرز ایران است.

ارز آوری و اشتغال‌زایی در خطر است

در واحد تولیدی کوچک مقیاس فرآورده‌های نفتی، حدود 50 تا 100 نفر به صورت مستقیم مشغول به کار هستند. با توجه به فعالیت حدود 350 واحد تولیدی در کشور، در حدود 2000 تا 3500 نفر در این واحدهای به صورت مستقیم مشغول به کار هستند. اشتغال غیر مستقیم این واحدها، شامل حمل و نقل و استحصال دیگر فرآورده‌های غیر نفتی و استفاده از آنها در کارگاه‌های تولیدی به حدود 10 هزار نفر می‌رسید.

در خصوص ارزآوری این واحدها، بر اساس اسناد گمرکی که در سال 1400 منتشر شده، این واحدهای تولیدی بیش از یک میلیارد دلار ارز آوری برای کشور داشته‌اند. با توجه به افزایش قیمت در سال جاری، به نظر می‌رسد که این رقم در سال جاری افزایش چشمگیری داشته باشد. 

چه باید کرد؟

با توجه به صدور مجوز ترانزیت که در حال حاضر از سوی ایران برای تولیدات کشور عراق و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود، بازار افغانستان از انحصار ایران خارج شده و مقصدی برای تولیدکنندگان عراقی و دیگر کشورها شده‌است. 

این در حالی است که کشور افغانستان تعامل گسترده اقتصادی با ایران دارد. از این رو به نظر می‌رسد برخی موانع موجب کاهش صادرات محصولات ایرانی از جمله تولیدات واحدهای تولیدی کوچک مقیاس به افغانستان شده است. 

تسهیل صادارات تولیدات واحدهای کوچک مقیاس (مینی فاینری‌ها) به افغانستان می‌بایست در دستور کار دولت قرار گیرد. چرا که اگر این اتفاق نیفتد، بسیاری از واحدهای کوچک با بحران بزرگی روبرو شده و علاوه بر تعدیل نیرو و کاهش توان فعالیت، بخش عمده‌ای از ارز‌آوری صنایع کشور نیز از بین می‌رود. 

از اینرو، دست‌اندرکاران اقتصادی کشور با توجه به بازار افغانستان این امکان را دارند تا با تدوین سیاست‌های درست مبنی بر لغو ترانزیت یا کاهش آن، از واحدهای تولیدی کوچک مقیاس حمایت کرده و زمینه توسعه صادرات این محصولات را فراهم آورند. با این اتفاق هم افزایش استاندارد در محصولات تولیدی مینی پالایشگاه‌ها محقق می‌شد و هم به افزایش اشتغال‌زایی و ارزآوری در کشور منجر می‌شد. 

در حال حاضر افغانستان بازار هدف کشورهای دیگر شده است. چرا که با آزاد کردن ترانزیت هیدروکربن‌های سبک و سنگین افغانستان به بازار جذاب پالایشگاه‌های کوچک عراق و دیگر کشورها تبدیل شده‌است و واحدهای تولیدی‌ایرانی امکان صادرات به عراق را ندارند.