توریسم خلاق؛ رونق کسب و کار و توسعه محلی
این روز بخشی از هفته جهانی کارآفرینی است که معمولا در ماه نوامبر هر سال در بیش از ۱۸۰ کشور برگزار می‌شود. کارآفرینی در حوزه گردشگری یکی از جذاب‌‌‌ترین و پربازده‌‌‌ترین زمینههای کارآفرینی است که به دلیل رشد سریع صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها، فرصتهای متنوعی برای کسب و کار ایجاد می‌کند.
این حوزه ترکیبی از خلاقیت، نوآوری، و بهره‌‌‌گیری از منابع فرهنگی، تاریخی و طبیعی برای جذب گردشگر و ارائه خدمات ارزشمند است. کارآفرینی در این حوزه باعث اشتغال‌زایی، تقویت اقتصاد محلی و حفظ فرهنگ و محیط‌‌‌زیست می‌شود.
صنعت گردشگری به عنوان یکی از بزرگ‌ترین منابع اشتغال در جهان شناخته می‌شود، در عین حال کسب و کارهای کوچک در گردشگری می‌توانند به توسعه اقتصاد محلی و کاهش مهاجرت از مناطق روستایی به شهرها کمک کنند. با توسعه پایدار گردشگری، کارآفرینان می‌توانند نقش موثری در حفظ میراث فرهنگی و محیط‌‌‌زیست داشته باشند. به بهانه گذر از هفته جهانی کارآفرینی برآن شدیم با سعید ترابیان رئیس کانون کارآفرینان برتر گردشگری، صنایع دستی، مشاغل خانگی گفتوگو کنیم.
تعریف گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق چیست و چه تفاوت‌هایی بین این دو وجود دارد؟
گردشگری کارآفرینی (Entr preneurial tourism) فعالیت‌های اقتصادی هستند که در حوزه گردشگری انجام میشوند و بر پایه ابتکار، نوآوری و توسعه کسب و کارهای جدید شکل می‌گیرند. این نوع گردشگری به کارآفرینان این امکان را می‌دهد که با ارائه خدمات و محصولات نوآورانه، فرصتهای جدیدی برای گردشگران فراهم کنند.
از این رو کارآفرینان صنعت گردشگری با طراحی و راه‌اندازی و مدیریت کسب و کارهای جدید نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و ارزش آفرینی صنعت گردشگری دارند.
گردشگری خلاق هم یک رویکرد نوین در صنعت گردشگری است که تمرکز آن بر تعامل بیشتر گردشگران با فرهنگ‌ها و جوامع محلی است. این نوع گردشگری توریست‌ها را تشویق می‌کند تا به جای بازدید صرف از جاذبه‌های گردشگری، درفعالیت‌هایی شرکت کنند که به آنها امکان می‌دهد با زندگی محلی و جوامع محلی آشنا شوند.
جالب است بدانید در سال ۲۰۰۴ سازمان آموزش، علمی و فرهنگی ملل متحد (UNESCO) با هدف تقویت همکاری‌های متقابل بین‌المللی کشورها، شبکه شهرهای خلاق یونسکو (uccn) را راه‌اندازی کرد و تا سال ۲۰۲۳ بیش از ۳۰۰ شهر در ۹۰ کشور جهان در آن عضو و پذیرفته شدند.
شهرهای خلاق عضو این شبکه در راستای یک هدف مشترک با قرار دادن خلاقیت و صنایع فرهنگی در قلب برنامه توسعه خود درسطح بین‌المللی به همکاری می پردازند. درایران نیز تاکنون ۵ شهر اصفهان، رشت، سنندج، بندرعباس و کرمانشاه موفق به اخذ مجوز راه‌اندازی شهر خلاق از یونسکو شده‌اند و برخی شهرهای دیگر مانند شیراز، مشهد و همدان نیز به دنبال اخذ مجوز هستند.
چه عواملی باعث شده‌اند که گردشگری خلاق به عنوان یک رویکرد جدید در صنعت گردشگری مطرح شود ؟
ویژگی‌هایی مانند خلاقیت و شخصی‌سازی تجربیات گردشگران با زیست بوم فرهنگی جوامع محلی، فراهم شدن فرصتهای آموزشی در زمینههای مختلف هنری و فرهنگ‌های محلی و کمک به حفظ و توسعه فرهنگ و اقلیم جوامع مقصد گردشگری و همچنین استقبال و افزایش رضایت و نشاط گردشگران و جهانگردان از این مدل گردشگری از عواملی است که باعث رونق گردشگری خلاق شده است.
دولت و سیاست‌های دولت و همچنین کانون ملی کارآفرینان چه تاثیری در گردشگری خلاق کشور دارند؟
بی‌شک صنعت گردشگری و صنایع مرتبط با آن به یکی از سودآورترین صنایع خدماتی جهان و اولویت اقتصادی بسیاری از کشور‌هاست. امروزه گردشگری خلاق ابزاری برای توسعه شهری و اقتصادی محسوب می‌شود.
درحال حاضر بر اساس اعلام شورای جهانی سفر و گردشگری در سال ۲۰۲۳ سهم صنعت گردشگری ایران در تولید ناخالص داخلی ۵درصد با رقمی معادل ۷۴۰هزار میلیارد تومان و سهم این صنعت در اشتغال حدود۶.۶درصد معادل ۷/۱میلیون نفر است که با توجه به ظرفیت‌های بالفعل و بالقوه کشور در حوزه گردشگری و با اتخاذ سیاست‌های حمایتی دولت این‌درصد قابل افزایش است.کانون کارآفرینان برتر کشور نیز با هدف ایجاد اشتغال پایدار در صنایع کشور از جمله صنعت گردشگری زمینه‌ساز و حمایت‌گر مناسبی برای ایجاد کسب و کارهای جدید و شکل‌گیری اکوسیستم جدید اشتغال و تولید در کشور خواهد بود.
مدل‌های مناسب برای شکل‌گیری گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق کدامند؟
با توجه به مطالعات صورت گرفته در این زمینه شاخص‌های مختلفی را می‌توان برای شکل‌گیری و توسعه گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق نام برد که شامل مدل توسعه گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی با رویکرد کسب و کارهای نوپا، مدل توسعه گردشگری خلاق وکارآفرینی در پارک‌های علم و فناوری، مدل توسعه محصولات گردشگری با رویکرد تقویت جوامع محلی مقاصد گردشگری، مدل توسعه گردشگری کارآفرینی و خلاق در شهرهای خلاق کشور و شهرهای دارای ظرفیت، مدل توسعه زیست‌محیطی مقاصد گردشگری کارآفرینی و خلاق میشوند.
چگونه می‌توان جوامع محلی را در توسعه گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق مشارکت داد؟
گردشگری به عنوان صنعتی خدماتی و انسانی محور نقش سازنده‌ای در توسعه جوامع محلی دارد. مشارکت مردم در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری‌های محلی و منطقه‌ای و تغییر نگاه مصرف‌گرایانه به نگاه تولیدکننده می‌تواند بسترهای توسعه گردشگری را مهیا کند. افزایش میزان مشارکت مردم و جوامع محلی در توسعه گردشگری به مؤلفه‌های مختلفی بستگی دارد که می‌توان به برخی از آنها اشاره کرد. ایجاد کسب و کارهای جدید و رونق اقتصادی جوامع محلی، توسعه فرهنگی و اجتماعی جوامع محلی از طریق تبادل فرهنگی و توسعه زیرساخت‌ها و بسترهای کسب و کار گردشگری از جمله مولفه هایی هستند که‌درصد میزان مشارکت مردم را افزایش خواهند داد.
نمونه‌های موفق گردشگری کار آفرینی وگردشگری خلاق کدامند و چگونه می‌توان به جوامع محلی تعمیم داد؟
پس از ایجاد و توسعه شهرهای خلاق جهان که از خلاقیت به عنوان عاملی راهبردی برای توسعه پایدار شهری استفاده می‌کنند و مبتنی بر هفت شاخص صنایع دستی و هنرهای بومی، فیلم، موسیقی، ادبیات، خوراک، طراحی و هنرهای رسانه‌ای هستند. شهرهای خلاق جهان به عنوان مقاصد نوظهور گردشگری از منظر فرهنگی، نمونه‌های موفقی از گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق محسوب میشوند.
چالش‌ها و موانع توسعه گردشگری کارآفرینی و گردشگری خلاق در ایران چیست ؟
عوامل متعددی در عدم‌موفقیت و شکوفایی گردشگری دخیل هستند که می‌توان به عوامل سیاسی، عوامل و موانع اقتصادی و اجتماعی و سایر موانع توسعه گردشگری در کشور اشاره کرد. البته می‌توان با مدیریت و برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی نظام مسائل این حوزه به توفیقات بیشتری دست پیدا کرد.
